TRANGULLI SUEDEZ

Qytetarët e Malit të Zi votuan në referendum për pavarësinë e Malit të Zi, ndarjen e tyre nga përqafimi i hekurt i Serbisë. Votat shqiptare ishin vendimtare për arritjen e përqindjes që caktoi Unioni Evropian, si kusht për njohjen e pavarësisë. Sërish në skenën historike u manifestua forca mobilizuese dhe determinuese e nacionalizmit. Nacionalizmi malazias ngadhënjeu mbi atë serb, separatizmi mbi unitarizmin. Shumëkush u gëzua për këtë sukses, në mesin e tyre edhe shqiptarët që këtë fitore e perceptojnë si të tyre. Të gjitha hamendësimet tjera, në klimën e krijuar, duken, të paktën të pahijshme.

Për ta arsyetuar gëzimin, përhapen koncepte gjeostrategjike që pohojnë se çështja serbe paska pësuar edhe një goditje të rëndë, se Serbia paska mbetur pa dalje në det, apo pa dalje në ujëra të ngrohta, siç thonë gjeostrategët, se Serbia paska humbur aleatin e fuqishëm dhe besnik, duke harruar se Mali i Zi asnjëherë nuk do të heqë dorë nga aleanca strategjike me Serbinë dhe se asnjëherë nuk mund të jetë më mike me Shqipërinë, me Kroacinë, ose me Bosnjën sesa me Serbinë. Ajo prapë do të ketë dalje në det, porti i Tivarit prapë do t’i plotësojë kërkesat serbe, marrëdhëniet ushtarake, ekonomike, kulturore do të jenë po aq të ngrohta sa më parë.

Dallimet do të shfaqen vetëm në dimension të interpretimit të ngjarjeve historike, si pasojë e nevojës për përforcim të argumenteve për ekzistimin e identitetit të veçantë dhe të lashtë, tashmë të kombit malazias. Malazezët, bashkë me ta edhe shqiptarët do të mësojnë se shteti i parë malazias është formuar në vitin 1018, se ka zgjatur 140 vjet, si dinasti e Voisavjleviqëve dhe se qenia kombëtare malaziase buron nga dokleatët (duklaninët siç do të thoshin ata) që ne pandehnim se kishin origjinë shqiptare, ashtu si Balshajt, Kuqët, Palbardhajt (Bijelopavliqi) etj.

Një pjesë e historisë sonë do të bëhet e tyre, ashtu si tanimë e grekëve, e turqve, e serbëve, e maqedonasve. Shteti kur formohet ka nevojë për famë dhe për vlera, apo jo? Grekët kanë vënë zapt mbi periudhën e antikës, sllavët mbi periudhën e mesjetës, turqit për pjesën tjetër, ndërkaq qenia shqiptare, gjithnjë e më shumë po merr trajtën e një të sëmuri paraplegjik që nuk arrin t’i lëvizë gjymtyrët qafë e teposhtë. Do të fillojmë t’i mësojmë të bëmat e një populli tjetër që arriti të bëhet komb, për veçoritë kulturore, për historinë e lavdishme, për personazhet e tyre historike. Interesat, shqetësimet, dilemat, aspiratat, sukseset e tyre do të bëhen më të rëndësishme se interesat tona. Ne edhe me këtë rast u vëmë në pozitë të dhënies dhe jo të marrjes, të subjektit që ka obligime ndaj tjetrit, por jo edhe të drejta. Ky pozicionim i shqiptarëve imponohet si diçka e domosdoshme, determinuese, pa alternativë.

Problemet zakonisht lindin kur fillojmë t’i kërkojmë disa të drejta për vete. Atëherë nis procesi i kushtëzimeve, i negociatave të lodhshme me ata ndaj të cilëve treguam dashamirësi të pakushtëzuar në procesin e konstituimit të tyre si komb, në procesin e krijimit të shtetit të tyre kombëtar. Në kohën kur Maqedonia pavarësohej, ne pa kushtëzime e mbështetëm këtë projekt, në negociatat e Ohrit, ata parashtruan një varg kushtëzimesh për kërkesat tona elementare, derisa sot e gjithë kjo marrëveshje ka marrë trajtën e përbuzjes së vlerave shqiptare. Pse ne jemi kaq dashamirës me të tjerët dhe ata aq nopranë me ne?

