Vizioni intelektual për qytetin e Shkodrës

-- nga Dr. Nail Draga

Në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit që e lëmë pas opinionit të gjerë, i janë ofruar botime fushave të ndryshme, me ç`rast është bërë një avancim i çështjeve përkatëse si nga sasia dhe cilësia. Në këtë gamë të botimeve nuk kanë munguar edhe interesimet e individëve dhe të subjekteve të ndryshme që si preokupim profesional kanë çështjet zhvillimore të mjediseve përkatëse.
Në këtë kategori individësh bën pjesë edhe dr. Ferid Hoti, i cili më parë i është paraqitur opinionit me botimin "Shkodra zonë e lirë", botuar nga Shtëpia Botuese "Camaj-Pipa", në Shkodër në vitin 1998. Objekt shqyrtimi i autorit është qyteti i Shkodrës dhe regjioni i tij gravitues. Në sajë të të dhënave ekzistuese autori prezenton në diakroni zhvillimin e qytetit të Shkodrës kryesisht nga mesjeta e deri në ditët tona. Në veçanti trajton çështjet nga shek. XIX, duke theksuar se në këtë kohë Shkodra ishte qendra e dytë tregtare e Siujdhesës Ballkanike, ndërsa zhvillimi i gjithanshëm i saj mbyllet aksidentalisht në vitin 1944, me pasoja për popullsisnë e këtij qyteti dhe të regjionit të saj gravitues. Në këtë kohë në sajë të zhvillimit të tregtisë Shkodra arriti të kishte tregun me rreth 3000 dyqane, ku me të vjetrit atë e kujtojnë me nostalgji, ndërsa me të rinjët një imazh të tillë mund ta kujtojnë vetëm përmes fotografive të kohës.

Historikisht dihet se qytetet dhe vendbanimet, si dhe monumentet janë shkatërruar në kohëra të luftërave nga sulmet e vandalëve të ndryshëm, por, është rast i paprecedencë që të shkatërrohen monumentet e kulturës dhe bërthama historike e qytetit në kohë të paqes. Por, diçka e tillë absurde ka ndodhur në Shqipëri, pothuaj vetëm me qytetin e Shkodrës. Autori me të drejtë thekson se Bezistani i Shkodrës ishte i dyti pas atij në Stambollë, por ai përjetoi fatin tragjik, sepse nga vitet `70 të shek. XX u shkatërrua së bashku me tërë pazarin e vjetër të Shkodrës. Një monument i tillë me vlera të mëdha arkitektonike, historike, kulturore dhe urbane, edhe pse përballoi sfidat e kohës, megjithatë ai u shkatërrua nga regjimi komunist. Një akt i tillë vandal sa ishte antikulturor, aq ishte edhe antikombëtar. Me të drejtë bëhet pyetja pse diçka e tillë nuk ndodhi me qytete të tjera, siç janë psh. Gjirokastra, Berati etj. Pse Shkodra, gjegjësisht pazari i saj, bërthama urbanistike mesjetare ishte përjashtim në këtë aspekt. Në vend të tregut disa shekujsh pushteti i kohës me cinizëm në mjedisin e objekteve të shkatërruara krijoi lulishte, për të maskuar dhe mbuluar aktin kriminal. Por, vepra e tillë antikulturore nuk mbulohet me asgjë, sepse argumentet dhe kujtesa historike nuk mund të shlyhen.

Politika e izolimit të shtetit shqiptar prej pesë dekadash bëri që qyteti i Shkodrës të humbë lidhjet me botën, zhvillimin dhe madje identitetin e vet. Ajo mbeti jashtë projekteve zhvillimore dhe investimeve. Por, është për të habitur fakti se si në kohën e monizmit ngjashëm është duke u vepruar edhe tash në periudhën e transicionit. Në këtë aspekt autori ofron argumente të mjaftueshme dhe bindëse, ku në mënyrë transparente shihet anashkalimi i këtij qyteti.
Idetë e prezentuara në këtë botim, nga autori, për zhvillimin e Shkodrës si zonë e lirë, kanë një analogji me vendet e Azisë Juglindore, ku si shembull shërben Singapori. Analogjitë janë të realizueshme, por ata duhet t`i përshtaten mjedisit përkatës me modifikime të pranueshme. Por, për diçka të tillë nevojiten investime në projektet programore, sidomos në infrastrukturë, e cila për dekada me radhë jo vetëm që ka stagnuar, por është degraduar në mënyrë të vazhdueshme.
Sa i përket strategjisë së zhvillimit të regjionit të Shkodrës është e domosdoshme që këtu të zbatohen politikat ekonomike të dëshmuara dhe të suksesshme në vende të ndryshme të botës. Duke marrë parasysh se industrializimi është çelësi i zhvillimit, autori është i mendimit se Shkodra i ka të gjitha kushtet, për të realizuar qëllimet e veta, ku mjafton vetëm të zbatojë taktikat japoneze, siç kanë vepruar vendet e porsaindustrializuara.

