KOLEC TRABOINI: NGA BUKURI SHKODRANE TE KOHA E PROSTITUTAVE
-- nga DALIP GRECA, Nju Jork
Publicisti, poeti, shkrimtari Kolec Traboini ka dalė para lexuesit me dy libra tė rinj, tė cilėt janė botuar nga Petraq Risto, pronar i Globus R nė Tiranė. Libri Bukuri Shkodrane, qė ėshtė konceptuar nė dy libra nė njė tė pėrbashkėt, nis me njė replikė, e cila ka pėr qėllim qė tė ruaj nga denigrimi njėrin nga personalitetet shqiptare nė Greqi, arvanitasin Aristidh Kolia, pėr tė cilin Traboini, pėrveēse e ka njohur nga afėr, ka investuar kohė, mund, ka investiguar dhe ka pėrcjellė tezėn se ai ėshtė vrarė nga antishqiptarėt.
Autori nė hyrje tė librit shkruan: Aristidh Kolia, ish presidenti i Arvanitasve tė Greqisė, ndryshe nuk mund tė kuptohet veē si arvanitasi me fat tragjik, si paraardhėsi i tij Jorgo Maruga, i cili themeloi Shoqatėn Arvanitase nė vitin 1983 e pėr kėtė, qarqet ultranacionaliste greke, po atė vit e vranė, pra
njeriu nė mes tė dy dashurive tė mėdha, pėr dy popuj, dy shtete, qė ende si atavizėm historik, kishin nė mes tyre njė mal me urrejtje.
Ėshtė e vėrtetuar katėrcipėrisht se Arisidh Kolia ishte njė shqiptar i madh qė nuk rreshti sė luftuari pėr shqiptarizėm deri nė rrahjet e fundit tė zemrės, dhe ka gjasa qė ai u sakrifikua nė emėr tė pėrkushtimit pėr tė shpėrndarė retė e zymta tė urrejtjes mes dy popujve fqinj. Mirėpo pėrkundėr kėtij pėrkushtimi tė tij, del nė Tiranė njė pensionist si Petrit Bidoshi dhe na e epiteton Kolian pėrēues tė megaloidhesė ndaj shqiptarėve dhe Shqipėrisė.
Pikėrisht kundėr kėtij interpretimi tė pabazuar tė Bidoshit ngrihet Traboini, tek ndriēon me penėn e tij madhėshtinė e figurės sė Aristidh Kolisė, i cili nė kohėn e luftės nė Kosovė ishte heroi i bisedave televizive nė favor tė Kosovės, ku dihet se ēfarė ndjenjash antishqiptare ushqenin grekėt, aleatė tė hapur tė Millosheviēit. Ėshtė vetė vepra dhe jeta e Aristidh Kolias dėshmi e shqiptarizmės sė tij tė kulluar. Nė fund tė replikės, Traboini i hedh dorashkėn Bidoshit: Pėrgjigju pyetjes: Kush dhe pse e vranė Aristidh Kolian?
Kontribut i Kolec Traboinit pėr madhėshtinė e figurės sė Aristidh Kolias janė dhe botimet e mėparshme tė tij si esseja: E vėrteta pėrvėluese e Aristidh Kolias si dhe Vrasja e dytė e Aristidh Kolias.
Nė librin Bukuri Shkodrane esetė, artikujt replikues zėnė njė vend tė konsiderueshėm. Kolec Traboini shfaqet si mbrojtės i vlerave tė pavlerėsuara. Kėshtu nė esenė kushtuar poetit tė talentuar Frederik Reshpja, ai lartėson lirikun e ėmbėl, qė pati njė fat tragjik nė jetė. Nė shkrimin kushtuar kėtij kolosi tė poezisė shqipe Nobel pėr sė vdekuri, Traboini shkruan: Tė thoshe se e kishe mik ėshtė njėsoj sikur ti mbushje mendjen vehtes se kishe mik njė yll nė qiell. Ndaj mė sė shumti mbeten tė pakuptueshme mėnyrat e sjelljes sė tij nė kėtė botė njerėzore ku kishte tė ngjashėm veē veten. Edhe kur e shanin edhe kur e lavdėronin qėndronte indiferent si njė orakull. Ishte tepėr larg pėr tė qėnė tokėsor Frederik Rreshpja, lirik-pikėllimi kozmik i shekullit shqiptar
Traboini pėrmes esesė kushtuar poetit mitik nuk ia fal tė gjallėve mosvlerėsimin dhe dėnimin qė i bėnė tė ndjerit me harrim; A nuk duhet ta ndjente ai nderimin e respektin pėr talentin e jashtėzakonshė me punėn e tij tė mbinatyrshme me poezinė, sepse ai u shkri pėr artin poetik? Kaq tė pasur jemi sa ta braktisinim "Nė vetmi" njė gjeni tė lirikės shqiptare?
