Për të vlerësuar një krijim letrar, fjalët dhe mendimet janë të pashtershme...

-- nga Pierre-Pandeli Simsia, Nju Jork

Ndërsa po lexoja një vepër letrare, krijim i fundit, dërguar nga një mik i panjohur,seç më erdhën në mendje disa nga vargjet e mija që i kam shkruar para pak vjetësh: "... E-mail, ti zog magjik i padukshëm/ që çon e sjell mesazhe pambarim/ ç'ma mbushe sofrën me miq dhe shokë/ ç'ma ngrohu zemrën gjaku i gjakut tim.../ Më erdhën pranë shokët, miqtë e vjetër,/ sa shumë vite kisha pa i parë/ pimë gjithë natën, pimë e s'u dehëm/ nga vargjet e krijuesëve, me humorin tonë të rrallë.../" Çdo ditë, çdo mbrëmje, sofra e shtëpisë sonë "mbushet" plot me miq dhe shokë, të njohur e të panjohur... Flasim, kuvendojmë, shmallemi... me njëri tjetrin. "Zogu" i padukshëm e-mail, më i shpejti ndër "zogjtë" fluturues çdo ditë na i mbush shtëpinë plot me miq dhe shokë...

Falë Internetit, listave dhe forumeve të ndryshme në të, nëpermjet komunikimit, mesazheve dhe mendimeve të ndryshme që japim e marrim me njëri tjetrin për probleme, krijimtari letrare të ndryshme... jemi bërë me shumë miq dhe shokë, anembanë kudo janë, pavarësisht njohjeve tona fizike.Përveç shokëve dhe miqve të mi këtu në Nju Jork po permend disa nga marrëdhëniet e mija të shkëlqyera, miqësore dhe paqësore që kam me bashkatdhetarët e mi në shtete të tjera si: Faruk Myrtaj, Vasil Qesari, Vitore Leka, Mirela Bogdani, Alida Hisku, Nestor Kotte, Rozi Theohari, Fatmir Velaj, Ilir Borova, Petraq Pali, Denada Sopiku, Mardena Kelmendi, Raimonda Moisiu, Mëhill Velaj,Valter Lazëri, Sillo Muçko, Lindita Dede, Adnan Mehmeti, Merita Dabulla, Albert Zholi, Gazmend Gramatiko', Gjeto Turmalaj, Mimoza Ibrahimi, Mina' Papajorgji....,që, përveç diskutimeve të ndryshme, shkëmbim mendimesh në listat e internetit, vazhdojmë të mbajmë edhe lidhje private, nëpërmjet mesazheve të urimit me e-mail dhe me telefon...

Një mrekulli të shoqëruar me shumë emocione dhe dashuri, jetuam unë dhe familja ime këto ditët e fundit. Para pak kohësh një çift shqiptarë larguar nga Shqipëria pas viteve 90-të dhe sot me banim në Gjermani, Bardhyl dhe Mereme Beguli, më dërguan e-mail, ku ndërmjet të tjerash më shkruanin se në muajin Janar të vitit 2007 do të vinin tek vajza e tyre në Nju Jork dhe kishin dëshirë të më takonin edhe mua... Nuk mund ta përshkruaj atë lumturi-mrekulli që përjetuam ne të gjithë si familje, kur në derën e apartamentit tonë na erdhën miqtë e panjohur. Atë ditë më kishte "ardhur" i gjithë Berati im, pavarësisht se ata miq nuk janë nga Berati, më kishte "ardhur" e gjithë Shqipëria... Njohja jonë me Familjen Beguli që tashmë është një miqësi e vërtetë, sepse folëm e biseduam si të ishim miq të vjetër të njohur prej kohësh, u bë, falë "zogut" magjik të padukshëm, e-mail, Internetit, shkrimeve, mesazheve dhe diskutimeve të ndryshme që ne shkëmbejmë me njëri tjetrin...