Edhe pse në lidhje me investimet e ndryshme në çdo mjedis vendimtare ka qenë politika e zhvillimit ekonomik e shtetit përkatës, patjetër duhet të ekzistojë garantimi legjislativ, si dhe rrethanat shoqërore stabile në tërësi. Duke marrë parasysh se gjendja në Shqipëri dhe regjion të paktën në këto dhjetë vitet e fundit nuk ka qenë aspak e favorshme, bën që të kemi një stagnim të zhvillimit dhe të investimeve ekonomike.
Është e domosdoshme që Qeveria e Shqipërisë të bëjë hapin e parë në lidhje me organizimin administrativo-territorial e ai është regjionalizimi dhe decentralizimi i pushtetit vendor. Në periudhën postkomuniste që njihet ndryshe edhe si tranzicion më tepër është punuar në aderimin në subjekte dhe organizma ndërkombëtarë që është një veprim i domosdoshëm për t'iu shmangur koncepteve të kaluara, por nevojiten veprime konkrete.

Vetëm në sajë të projekteve të ndryshme që janë me peshë për zhvillimin e përgjithshëm të këtij regjioni, Shkodra nuk do jetë qytet i harruar nga të gjithë si deri më tash. Pasi Shkodra ka një pozitë shumë të mirë gjeografike si rrallë ndonjë qytet tjetër në Shqipëri, autori jep vizionin e tij në lidhje me mundësitë e zhvillimit të saj, si port lumor apo liqenor në analogji siç është ai në qytetin e Roterdamit. Po ashtu mendohet në mundësinë e realizimit të projektëve te tjera siç janë për modernizimin e portit të Shëngjinit, rindërtimin e hekurudhës, autostradës, hapjen e vendkalimeve të tjera kufitare, realizimi i projektit për lundshmërinë në lumin Buna etj, që do ta bënte këtë regjion pjesë e integrimeve regjionale.

Duhet bërë përpjekje dhe angazhime konkrete që Shkodra nesër të mos jetë çka është sot, sepse një qytet me të kaluar të ndritur meriton një qasje dhe përkushtim maksimal profesional. Andaj, në këtë aspekt edhe përgjegjësia e atyre që vendosin për realizimin praktik te projekteve të ndryshme është mjaft e madhe. Anashkalimi i këtij qyteti e regjioni si dhe disharmonia e projektëve të ndryshme nuk është në favorin e Shkodrës dhe të zhvillimit ekonomik dhe regjional të saj. Në këtë drejtim aplikimi i modelit të zonës së lirë tregtare dhe industriale për Shkodrën do të ishte angazhim konkret për eliminimin e ngecjes së moszhvillimit ekonomik. Mbetet që idetë të konkretizohen me kuadro profesionale të dëshmuara, sepse pa realizimin praktik të tyre çdo gjë do të mbetet si më parë. Vetëm me një angazhim konkret në këtë drejtim Shkodra me pozitën e vet gjeografike dhe hinterlandin e saj të lloj-llojshëm do të mund të ishte model për të tjerët, ku do t'i kthehej imazhi i mëhershëm si qytet i rëndësishëm i tregtisë dhe i zhvillimit ekonomik.

Dhe në fund duhet thënë se botimi "Shkodra zonë e lirë" paraqet përpjekjet e autorit për një mjedis të caktuar duke dhënë kahjet e zhvillimit dikur dhe sot si dhe pikëpamjet personale për të ardhmen. Ky botim paraqet një kontribut me vlerë për zhvillimin dhe integrimin regjional te Shkodrës ne veçanti dhe të regjionit në përgjithësi. Andaj si i tillë do të jetë i mirëseardhur jo vetëm për një numër të kufizuar individësh nga profili shkencor e kulturor, por padyshim edhe për opinionin e gjerë, që dëshirojnë të dijnë për Shkodrën në të kaluarën, të sotmen dhe perspektivën në të ardhshmen.