Ndoshta vitin tjetėr do ti japin "Penėn e Artė" Frederik Rreshpes, do tė shkojnė e me pėrgjėrim do tia vendosin mbi varr, aty nė Rrmajin e Shkodrės ku flenė edhe Kol Idromeno, Hil Mosi e plot burra tė shquar tė kombit shqiptar. Por ēfarė vlere ka. Shkrimtarit i duhet respekti, mirėnjohja e pėr mė tepėr sadisfaksioni nė tė gjallė e jo "vdis pa tė dua", njė mizerabilitet moral shqiptar qė i shtohet mizerabiliteteve tė tjera tė jetės sė pėrditėshme ku poetėt e mėdhej qė nderojnė kombin, lihen tė vdesin nė harrim e nė skamje tė
paimagjinueshme nė fillimet e shekullit 21.
Nė esenė e tij pėrkushtuese Traboini nuk kursen askėnd: Le te pyetet fundja Presidenti shqiptar, si darovitės kombėtar i titujve e ndereve qė ėshtė, se kush mė shumė se Frederik Rreshpja ishte "Mjeshtėr i madh", titull ky qė ėshtė vendosur nė shumė gjokse artistėsh tė harruar qė nė tė gjallė, sepse veprat e tyre nuk kanė jehonė dhe as atė kualitet qė tė imponohet nė qarqet letrare e artistike?
Me drithėrimė shpirti ėshtė shkruar edhe njė esse kushtuar poetes qė iu vranė ėndrrat, Drita Ēomo. Qė nė titull I vetmi faj i saj
se ish lindur lexuesi merr mesazhin e krimit ndaj njė krijese tė pafajshme.
Reticenca merr shpjegim brenda rreshtave tė esesė: Ishte ėngjėllore si njė fėmijė i posalindur. I vetmi faj i saj ishte, se erdhi nė kėtė botė nė njė kohė pa kohė. Erdhi atėhere kur nuk duhej tė vinte. Duke cituar e interpretuar metaforisht vargjet plot ndjenjė e figura artistike tė Drita Ēomos, paēka se ngrica e kohės pėrpiqej ti bėnte tė acarta, Traboini na e bėnė mė tė prekshėm shpirtin tragjik tė asaj qė pat lindur nė kohė absurde. Ajo vdiq nė moshėn e dashurisė, por qė absurdi e dėnoi me vetmi dhe shkretėtira e vetmisė lindi sėmundjen fatale. Shpirti i saj ngėrthente poezinė e zemrės: Vetmia ėshtė tė duash shumė/ Dhe tė mos keshė ēfarė tė duash/ Tė mos kesh kujt ti falėsh dy lule/ Dy fjalė tė mira tė mos kesh kujt tia thuash
E dėnuar tė pėrjetonte vetminė e internimit, vajza, e vriste vetminė kanceroze nėn shoqėrimin e poezisė:
Mbrėmė prapė nata ish e qetė? Pėrmbi pisha errėsira ra/ Nxorri kokėn hėna qė nga retė/ Po askujt asgjė ajo si tha
/Prapė mbrėmė vezulluan yjet/ Prapė klithi qyqja me trishtim/ Pėrshpėritėn fletėt nėpėr pyje/ Drurėt ulėn degėt, psherėtinė
Vajza e dėnuar pėr tė mos jetuar, me vargjet qė pikonin metafora sfidonte metastazat, qė si gjarpėrinjtė i kafshonin shpirtin. Pėr tė nuk kish rreze, dhe nė vend tė tyre ajo pėrdorte poezinė
Pena e Traboinit denoncon ata qė e varrosėn pėr sė gjalli shpirtin qė kishte lindur pėr poezi. Ai do tė shpėrthejė nė mbrojtje tė vajzės-viktimė: Si mund tė mbulohej nė dheun e zi klithma e protestės pėr tragjizmin e fatit tė njė poeteje, e pėrtej saj, tė mbarė njė populli? Dhe vjen shpėrthimi:
Nė sa gradė nėn zero paske lindur
Dashuria ime siberiane?"
Pėrse autori i ka vėnė emrin librit Bukuri shkodrane? Shfletimi i librit do tia japė pėrgjigjen pyetjes. Libri i dytė, brenda librit Bukuri Shkodrane pėrcjell Ritet e hershme tė Libohovės dhe mbėshtetet nė rrėfimet e veteranit libohovit Vasil Malita. Lexuesi ka rast tė marrė njė pėrshkrim historik dhe gjeografik tė qytetit nė jug tė Shqipėrisė, pranė Gjirokastrės.
Libėr tjetėr i Kolec Traboinit qė sapo ka dalė nga shtypi ėshtė edhe Koha e prostitutave. Edhe ky libėr ėshtė botuar nga Globus R Tiranė. Libri ėshtė ndėrtuar me lirika dhe etyde ose siē e pėrcakton vetė shkrimtari Lirika & Etyde nė katėr kohė: Dashuria, Urrejtja, Meditimi dhe Buzėqeshja.
Nju Jork, nėntor 2007
KOLEC TRABOINI
autor i trembėdhjetė librave dhe krijues i gazetės shqipe "EGNATIA," nė Athinė tė Greqisė, 1993.