Një njohje tjetër e kohëve të fundit, përsëri falë Internetit është një tjetër njeri, intelektual, krijues shqiptar me banim në Korfuz, Greqi. Robert Martiko. Edhe pse është emër jo shumë i dëgjuar më parë në gjininë e prozës, por i dëgjuar dhe i respektuar për qytetarët dhe qytetin e tij, Vlora e bukur, ku u rrit dhe kaloi vitet e nxirra të fëmijërisë së tij si fëmijë i një familjeje të persekutuar me baba të burgosur ku edhe vdiq në qelitë e ftohta të burgut, Martiko, kohët e fundit ka nxjerrë në dritë veprën e tij letrare, Romanin "Dritëhije shpirtrash të humbur". Ndërmjet vuajtjeve të shumta të një fëmijërie të sterrosur nga një regjim kriminel gjakatar komunist shqiptar, Robert Martikos është tepër e vështirë për t'iu hequr nga mendja edhe viti i zi i tmerrshëm 1979 kur babait të tij Dino Martiko gjatë torturave të tmerrshme në burg i përfshihet edhe një inskenim i gënjeshtërt vrasjeje pa gjyq, ai tregoi një karakter të çeliktë, duke iu bërë shpesh thirrje hetuesve të mos mundoheshin...??

Të varrnin para syve të tij edhe djalin e tij të vetëm, Robertin..." Edhe pse është vepra e tij e parë, romani "Dritëhije shpirtrash të vdekur" e rendit Robertin në një krijues me të ardhme të shkëlqyer, shumë premtues në krijimtarinë e tij letrare. Robert Martiko ka gjetur një gjuhë tjetër për të komunikuar me lexuesin e tij, krejt të ndryshme nga ç'lexojmë pothuajse çdo ditë në pafundësinë e prozës shqiptare. Edhe pse është vepra e tij e parë, edhe pse profesioni i Martikos është ai i inxhinierit mekanik, kjo vepër e radhit atë në të quajturit shkrimtarë për vetë vlerat e larta që ka ky libër, për vetë mënyrën se si e ka fantazuar dhe gjuhën që ka zgjedhur Martiko për të shkruar këtë libër. Siç edhe thuhet në biografinë e Robert Martikos: "...Është për të shënuar se Roberti nuk shkroi në vitet e para të rinisë së tij: porsa ndjeu vokacionin e tij të parë për letërsinë, ngaqë nuk donte të ndjehej i perzier me sistemin. Të njëjtin parim vijon të ndjekë edhe sot. U edukua prej prindërve dhe veçanërisht prej të atit me ndjenjën e vlerësimit të lartë për idealen, të pastrën, të bukurën, madhështoren, në radhë të parë për heronjtë më të mëdhenj të botës, ndërmjet tyre: Krishtin, Leonidhën, Sokratin, Skënderbeun, Vilhelm Telin, Zhan D?Arken, Masaniellon, Thanas Dhjakun, heronjtë e Revolucionit Grek, të Luftës së Dytë Botërore... dhe gjithë botës..."

Pra siç shihet edhe nga ky shkrim Robert Martiko nuk shkruajti në kohën e kolerës diktaturë ashtu siç kanë shkruar ata, të përkëdhelurit, shërbëtorët e atij regjimi, ata "krijues-e, që i shërbyen me devotshmëri me punën dhe propagandën e tyre, që sot çirren dhe bërtasin... E ndërsa lexoja librin "Dritëhije shpirtrash të humbur", si lexues i thjeshtë që më ka tërhequr shumë ky libër, jo në rolin e kritikut letrar, më vinte të shkruaja e të shkruaja radhë pafund fjalësh, mendime të mijat, vlerësime për librin dhe autorin e tij Martiko pa pasur asnjë dilemë, pikëpyetje apo pikëzgjidhje në veten time, për të kërkuar nëse ka mbetur ndonjë fjalë a gjysmëfjalë pa u thënë nga të tjerët. Fjalët, mendimet, janë të pafundme për t'i shprehur e për t'i shkruar në vlerësimin e një krijimi letrar dhe, askush, për të shprehur mendimet e tija nuk duhet të ndodhet në pikëpyetje nëse ato fjalë apo gjysma fjalë janë vjedhur nga "kalemxhinjtë" apo shërbëtorët e kalemxhinjve, siç lexojmë të shkruhet nganjëherë, kur është fjala për pëlqimin dhe dhënien e mendimit për një krijim letrar dhe autorin-en e tij. Është një hipokrizi e madhe dhe dyfytyrësi e atyre njerëzve kur shprehen se dashje pa dashje vihen në dilemë të madhe, sepse fjalët për të vlerësuar krijuesit e vërtetë na i paskan vjedhur kalemxhinjtë dhe shërbëtorët e kalemxhinjve, duke i shëmtuar ata ose ato të vetëquajtur shkrimtarë-e apo poetë-e.