Pse kaq shumë kemi mirëkuptim për nacionalizmin e tyre dhe aq neveri për nacionalizmin tonë, pse kauzat e tyre kombëtare na duken normale dhe jona e diskutueshme, pse i japim rëndësi kaq të mëdha variacioneve të tyre dhe e zhvleftësojmë aq shumë specien tonë? Pse neve na duken më të qytetëruara dhe të obligueshme qëndrimet e moderuara kur kemi të bëjmë me çështjen tonë kombëtare dhe nuk na duken të vjetruara qëndrimet radikale të tjerëve? Pse të gjithëve u duket normale, madje edhe vetë shqiptarëve, që për ta fituar të drejtën për pavarësi të Kosovës, duhet të garantojmë edhe kushte të përshtatshme meteorologjike për serbët, ndërkaq kur bëhet fjalë për ne këto garanci as që përmenden? Për këto çështje komplekse nuk mund të jepen përgjigje të thjeshta, njollosëse, sa për ta shfryrë mllefin, por duhet të bëhen analiza të shkoqitura të nocioneve dhe proceseve shoqërore dhe historike.

Natyra e nacionalizmit shqiptar, pa dyshim është reaktiv dhe joprojektues. Ne reagojmë kundër efekteve të nacionalizmave të tjera. Në dallim nga shqiptarët, serbët, por jo vetëm ata më se një shekull hartojnë projekte, elaborate të studiuara mirë se si t’i shfarosin shqiptarët, t’i dëbojnë nga vendlindja, t’ua njollosin imazhin, t’u ngjisin bishta, të nxisin përçarjet e brendshme, t’i korruptojnë përfaqësuesit, prijësit e tyre etj. Ata kanë formuar ekipe të specializuara për realizim të objektivave të tilla. Në këto projekte kanë qenë të inkuadruar edhe “ekspertë” malazias, maqedonas etj. Nga ana tjetër, shqiptarët nuk kanë projektuar as elaboratin për mbrojtje dhe lë më atë për ndërhyrje në sferat e interesit të popujve të tjerë.

Në opinion shqiptar dominon bindja se nacionalizmi është diçka e tejkaluar, gjithsesi negative, johumane, jotolerante, paranojake, neurotike, kriminale, neveritëse. Zakonisht atë e ndërlidhin me manifestimet primitive, degutante, iracionale, me krimet, dhunimet, pastrimet etnike. Si antipod i nacionalizmit impononohet kozmopolitizmi, multikulturalizmi, që vetvetiu perceptohen si vlera të padiskutueshme që përhapin dashurinë, tolerancën në mes të njerëzve. Bashkëjetesa, kohabitacioni është një nocion i ri nga arsenali i madh i armëve me të cilin luftohet nacionalizmi shqiptar. Por, të gjitha këto nocione të pëlqyeshme humbin shkëlqimin e vet kur duhet të përkufizohen obligimet dhe të drejtat, standardet e integrimit, e bashkëjetesës.

Problemet lindin në planin konkret, kur duhet të përkufizohen modalitetet e bashkëjetesës, apo të integrimit. Shpesh herë këto nocione të buta, në të parë altruiste fshehin qëllime të egra dhe egoiste. Sistemet e bashkëjetesës, të bashkim-vëllazërimit rëndom janë eufemizma që fshehin tendencën e eksploatimit legal, asimilimit të heshtur, përtharjes sistematike të potencialeve ekonomike, kulturore, krijuese të njërës nga palët bashkëjetuese. Në kontekste të këtilla, njëri element i bashkëjetesës është aktiv, veprues, projektues, ndërkaq tjetri pasiv, spektator që duartroket, që gëzohet, që mbështet projektet, të bëmat e tjetrit, në relacionet e këtilla njëri është kërkestar dhe tjetri plotësues dëshirash etj.

Te shqiptarët ekziston një bindje që s’lë vend as për hamendje, se nacionalizmi qenka një fenomen anakronik dhe antievropian. Me ngulm dhe pa kurrfarë dileme përhapet bindja se Evropa, popujt e qytetëruar të Evropës bashkohen, ndërkaq popujt primitivë të Ballkanit ndahen, duke krijuar bantustane të vogla, ekonomikisht të paqëndrueshme. Këtë argument e përdorin popuj që kanë ndërtuar shtetet e tyre nacionale në dëm të popujve të tjerë dhe natyrisht nuk dëshirojnë që të heqin dorë nga interesat hegjemonike. Nëse analizohet me kujdes historia e popujve evropian do të kuptohet qartë se nacionalizmi është shpikje e mendësisë, kulturës dhe sistemit të vlerave evropiane dhe se nacionalizmi nuk është veti e popujve lindorë.

