28 NANDORI
DITA MA E MADHE NË HISTORINË E SHQIPNISË

I nderuemi Dom Anton Kçira!
Të nderuem anëtarë të Këshillit të Kishës së Shën Paulit!
Të nderuem bashkëatdhetarë, miq e të ftuem!

E quej nji fat që gjindem në këtë votër të shqueme të besimit në të Madhin Zot, votër që i jep mbështetje të madhe çështjes dhe vetëdijes kombëtare. Ju jeni gjithashtu me fat që keni nji udhëheqës shpirtnor si Dom Antonin, i cili me energji të pashterrshme ka punue për organizimin dhe mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve në diasporë, si dhe për rritjen e emnit të Shqipnisë në botë. Ju keni meritën se me iniciativën e Dom Antonit, keni ngritun kishën ma të madhe në botën shqiptare, e cila asht edhe kisha ma e madhe e shtetit te Miçiganit, ku xanë vend imazhet e pikturave e skulpturave të figurave të ndrituna të Isa Buletinit, Dede Gjo Lulit e sa herojve të tjerë të kombit shqiptar. Kisha e juej asht ba si nji muze historik, i rrallë në llojin e vet, që do të edukojë brezat që janë, si edhe, ato që do të vijnë. Për herë të parë ju sollët këtu në SHBA monumentin madhështor të Gjergj Kastriotit, epoka e të cilit është gjaja ma e lavdishme dhe ma e madhërishme në historinë tonë, asht elementi ma i qenësishëm i krenarisë sonë kombëtare. Ndërkohë, përjetë do të mbetet në kujtesën e shqiptarëve puna e madhe që batë për të ndihmue çështjen e Pavarësisë së Kosovës, si edhe në përgjithësi çështjen tonë kombëtare.

Zoja e Zotni,

Ligjerata e ime ka si subjekt dy fakte: Njeni asht se Dita e 28 Nandorit si dhe flamuri me shqiponjën dykrenare janë simbole që i bashkojnë shqiptarët. Ndërsa tjetri asht se 29 nandori dhe ylli i kuq, janë simbole sllave e antishqiptare që na përçajnë e na pengojnë në rrugën tonë drejt progresit.
Pak ditë para se me vdekë, poeti gjenial i kombit tonë, Dom Ndre Mjeda u la shqiptarëve si testament, poezinë Bashkonju që e botoi tek revista prestixhioze LEKA, të cilën e përfundoi me vargjet lapidare:
"Nji giuhë shejte t'gjith kuvesim/ Nji istori, nji atdhe në kemi/ Gegë e toskë nji zemret t'jemi/ Me ndjekë, shqype hovin tand."
Ndërsa poeti Kombëtar At Gjergj Fishta i këndonte pasunisë ma të madhe që kemi ne shqiptarët, Gjuhës shqipe, këto vargje të fuqishme:
"Porsi kanga e zogut t'verës,/ Qi vallzon n'blerim të prillit;/ Porsi i ambli fllad i verës,/ Qi lmon gjit e drandofillit;/ Porsi vala e bregut t'detit,/ Porsi gjama e rrfes zhgjetare,/ Porsi ushtima e njij termetit/ Njashtu â'gjuha e jonë shqyptare."
Dita e 28 Nandorit simbolizon sakrificat që kanë ba në shekuj të parët tonë për liri e pavarësi, për përparim e drejtësi shoqnore. Populli shqiptar që dikur, nën emrin Ilir, shtrihej prej Danubit në Prevezë, nën shtymjen shekullore të sllavëve nga veriu dhe të grekëve nga jugu, asht tërhequn vazhdimisht dhe sot gjindet i strukun në Shqipninë e përgjysmueme me kufijt e vitit 1913.
Gjatë gjithë kohëve, barra ma e randë për mbrojtjen e trojeve stërgjyshore në Veri, i ra Malësisë sonë. Në mesin e shekullit XV, shqiptarët të bashkuem nën udhëheqjen e Gjergj Kastriotit, thyen sulmet e pushtuesve osmanë për njizetepesë vjet me radhë. Shqiptarët me betejat e tyne heroike shpëtuen edhe Europën nga shkatërrimi i hordhive aziatike.
Ndërsa gjatë shekujve të mavonshëm popullit shqiptar iu desht të përballej me dy projektet hegjemoniste Megallidenë greke dhe Naçertanien serbe. Këto projekte hegjemoniste fituen terren në kushtet e luftave dhe të kostituimit të shteteve të ndryshme nacionale në Evropë. Ata okupuan territore ndryshme të banueme me shqiptarë etnike në vazhdim, së bashku me dëbime e lëvizje të dhunshme të popullsisë, me lëndime e pasoja të randa.
Kombi shqiptar, pret ma në fund prej Europës e cila historikisht u tregue e padrejtë me te, që më në fund tua kthejë borxhin që u ka shqiptarëve, tue mbështetun formimin e shtetit ma të ri të botës, atij të Kosovës, dhe mbas tij, bashkimin e trojeve tona.
Si shqiptarë ne sot jemi krenarë që kemi të njajtin gjak, gjuhë, kulturë e traditë me Nanë Terezën. Fakti që populli shqiptar i dhuroi mbarë njerëzimit njeriun simbol të paqës e të dashunisë, i provoi botës vitalitetin dhe potencialin njerëzor të shqiptarëve. Figura e saj e bekueme na bashkon sot këtu si vllazën e si motra, tue iu lutun të njajtit Zot të Vetëm që na ka krijue ne të gjithëve.
Në nji ditë të tillë të bekueme na nderojmë veprën e atdhetarëve të shquem Ismail Qemalit, Dom Nikoll Kacorrit, Luigj Gurakuqit, si edhe të gjithë patriotëve të tjerë që luftuan për t'ia arritur ditës së ngritjes së flamurit e shpalljes së Pavarësisë. Kjo ditë e bekueme simbolizon në mënyrë të vecantë heroizmin e malësorëve trima që me kryengritjet e njipasnjishme luejtën një rol parësor në Shpalljen e Pavarësisë më 28 nandor 1912 në Vlorë.. Preludi i kësaj ngjarje madhore qe ngritja e Flamurit shqiptar në vitin 1911 në majen e Deciqit. Kjo histori nuk mund të jetë e plotë pa veprën e apostujve tonë, At Gjergj Fishtës, Dom Ndre Mjedës, Emzot Jakë Serreqit, Dedë Gjo Lulit, Emzot Luigj Bumcit, Patër Gjonit e dhjetëra figurave të tjera të shqueme. Famullitarët katolikë të udhehequn nga parimi për fe e atdhe, luejtën një rol të madh në mbështetje të kryengritjes së Malësisë së Madhe. Ajo histori lidhet me krenarinë për Kalanë e Shkodrës, me atë të Ulqinit, të Tivarit të Vjetër, me Shasin e 365 kishave, Kishën e Shën Mërisë, me Ruminë, Deçiqin e Bratillën, Grecën e Lemanjën. Kjo ditë simbolizon luftat heroike të shqiptarëve në Kosovë e trevat e tjera etnike për liri e pavarësi. Fiset e Hotit, Grudës e Kelmendit kanë shkrue faqe të lavdishme në mbrojtje të trojeve tona etnike.