(Harrojnë ata-ato, mjeranë-e që jane bërë vetë objekt diskutimi në forume të ndryshme Interneti për vjedhje mendimi dhe vargu nga krijuesë-e të tjerë me shembuj dhe fakte konkretë). Kemi lexuar me qindra dhe mijëra shkrime të ndryshme edhe nëpër forumet e ndryshme në Internet dhe deri tani nuk kemi dëgjuar ndonjë njeri të vetëquhet shkrimtarë-e apo poetë-e, as ndonjë kalemxhi që të jetë shërbëtorë të ndonjë kalemxhiu. Kjo që thuhet dhe shkruhet nga njerëz hipokritë, ziliqarë dhe servilë është fantazia dhe imagjinata e tyre e sëmurë e atyre meraklinjve dilemaxhinjve krijuesa, që nuk kanë me se të merren, por kërkojnë të gjejnë nëse ka mbetur ndonjë fjalë apo gjysmëfjalë për të thënë një të vërtetë...

Fjalët janë ato që janë, me mijëra dhe, disa njerëz nuk kanë pse të vihen në kërkim nëse u ka mbetur ndonjë fjalë a gjysmëfjalë pa u thënë për të shprehur mendimet e veta; as në dilemë nuk kanë pse të jenë. Ajo që dimë dhe që është fakt është se, njohim disa dilemaxhinj që me ndihmën e servilizmit të tyre kërkojnë ngritjen e lavdisë së tyre, dikush të shkruajë për ta. Me një buzëqeshje të tyren të shtirur dhe të pështirë të dalë boje që vetëm ata dinë ta përdorin mjeshtërisht, me atë takt servili dhe lajkatari që vetëm ata dinë ta përdorin të futen vend e pa vend nëpër shoqata të ndryshme ku edhe kanë dështuar, në persona, në familje,orar e pa orar, të hyjnë të ulen, të shtrohen të hanë e të pijnë alla shqiptarçe nëpër familje me fëmijë të vegjël, pa menduar se ka shkuar ora 2 e mëngjesit e ditës tjetër, duke ngritur dollira me urime dhe lavde për të zotin e shtëpisë krijues, hipokrizia dhe dyfytyrësia e tyre del fare hapur kur flasin sot, duke i rekomanduar lexuesit edhe për shkrimtarët e vërtetë të mirëfilltë, që sipas tyre duhet të zenë vendin në letërsinë shqiptare, kur deri pak kohë më parë kanë folur të kundërtën e asaj që flasin sot...

Porta e Letërsisë Shqiptare është e hapur dhe kushdo mund të hyjë në atë portë dhe është letersia e vërtetë shqiptare ajo, është lexuesi, nëse të pranojnë apo jo. Letërsia e sotme shqiptare nuk ka nevojë për rekomandime kush duhet të jetë dhe kush nuk duhet të jetë shkrimtarë-e apo poetë-e Krijuesi-et e rinj sot duhen përkrahur, stimuluar, kurajuar...,Bëje edhe ti dilemaxhi ziliqar këtë dhe mos u shqetëso nëse ka mbetur ndonjë fjalë apo gjysëmfjalë për të thënë të vërtetën për shkrimtarët e vërtetë" ashtu siç i mendon ti dhe që ta thotë imagjinata jote. Çdo lexues ka shijet e veta për të vlerësuar veprën dhe krijuesi-en e veprës së shkruar dhe nuk ka nevojë për rekomandime dyfytyrë njerëzish. Sot çdokush mund të shkruajë, sipas deshirës, shijes,vullnetit, xhepit, fantazisë ... së vetë që ka dhe askush nuk ka të drejtë të gjykojë nëse ai-ajo krijues-e është apo jo shkrimtarë-e apo poetë-e. Askush nuk do ta dëshironte t'a quante veten shkrimtarë-e apo poetë-e edhe pse mund t'i jenë botuar dy apo edhe më shumë libra, krijime të tij, nëse nuk mirëpritet nga lexuesi, ashtu siç mund të quhet shkrimtarë-e apo poetë-e një krijues, sikur edhe një libër të vetëm t'i jetë botuar dhe mirëpritet dhe ka sukses nga lexuesi. Krijuesin-en e thjeshtë e etiketojnë në pseudoshkrimtarë-e vetëm dilemaxhinjtë, ziliqarët, të papunët...