Bie fjala, në gjuhën arabe, sipas pohimeve të sociologut zviceran, Urs Altermat, nuk ekziston fjala e saktë për kombin (nacionin). Ata përdorin nocione të përafërta si bie fjala “sha’b” (popull),”qawn”(fis), “xhins” (lloji) dhe, së fundi, “umma”. “Al-umma al muhammadiya” (bashkësia e gjithë myslimanëve), “Al-umma al- arabiya” (bashkësia e folësve të gjuhës arabe). Ata për OKB-në e përdorin një togfjalësh interesant” Al-ummam al-muttahida” (Bashkësitë e bashkuara fetare). Sipas gjuhëtarëve, fjalët shpiken kur në mendje qartësohen nocionet. Pra, nocioni i kombit (i nacionit), i kombëtarizimit (i nacionalizmit) është shpikur në laboratorin e qytetërimit perëndimor dhe çuditërisht, për këtë fenomen ekziston edhe ekuivalenti shqip ”komb”.

Shumë fenomene që shpiken në laboratorët e qytetërimit perëndimor huazohen nga kultura e tjera. Në këtë proces të huazimit ndodhin ndryshime, deformime që nuk janë në përputhje me domethënien bazike të nocioneve, të koncepteve, të teorive, të tendencave historike. Sipas sociologut amerikan Benedikt Anderson, i cili, duke analizuar funksionin kompensues të nacionalizmit në shoqërinë moderne, konstaton se rrënjët e nacionalizmit shfaqen që në shekullin e 16-të, kur shfaqen dilemat rreth bindjeve themelore të njeriut të periudhë së Renesansës lidhur me:

- besueshmërinë e të vërtetave të librave të shenjtë;
- bindjen se hierarkia shoqërore ka prejardhje hyjnore dhe me
- barazvlevshmërinë e kohës kozmike me atë historike.
Humbja e besimit në testamentet e shenjta me siguri ka qenë pasojë e dështimit të misionit të inkuizicionit që përpiqej me dhunë t’i imponojë dogmat fetare dhe t’i kontestojë, t’i shpall si herezi të vërtetat shkencore.

Galilelo Galileli (1564-1642), euridit i njohur i periudhës së Renesancës, i cili e mbështeti teorinë heliocentrike të Kopernikut para se ta përfshinin flakët deklaroi me bindje të thellë “Eppur si muove” (Megjithatë po lëviz, duke aluduar në rrotullimin e tokës rreth diellit). Guximi moral dhe intelektual i shkencëtarëve të mëdhenj ishte më i fortë se sa dënimet drastike të rojeve të dogmës fetare që më në fund rezultoi me humbjen e besimit në një sistem, deri më atëherë të padiskutueshëm të vlerave. Qytetari dyshues evropian i kësaj periudhe e ndjeu veten të pasigurt, të humbur.

Deri më atëherë ai ishte i edukuar dhe mësuar që të besojë në prejardhjen hyjnore të superstrukturës, ishte mësuar që ndjenjat fisnike të qenies së tij t’i vë në dispozicion të religjionit, të rendit kishtar, prandaj kishat dhe çdo gjë që kishte të bënte me religjionin kishin bukuri mahnitësi. Besimi në Zot i motivonte ata që ta fisnikërojnë veten dhe shoqërinë kështu që bindjet fetare ishin një kolektor i fuqishëm ku stivoheshin vlerat që e bënin kuptimplote jetën dhe ndërveprimin shoqëror. Humbja, apo dyshimi sado i vogël në besueshmërinë e këtyre parimeve aksiomatike krijoi një destabilizim të thellë në planin individual dhe atë shoqëror.

Ky shqetësim me gjasë nxiti evropianin kërkimtar të gjejë zëvendësimin për humbjen e sigurisë, të zbulojë vlerën e re që do ta rikthente ndjenjën e sigurisë së humbur dhe kohezionin shoqëror. Pra, fillet e nacionalizmit në Evropë kanë qenë fisnike dhe sublime. Nacionalizmi ishte ndjenja që e fisnikëronte njeriun, individin e vetmuar i cili filloi t’i investojë virtytet e veta në sistemin e ri të vlerave, nacionalizmi u shndërrua në rrufepritës të vlerave, të ndjenjave fisnike, të mirësisë dhe të arsyeshmërisë njerëzore.

Ai e gjeti planin e ri shoqëror, relacionin e ri të afërsisë, të qëllimeve dhe të vlerave të përbashkëta për të cilat ishte i gatshëm edhe të flijohet. Shtetet e para nacionale synonin që të ofronin barazinë e plotë të qytetarit, i cili deri më atëherë konsiderohej si pronë e monarkut apo të princërve të ndryshëm. Me sloganin “Liri, barazi, vëllazëri”, filloi një fazë e re e barazisë së njerëzve, të paktën brenda një shteti të ri. Pra, nacionalizmi në këto fillime solli standardet sipas të cilave garantohej barazia në mes njerëzve, në mes të vëllezërve. Kjo tendencë barazimtare në kuadër të sistemit perëndimor të vlerave do të përfundoj me standardet që garantojnë të drejtat e njeriut që do të jetë faktor kryesor në humanizimin e formacioneve të ndryshme shoqërore, shkaktar i rrënimit të sistemeve të ndryshme despotike, autoritare anekënd botës.