Zoja e zotni,

Deri tash, rishikimi i historisë së kombit shqiptar përbante një tabu. Argumenti ishte se Shqipnia u clirue nga nazi-fashistët. Po për çfarë çlirimi bëhet fjalë, kur në vitin 1944 robnia nazi-fashiste u zëvendësua nga një robni tjetër, robninë sllavo-komuniste? Kur çlirimtarët sapo erdhën në pushtet vranë e burgosën lulen e rinisë, elitën patriotike dhe intelektuale, idealistët e nacionalizmës shqiptare, si dhe të gjithë ata që kishin kulturë perëndimore. Kur ato ua vunë pushkën aleatëve pa përfunduar lufta, kur vetëm pse dëgjonin Zanin e Amerikës, shqiptarët dënoheshin në burgjet e tmerrshme komuniste. Për çfarë fitoreje bahet fjalë kur me ardhjen e diktaturës komuniste, të gjithë fatet e kombit tonë mbetën në kundërrjedhën e historisë.
Do të sjellim dy shembuj të falsifikimit të turpshëm të historisë nga diktatura komuniste. Kemi manipulimin që ajo i bani për gjysëm shekulli historisë së njenës prej ngjarjeve më madhore të historisë sonë kombëtare, Kongresit të Manastirit. U retushuan dokumentet, bazë, kronikat e kohës, procesverbalet e mbledhjeve, relacionet, kujtimet e protagonistëve të saj, dhe deri fotografitë e delegatëve të saj. Dhe e gjithë kjo tragjedo-komedi për shkak të dy figurave qëndrore të këtij Kongresi, Mid'hat Frashërit, si kryetar i Kongresit dhe At Gjergj Fishtës, si kryetar i Komisionit të Alfabetit. Një shembull tjetër i turpshëm i retushimit të historisë është ai i grupit të studentëve katolikë shkodranë, që u rreshtuan në radhët e Ballit Kombëtar që mori emrin 28 Nandori. Ky grup botoi gjatë viteve të luftës shtypin e parë antifashist në vend, me revistat Zani i Lirisë që doli me 5 maj 1942, 28 Nandori dhe Robni o Liri. Jehona e grupit 28 Nandori erdhi tue u shtue sa që vetë Enver Hoxha në një nga shkrimet e tij të asaj periudhe, porosiste që grupi 28 Nandori të afrohej me lëvizjen. Këto vlerësime pozitive për grupin 28 Nandori gjinden në edicionet e para të botimeve politike të kohës. Por më vonë në botimet e tjera u hoqën këtë vlerësim për grupin 28 Nandori tue e zavendsue me shamje denigrime, tue e quejtun grupin 28 Nandori të përbamë me elementë antipopullorë e antikombëtarë, me vegla të fashizmit, etj.
Kryengritja e Malësisë së Madhe gjeti mbështetjen e vet në dy poetët gjenialë, At Gjergj Fishtën dhe Dom Ndre Mjedën të cilët në dy veprat e tyne madhore i thurën lavdi luftave heroike në mbrojtje të trojeve shqiptare nga shovinistët sllavë. Fishta me Lahutën e Malësisë dhe Mjeda me poemthin me sonete Lirija, hartuan dy vepra monumentale të papërsëritshme në historinë e kultuës kombëtare, të cilat përbajnë nji hymn të vërtetë për përpjekjet e malësorëve tanë për liri e pavarësi. Ata i kënduan në mënyrën ma klasike kryengritjeve të Malësisë së Madhe të viteve 1901-1911.

