Deklamimi i poezisė sė Nėnės Terezė nė njė CD
-- nga Ndue Ukaj
Pikėrisht nė 10-vjetorin e kthimit tė sė Lumes Nėnė Tereza tek Ati
qiellor, meshtari i zellshėm Don Marjan Marku, ka pėrmbledhur poezi,
pėrsiatje, lutje dhe tekste tė Nėnė Terezės pėr t'i pėrmbledh nė njė
CD me titull: "Nėna Terezė: Jeta, mendime dhe uratė", tė realizuar nėn
producimin e Misionit Katolik Shqiptar nė Zvicrėn Lindore, e tekstet e
sė cilės i lexojnė dy aktorėt nga Tirana, Rikard Ljarja dhe Roza
Anagnosti. Kjo CD ėshtė e realizuar me pėrkushtim tė madh dhe si e
tillė synon tė pėrēon filozofinė dhe dashurinė e sė madhes Nėnė Tereza
pėr botėn, pėr njeriun, sidomos pėr atė mė tė varfrin, tė
papėrkujdesunit, tė lėnėt pas dore, nė njė formė tjetėr, me artin e
kombinimit tė tekstit dhe deklamimit, me ritmet ėmbla muzikore.
Kjo formė e paraqitjes sė veprimtarisė sė bamirėses me famė botėrore,
Nėnės sonė Terezė, jo vetėm qė pasuron fondin e shumtė tė botimeve mbi
tė dhe pėr tė, porse kjo CD mbi tė gjitha ndriēon edhe mė tej
portretin e saj tė shumanshėm dhe universal, tanimė me njė mėnyrė tė
re, me njė pėrmasė mė tė kompletuar semantike e artistike, duke i
dhėnė receptuesit njė ndjesi tė thellė dhe tė hollė estetike pėr
fjalėt dhe mendimet e saja tė ēmuara. Ngase, pėrsiatjet e Nėnės
Terezė, kanė, pėrveē konotime tė thella filozofike, jetėsore,
religjioze, edhe dimensione tė fuqishme artistike. Ato janė tė
ngjeshura me figura dhe mendime tė pėrpunuara. Ndėrsa nė kėtė CD,
poezitė, uratat, pėrsiatjet e Nėnės Terezė shoqėrohen edhe me komente
sintetike nga Don Marjan Marku, formė kjo qė i jep njė dimension
plotėsues, jo vetėm teologjik, por edhe praktikė jetėsor kėtij projekti dhe fjalėve tė Nėnės Terezė.
Shikuar nė kontekstin poetik, filozofik, religjioz, fjalėt e Nėnės
Terezė pėrbėjnė nė vete margaritar tė rrallė, unike, e tė
papėrsėritshme tė cilat i ka njerėzimi, ndėrkaq ato peshojnė fuqishėm
dhe gjithmonė tingėllojnė aktuale, ato janė visaret tė ēmuara, tė
cilat, po tė jetėsohen nė vepėr, shumė dukuri negative tė kohės sonė
do ishin ndryshe. Pėrmes kėsaj CD, ne pėrjetojmė e shijojmė bukurinė e
vargjeve, lutjeve, pėrsiatjeve tė Nėnės Terezė pėrmes artit tė
deklamimit dhe artit tė shoqėrimit me tinguj. Ėshtė kjo njė formė
tejet mbreslėnse, qė i jep njė dimension tė ri pėrjetimit tė asaj qė
ėshtė krijimtaria e Nėnė Terezės. Nėse shkojmė mė tutje, edhe lindja e
poezisė si zhanėr artistik, ėshtė e lidhur me artin e deklamimit dhe
muzikės. Prandaj, pėrmbledhja qė ka bėrė Don Marjan Marku ėshtė tejet
frytdhėnėse pėr kontekstin tonė kombėtar dhe si e tillė duhet pėrshėndetur.
Projekti i kėsaj CD, ėshtė i konceptuar brenda teksteve dhe
pėrsiatjeve tė Nėnės Terezė, tė shkruara gjatė rrugėtimeve tė saj
jetėsore, rrugėtime kėto qė janė shoqėruar me uratė, lutje, poezi dhe
pėrsiatje tė thella e domethėnėse. Nga kėto copėza mendimesh e
ndjenjash, nė mėsojmė shumėēka nga ajo qė ishte jeta dhe madhėshtia e
Nėnė Terezės. Nga fjalėt e ēmuara tė saj, nga vargjet me pėrplot
filozofi, njeriu frymėzohet si tė ecet me dashuri, si tė mposhtėn tė
kėqijat e botės me besim, lutje, dashuri e gatishmėri pėr flijim. Pėr
me tepėr, nga kėto mėsojmė si tė sfidohen dukuritė e panumėrta tė
kėqija tė botės dhe s'i t'u jepet kuptim shumė vuajtjeve tė botės. Dhe
nga fjalėt e saj mėsojmė pėr tė varfėritė ndėr mė tė varfėr, pėr tė
kuptuar, ruajtur dhe sfiduar misionin e jetės qėllimmire. Nė kėtė
mėnyrė mėsohet edhe prania e Krishtit nė jetėn e saj, modelin e sė cilit e ka ndjek nė ēdo hap tė jetės.