Nacionalizmi e prodhoi kombin, kombi e prodhoi shtetin kombëtar dhe shteti kombëtar e fiku zjarrin mobilizues, veprues të nacionalizmit. Nëse ky konstatim është i saktë, atëherë mund të shpjegohet për se shqiptarët e Shqipërisë janë më pak “nacionalist” sesa shqiptarët e viseve të cilët kanë qenë nën sundimin e nacionalizmave të tjerë, pse shqiptarët e Shqipërisë ndryshe e perceptojnë Goran Bregoviqin nga vëllezërit e tyre në Kosovë dhe gjetiu.

Nëse një nacionalizëm dështon, atëherë fillon procesi i akulturimit, i përtharjes, i asimilimit dhe njëherësh i bartjes së besnikërisë, së interesimit të qytetarit në koncepte të tjera komunitariste, duke filluar nga ato ideologjike, fetare e deri tek ato sportive. Bie fjala, dështimi i nacionalizmit arab, i personifikuar në figurën e presidentit nacionalist Gamall Abdel Naserit apo Sadam Huseinit, nxori në shesh lëvizjet fetare që propagandojnë idetë komunitariste mbi baza fetare, ummetin islam.

Deformitete të misionit fisnik të nacionalizmit shfaqen edhe në shtetet postkomuniste, ku nacionalizmi shfaqet si ideologji ekskluziviste, që në mënyrë patologjike spikat pikat dalluese në mes të njerëzve dhe jo ato bashkuese. Ky koncept i nacionalizmit nuk është në vijë të traditës evropiane të nacionalizmit që kishte mision kompensues, pas humbjes së sigurisë së dikurshme në vlerat e një formacioni feudal shoqëror.

Nacionalizmi i llojit evropian, pra ai që i nxit njerëzit që virtytet më sublime të qenies së tyre të investojnë në një sistem vlerash që i bashkon individët, krijon barazi në mes tyre, që i jep kuptim jetës së tyre është i domosdoshëm për mbijetesën e shqiptarëve. Ky nacionalizëm i llojit fisnikërues nuk ka të bëjë fare me urrejtje llojesh të ndryshme patologjike, ksenofobike, por shërben si frymëzim i vazhdueshëm për të prodhuar vlera të përbashkëta shoqërore, barazinë në mes të njerëzve.

Ky lloj nacionalizmi frymëzues, fisnikërues në shoqëritë më të avancuara perëndimore manifestohet në çdo segment të shoqërisë dhe është standard, kusht pa të cilin nuk mundet të funksionojë shteti. Nacionalizmi i këtillë jo vetëm që forcon kohezionin shoqëror, por edhe parandalon deformitetet e ndryshme siç është korrupsioni, nepotizmi, evazioni fiskal dhe abuzimet e ndryshme të pozitës në shoqëri, nacionalizmi i këtillë e rimëkëmb shpirtin e një kombi, nacionalizmi i llojit të rilindësve tanë.

Këtë apologji për nacionalizmin e shoh të udhës ta përfundoj me një rrëfejzë të vërtetë nga jeta e një të mërguari shqiptar. Ai ishte martuar me një suedeze dhe kishte tre fëmijë, të cilëve u kishte dhënë emra shqiptarë. Një ditë, në vitet ’80, djali i tij gjashtëvjeçar, Besimi, me rrëmbim hyri në shtëpi duke bërtitur “Papa, papa svenska gurka”! (Baba, baba trangull suedez!). Babë e bir këmbenin fjalë që s’i kuptoja unë, aq më pak euforinë e tyre me një trangull të mbështjellë me celofan, ku ishte stampuar flamuri suedez. Kërkova shpjegime prej mikut tim kosovar. Ai, me një indiferencë, m’u përgjigj: “Hiqu tyre, ata gëzohen kur arrijnë të prodhojnë madje edhe perime. Gjithkund e vënë flamurin, madje edhe në brekët e tyre”.

Nacionalizmi suedez manifestohet jo vetëm në krijimin e shtetit funksional, ku suedezi është i mbrojtur, i sigurt, ku i respektohet integriteti dhe dinjiteti individual, por edhe në këto mesele trangujsh. Shtetet kombëtare formohen që pjesëtari i atij kombi (nacioni) të jetojë sa më mirë. Shtetet kombëtare nuk formohen që pjesëtari i atij kombi të jetojë keq në të.
Pale si do të përfundojë nacionalizmi malazias?
Po ne, ku jemi se?