Mjeda u kujton bashkombësve Skënderbegun legjendar:
"Por nuk u shuejti edhe, jo, Shqyptarija:/Lodhun prei hekrash qi mizori i njiti,/ Lodhun prei terri ku robnimi e qiti, /Shpreson me e zgjue fluturim mënija./E këqyrë: nder male po përhapet shkëndija e lirimit t'Atdheut; mbëshehtas shetiti/ Kësollë për kësollë rreth buneve e soditi, /Frymë të re tui shprazun per gjithkahna, hija/ e Skënderbegut. Qe nder djepa rrisin/ Nanat e Hotit djelmenín ushtore,/ E idhnim n'anmikun neper gji ju qisin."
Mjeda ruajti lidhjet me kryengritësit e Malësisë duke u ngritun me guxim në mbrojtje të tyre. Mjeda i drejton një peticion princit trashigimtar Franc Ferdinandit tue i kërkue që të ndihmohen kryengritësit e të ndikohet mbi autoritetet turke që të ndërpresin aksionet ushtarake kundër tyne. Ndërsa në vjeshtën e 1912-ës Ndre Mjeda takohet disa herë me kryengritësit e Malësisë tue kërkue prej tyne për të marrë pjesë në mbrojtjen e Shkodrës nga rreziku sllav. Ai i këndoi me gjithë zemër Atdheut, lirisë së popullit, trimnisë, guximit, besës miqësisë së popujve. Jo më kot në sonetet e para të poemthit Lirija, Mjeda e ngre nalt luftën në SHBA për mposhtjen e skllavnisë:
"Ndër fusha ku rjedh Missipija// Ushtoi rrokull nji za si bubullima,/ Krisi ndër male si kërcet ushtima/ Kur qiell e tokë i turbullon duhija."
Tek Lirija Mjeda përjetësoi figurën e Gjergj Uashingtonit, si udhëheqës legjendar, i guximshëm, i drejtë, popullor e demokrat i madh, që u ba burim frymëzimi edhe për luftarët kryengritës të Shqipnisë.
I rritun në mjediset ma të qytetnueme të Evropës, Ndre Mjeda kërkoi të ngrinte për herë të parë për shqiptarët imazhin e demokracisë amerikane. Këtë nuk e kishte ba përpara tij asnjeri, bile as edhe Noli, as Konica. Mjeda ka profetizue nji të vërtetë të madhe historike sepse asokohe Amerika nuk ishte ende Amerikë. Lulëzimi dhe magjia i përkisnin ende kontinentit të vjetër. Mjeda shfaqet si një vizonar i madh, lëshon kushtrimin: Ndiqni Amerikën! Është i pari shqiptar i madh që bën thirrje të tillë drejtpërdrejt! Ndoshta këtë e ndjeu me një shqisë të veçantë me të cilën Zoti i pajis njerëzit e mëdhenj, që bajnë histori.