Materia e shtruar pėr deklamim kėtu, ėshtė e konceptuar sipas njė
rendi logjikė, ajo ndėrlidhet me fillimet deklarimin e saj tė
fuqishėm, lakonik, universal e shumėdimensional, qė nė kontekstin
shqiptar kanė njė domethėnie speciale:
"Me gjak e gjini jam shqiptare; me nėnshtetėsi, indiane/Jam murgeshė
katolike. Pėr thirrje, i pėrkas mbarė botės, por zemra ime i pėrket
plotėsisht Zemrės sė Krishtit. Linda nė Shkup nė vitin 1910, Im atė
kishte njė dyqan tė vogėl ku shiste material ndėrtimi. Kisha njė motėr
e njė vėlla. Ishim familje e lume. E shumė e bashkuar. Unė jam njė
lapės i vogėl nė dorė tė Zotit. Ėshtė ai qė shkruan. Ai, qė mendon.
Ėshtė ai qė vendos. E pėrsėris. Unė jam veē njė laps i vogėl, i vogėl".
Poezia dhe urata e Nėnės Terezė ngėrthen pėrmasa tė shumta kuptimore,
prek nė palcėn e dhembjeve njerėzore dhe jep gjithmonė frymėzime si tė
kalohet nga mjerimi i kohė. Pikėrisht ky aspekt ėshtė pasqyruar nė
kėtė CD. Intenca e misionit tė saj ėshtė e lidhur me ketė postulat:
"Nėse i keni dhėnė/ njė gotė ujė tė etshmit, ia keni dhėnė Jezusit. Ky
ėshtė njė mėsim i vogėl". Nė kėtė pikė, shihet gatishmėria mbinatyrore
e saj pėr tė kontribuar pėr njerėzit e varfėr, pėr ata tė lanit nėn
mėshirėn e fatit. Nė ketė projekt tė pėrgatitur nga Don Marjan Marku
ėshtė pėrfshirė Eukaristia dhe thellėsia e perceptimeve tė saja
teologjike, fetare dhe dashuria e pakufishme pėr Krijuesin.
Njė vėmendje tė posaēme ne perceptimet fetare dhe jetėsore tė Nėnės Terezė
ka luajtur dhe Maria, Nėna e Krishtit, e cila zė njė vend me rėndėsi
nė kuadėr tė pėrsiatjeve tė tyre. Nė tė vėrtet, "Maria ėshtė pėr ne
shkak i gėzimit", thotė ajo me pėrvujtėrinė e pashembullt. Madje, ajo
ėshtė mburoja e paqes, e jetės njerėzore dhe shembullit mė sublim tė
lutjes pėr njeriun. Nėna Terezė, bija shqiptare e cila arriti tė mbaj
epitetin e madh Nėna nga gjitha bota, njė vend me rėndėsi nė jetėn e
saj i ka dhėnė pėrpjekjeve titanike pėr paqe nė botė. Madje pėr kėtė
ajo u nderua me Ēmimin Nobel pėr Paqe me 1979. Me kėtė rast, ndėr tė
tjera ajo le nė pėrjetėsi vargjet e fuqishme dhe udhėrrėfyese pėr ēdo
kohe e ēdo njeri, tė cilat ofrohen edhe nė kėtė CD: "Fryti i heshtjes
ėshtė lutja. Fryti i lutjes ėshtė feja. Fryti i fesė ėshtė dashuria.
Fryti i dashurisė ėshtė shėrbimi. Fryti i shėrbimit ėshtė paqja.
