Gjurma shqiptare në trojet e Greqisë

(Përkitazi me librin e Arben Llallës, Gjurmë të letërsisë së vjetër të shqiptarëve të Greqisë, 1860-1889, Tringa Dsign, Tetovë, 2006)

Duke deshifruar medalionin në ballinën e dytë të librit të parë të historianit shqiptar me prejardhje nga Elbansani i Aleksandër Xhuvanit, zotit Arben P. Llalla, i cili momentalisht jeton dhe krijon në Tetovë, kuptojmë se "vetëm dy gjuhë janë autoktone dhe të mëdha: greqishtja dhe shqipja, e para e ardhur nga errësira egjeane dhe e shkruar në pergamenë e në letër, e dyta kalëruar mbi natën pellazgjike, e gdhendur në gurë, në gjak dhe në shpirtëra". Ky vlerësim historik mbi shqipen e lashtë, i përket Ferdinand Schevillit, i botuar në veprën e tij, Ballkani, Historia dhe Qytetërimet.

Aristidh Kolia dhe Arben Llalla

Etnosi shqiptar dhe etnosi vllah në Greqi, sipas dr. Përparim Demit, e përbëjnë gjysmën e popullatës greke, me nënshtetësi greke dhe pa të drejta kombëtare arumuno/shqiptare. Po qe se bëhet një regjistrim pa frikë nga autoritetet, vetëm 20 % e popullatës greke del me prejardhje helene, të tjerët janë 20 % shqiptarë (arvanitas), 20 % arumunë (kucovllehë), 20 % turq, 20 % sllavë. Grandomania greke, demokracia në thonjëza, mosnjohja e minoriteteve, asimilimi, kërcënimet publike se ua thejnë këmbët atyre që flasin vllahisht apo shqip, e kanë bërë të veten. Neve nuk na ka hije të kritikojmë, por të afirmojmë. Le ta deshifrojnë analistët gjermanë, anglezë, italianë, amerikanë, mosrepsektimin e të drejtave të komuniteteve në këtë vend ballkanik me orientim filosovjetik! "Kudo që t'i takoni këta të ashtëquajtur vllehë, që flasin gjuhën vllahishte, në rrugë, në treg, në zyrë, në vend të punës, t'ua këputni këmbët dhe shkulni gjuhën! Këtu është Greqia dhe ajo u përket grekëve", theksonte gazeta Stohos (Qëllimi), para disa vitesh. Më mikpritës janë turqit të një feje tjëtër, se sa grekët të të njëjtës fe, na thot poeti Dumitru M. Jon në Bukuresht.

Gjurmë të letërsisë shqiptare në Greqi - kopertina 1

Në 115 faqet e monografisë së Arben Llallës defilon shpirti shqiptar i Greqisë, një parathënie brilante, hyrja, historiku i shqiptarëve të Greqisë, gjuha shqipe nëpër shekuj, si dhe disa këngë, poema, një fjalim parazgjedhor, satira arvanitase, kërshendella arvanitase, faksimile dhe bibliografia, të gjitha të mbështetura mbi ide të shëndosha, komentime, analiza, dëshmi e fakte konkrete. Libri u kushtohet përpjekjeve të shqiptarëve të Greqisë që punuan dhe luftuan për ruajtjen dhe pasurimin e historisë dhe gjuhës shqipe. Ndër ta, autori veçon Aanastas Kulluriotin, Panajot Kupitorin, Jorgo Marugën, Aristidh Kolën, të cilin e ka njohur personalisht. Është fakt, thekson autori duke u bazuar në burimet e një kalnedari shqip të vitit 1984, se tashmë nuk mund të diskutohet edhepse deri tani pjesërisht ishte fshehur e vërteta se 90 nga 100 heronjtë e Kryengritjes së vitit 1821 ishin arvanitë (fq.17).

Autori është i njohur për nje numër të konsideruar artikujsh shkencorë botuar në Albanica, ura, Fakti etj. Përveç këtij studjuesi të dalluar që ka gjurmuar nëpër arkivat dhe bibliotekat greke, mbi shqiptarët e Epirit në përgjithëesi dhe të Çamërisë veçanërisht, kanë shkruar Shkëlzen Raça, Vetë Zoti (pseudonim), Hamit Kokollari, Miranda Vickers, Rexhep Zllatku, Sejdi Kondi, Pano Hallko, Antonio Bellusci, Hamit Boriçi dhe Lumnije Bajrami, Gazmend Shpuza, Koli Xoxi, Ilir Ushtelenca, Dhimitër Grillo, Apostol Pango, Irakli Koçollari, Bajroni, Pukëvili e tjerë. E vërteta historike për shqiptarët e Greqisë është një e vërtetë që të trishton dhe trimëron. Shovinizmi grek e ka bërë të veten, siç e ka bërë ultranacionalizmi serb duke e shtrembëruar të vërtetën historike të shqiptarëve të Kosovës.

Gjurmë të letërsisë shqiptare në Greqi - kopertina 2

Arben Llalla i sjell lexuesit shqiptar një lëndë të pasur e të panjohur deri më sot, mbi vlerat e larta të arvanitasve tanë. Lënda historike e letrare që sjell përmes kësaj monografie e pasuron fondin dokumentar të historisë sonë të lavdishme. Disa nga tekstet që i ofron opinionit kanë qenë të botuar në gazetat greke të shek. XIX, disa jepen për herë të parë. Shndrit ndër to kënga Për të parën princëshë Leksandra: Të këndojmë në shqip,/ që ështe gjuhë trimërie,/ që e fliste admiral Miauli,/ Boçari, dhe gjithë Suli, një këngë vlerash të larta që josh kureshtjen e dashamirëve të letërsisë artistike e të asaj popullore: Doli dielli në mal,/ sitë pa sipër në kalë,/ u fsheh brenda në re,/ të ndriçohesh tinë dhe.// Kur vije nga Tatoi,/ hëna dilte Imitos/ duke hedhur sytë e të pa/, ndriço për mua ty të tha.