Në mbarim të Luftës së Parë Botërore presidenti i SHBA, Uillsoni ishte i vetmi që foli për Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve, që vuni veton dhe ndaloi zhdukjen e Shqipërisë prej hartës së Ballkanit. Me 28 korrik 1922 SHBA shpallën njohjen zyrtare të shtetit të ri shqiptar, kurse me 4 dhjetor 1922 arriti në Tiranë ambasadori i SHBA Grand Smith, në krye të përfaqësimit të marrëdhënieve diplomatike Tiranë-Uashington.
Në vitin 1999, presidenti i SHBA Klinton bani që të shpëtonte popullin shqiptar në Kosovë nga robnia serbe. Me ndërhymjen e armatosur të NATO-s në Kosovë, SHBA provuan se ishin po ajo forcë e madhe dhe e qindrueshme protektore e shqiptarëve që u erdhi në ndihmë për të katërtën herë. Tash së fundi asht presidenti i radhës Xhorxh Bush që po tregon se është i vendosun që Kosova të shpallet e pavarur. Populli shqiptar e ka parë gjithmonë SHBA shembullin e demokracisë. Ai asht pa dyshim populli ma propërendimor e në mënyrë të veçantë ma proamerikani në Ballkan.
Mjeda në ndryshim nga rilindasit e tjerë që evokuan shembullin e revolucionit francez, evokoi heroizmin amerikan si model i frymëzimit shqiptar:
"Lirinë e keni ju, na hekra kemi, / Na terr e mjegull deri n'ditt ma t'vona/ Na pa emën kërkund, pa atdhe; na jemi/ Sherbëtor't e t'huejve nëpër vende tona./ Porsi berre qi bleu mishatri, vemi/ Mbas shkopit, të kalamendun, ku s'dona./ Ahtje t'ankueshme nëpër buzë polemi,Vajë e mjerime qet kjo tokë e jona".
Ishte kombi dhe shteti amerikan ato që i dolën zot dhe e mbrojtën me vetmohim popullin shqiptar në Kosovën e pushtueme. Jo rastësisht Ndre Mjeda profetizoi një shekull më parë, modelin e shtetit dhe demokracisë amerikane, me poemën Liria, atëherë kur Amerika nuk ishte ende Amerikë, dhe kur interesat e shqiptarëve ishin ende në dorë të Evropës plakë, e cila vazhdonte t'i shpërdoronte ato.
Pas Pavarësisë dy herë ishte rrezikuar të prishej Shqipëria dhe të dy herët: SHBA i kishin ardhur në ndihmë. Me ngulitjen e rregjimit stalinist në Tiranë, në Uashington u gjykua se shtetit shqiptar me gjysmën e trojeve etnike i kishte arritun zhbamjen e tretë radhazi. Kjo prishje u erdhi nga brenda nga sistemi shoqeror që komunistët shqiptarë vunë në jetë. Mirëpo, sistemi komunist nuk mund të bashkëjetonte me dashninë e ruejtun nga populli shqiptar për SHBA. Në muajt e parë mbas robnimit komunist, përfaqësuesi i administratës amerikane në kryeqytetin shqiptar, gjenerali Hoxhson kishte kërkue zgjedhje të lira dhe lejimin e opozitës. U shënuan viktimat e rregjimit komunist simpatizantë të SHBA. Por nuk u vra përjetësisht dashnia e sinqertë e popullit shqiptar për SHBA. Nuk mund të vritej kjo simpati e përzemërt e shqiptarëve për demokracinë më të madhe të botës.
Dëshiroj ta përmbyll ligjeratën time duke kujtuar fjalimin e famshëm të Dom Ndre Mjedës në parlamentin shqiptar në vitin 1921 në mbrojtje të popullit të Kosovës. Asht aktual në Shqipni, për fatet e Kosovës martire, si dhe për të gjithë shqiptarët, në Maqedoni, Mal të Zi e kudo që jetojnë ata.
Sot qarqe antishqiptare përpiqen ta njollosin ditën e 28 Nandorit me një datë tjetër, një sajese ideologjike që ka lidhje me synimet pansllaviste, duke mbrojtun me fanatizëm 29 Nandorin dhe yllin e kuq. Por duhet tu kujtojmë se edhe ma parë këto qarqe u përpoqën të vepronin me spatat e Liktorit apo me mjete të tjera ideologjike të huaja. Ndërkohë Dita e 28 Nandorit mbetet përjetësisht e pastër, mbetet për shqiptarët dita ma e madhe në historinë e tyne, mbetet simboli i bashkimit.