Paqja ka pėr qėllim pėr tė mbjellė dashurinė dhe pėr tė lejuar zhvillimin e
rritjes pėr veprim. Ne jemi tė lindur pėr tė dashur dhe pėr tė qenė tė
dashur". Pėrveē paqes, Nėna Terezė dallohet me perceptimet, angazhimet
e saj pėr dashuri. Madje pėr tė dhe veprimtarinė e saj dashuria ėshtė
alfa e omega e ēdo veprimi jetėsor. Nė kėtė kontekst, kemi vargjet dhe
mendimet antologjike, qė janė tingėlluese dhe tė pėrhershme nė ēdo
kohė, nė ēdo kulturė, nė ēdo religjion, nė ēdo moshė: "Njeriu ėshtė i
paarsyeshėm, i palogjikshėm, egocentrik, s'ka rėndėsi, duaje. Nėse bėn
mirė, tė thonė se bėn pėr qėllim egocentrike,s'ka rėndėsi, bėj
mirė..." E kėsaj natyre tematike ėshtė edhe pėrsiatja e Nėnė Terezės
pėr Gėzimin, ku kėrkohet tharmi i jetės sė lumtur nė Zotin dhe
Njeriun, postulate themelore tė jetės sė saj. Njė vend me rėndėsi nė
jetėn e Nėnės Terezė, e cila ėshtė e prezantuar nė kėtė CD paraqet
Familja, ngase siē shprehet Don Marjan Marku: "Besoj se bota ėshtė e
dėshpėruar dhe vuan shumė pėr shkak tė dashurisė sė paktė nė familje".
Nė tė vėrtet, Nėna Terezė thotė: "Dashuria fillon nė shtėpinė
familjare". Ky mendim tingėllon fuqishėm dhe gjithmonė aktual.
Nė kėtė kontekst, nuk mund tė mos pėrmendim edhe poezinė e
pakrahasueshme, me njė shprehėsi tė veēantė emocionale, me njė
intonacion dhe bukur vargjesh, ku ritmi dhe muzikaliteti i brendshėm
ec nė pėrputhshmėri me ndjesitė e saja Hyjnore:
"Jeta ėshtė dashuri, pranoje. Jeta ėshtė bukuri, admiroje. Jeta ėshtė
lumturi, shijoje. Jeta ėshtė ėndėrr, zbatoje. Jeta ėshtė sfidė,
ballafaqoje. Jeta ėshtė detyrė, kryeje. Jeta ėshtė lojė, luaje. Jeta
ėshtė e ēmueshme, nderoje. Jeta ėshtė pasuri, ruaje. Jeta ėshtė
dashuri, pėrjetoje. Jeta ėshtė fshehtėsi, zbuloje. Jeta ėshtė premtim,
plotėsoje. Jeta ėshtė pikėllim, tejkaloje. Jeta ėshtė himn, kėndoje.
Jeta ėshtė tragjedi, zbute. Jeta ėshtė aventurė, zbėrtheje. Jeta ėshtė
kėnaqėsi, meritoje. Jeta ėshtė jetė, mbroje".
Duke i lexuar kėto rreshta, nuk mund tė mos tronditemi nga intuita
gjeniale e saj, nuk mund tė mos tronditmi nga shprehėsia dhe bukura e
ideve, nga tingllueshmėria dhe bukuria estetike e vargjeve. Nė tė
vėrtet kėto lėnė njė mbresė tė madhe nė zemrėn e ēdo njeriu
dashamirės. Sa herė dėgjojmė, ato frymėzojnė dhe na nxitin pėr t'u
pėrpjekur qė ta bėjmė botėn sa mė tė mirė. Kėto fjalė na japin njė
pamje kuptimplote tė jetės sė saj unike nė kėto dymijė vitet e tona.
Po e pėrmbyllim kėtė tekst me vargjet e lakonike, me mendimet e thella
dhe filozofike, ku shprehet nė mėnyrė sintetizuese qėllimi i jetės dhe
qėllimet tė saja, nė disa rreshta gjenial, duke vlerėsuar nė tė
njėjtėn kohė se kjo CD do tė ndihmoj edhe mė shumė nė jetėsimin dhe
pėrjetėsimin e veprės sė saj gjigante nė dheun e saj, nė Arbėrinė aq
tė dashur, duke besuar se ajo tamam si njė Nanė lutet pėr ne, qė tė
ndėrtojmė sa me par qytetėrimin dhe filozofinė e saj tė dashurisė, tė
mirėsisė, tė paqes.
"Gjej kohė pėr tė menduar ėshtė burimi i fuqisė. Gjej kohė pėr t'u
lutur ėshtė nė botė mė e madhja fuqi. Gjej kohė pėr tė qeshur
ėshtė muzika e shpirtit. Gjej kohė pėr lojė ėshtė fshehtėsia e
rinisė. Gjej kohė pėr tė dashur ėshtė dhurata e Hyjnisė. Gjej kohė
pėr t'u dhuruar ėshtė ngadhėnjimi i dashurisė. Gjej kohė pėr tė
lexuar ėshtė burimi i urtisė. Gjej kohė pėr t'u shoqėruar ėshtė
rruga e lumturisė. Gjej kohė pėr tė punuar ėshtė ēmimi i ardhmėrisė.
Gjej kohė pėr tė bėrė mirė ėshtė ēelėsi qė tė shpie nė qiell"