Nuk duhet të na duket çudi e madhe nëse lexojmë një krijim të një krijuesi-e të ri-re, pavarësisht se nuk është i moshës së re. Krijuesi-ja mund të nxjerrë edhe veprën e tij-saj të parë në moshën e tij-saj 60 vjeçare. Kjo nuk duhet të na shqetësojë, as të na çudisë, sepse jo çdokush që ka talent dhe dëshirë të shkruajë dëshiron të quhet shkrimtarë apo poetë-te. Çdo krijues ka familjen, fëmijtë e vetë dhe si pasuri, ndoshta dëshiron t'i lërë pasardhësve të vetë krijimtarinë e tij letrare, pa e menduar ndonjëhere se është shkrimtarë-e apo poetë-e, pa e menduar nëse i pëlqen dokujt krijimtaria e tij-saj apo jo. Ç'rëndësi ka kjo për t'u shqetësuar të tjerët dhe për të rënë në dilemë...?! Çdo krijues ka profesionin e vetë, të cilin e ka të mbrojtur nëpërmjet shkollës që ka kryer dhe diplomës që ka si dhe punës që ka bërë dhe bën. Sot, kur e drejta e fjalës dhe e krijimtarisë letrare është e lirë, lexojmë shumë krijimtari letrare edhe nga ata ish oficerët e djeshëm të ushtrisë, ish sigurimsat, ekonomistat, inxhinierët, artistët, punëtorët e thjeshtë, bujqërit, mekanikët ... që kanë talent për të shkruar... dhe nga askush nuk është dëgjuar që ndonjëri të vetëquhet shkrimtarë-e apo poetë-e, apo pseudoshkrimtarë-e, siç u pëlqen t'i quajnë dilemaxhinjtë hipokritë... Kjo, po e përsëris edhe njëherë është fantazia e sëmurë e njerëzve hipokritë, ziliqarë dhe të papunë. Po përse vallë shqetësohen këta dilemaxhinj nga ata që sot i etiketojnë si të vetëquajtur shkrimtarë-e, poetë-e, kur në të vërtetë nuk është dëgjuar dhe lexuar nga asnjë krijues-e të vetëquhet shkrimtarë-e...?! Kjo është vetëm imagjinata e sëmurë e një njeriu në dilemë....

Besoj se ndonjë ditë të shkuar ata dilemaxhinj me servilizmin, buzëqeshjen e tyre të shtirur dhe të pështirë të dalë boje, kanë trokitur në ndonjë derë shtëpie të ndonjë krijuesi-e apo gazetari-e dhe i kanë kërkuar të shkruajnë për ta, t'i thurrin lavde për krijimtarinë e tyre letrare ... Dhe sigurisht, me tipat që kanë edhe e kanë bërë dhe duhet të kenë patur sukses në atë çfarë kanë dëshiruar të bëjnë, të shkruhet për veten dhe krijimtarinë e tyre, përderisa lavdia dhe mbivleresimi i tepruar dhe i pamerituar që ata-ato krijues, gazetarë i kanë thurrur me shkrimet e tyre atyre dilemaxhinjve nuk ka munguar të mbushë faqe të gazetave... Dhe falenderimi, sigurisht, duhet të ketë ardhur i menjëhershëm, pse jo edhe i ka ritrokitur përsëri "gazetarit-es", "shkrimtarit-es" në derën e shtëpisë me torten e urimit, si "shpërblim" për atë çfarë ka shkruar, duke i kthyer reston t'i thurrë lavde, "si një shkrim i përkryer, i palexuar ndonjëherë deri më sot, se je i-e rrallë në të shkruar, me një fantazi për t'u patur zili, ke shkrirë gjithë talentin tënd, është ky ai shkrim që doja unë... Hajt ta pimë edhe një gotë tjetër për miqësinë tonë të përjetshme..." Miqësi e përjetëshme! Nga njerëz me shumë fytyra miqësia e shtirur me buzëqeshje të dalë boje nuk mbetet kurrë e përjetëshme...

Mos vallë servilizmi dhe dyfytyrësia e tepruar e dilemaxhiut ka arritur ndonjë ditë kulmin e pështirosjes së tij ndaj ndonjë krijuesi-e dhe tani s'i ka mbetur gjë tjeter dilemaxhiut, vetëm ish mikun-en e tij-saj të hershëm krijues të rrallë, siç kanë dashur ta quajnë më parë, tani dalin me një gjuhë tjetër, duke i etiketuar të vetëquajtur shkrimtarë-e apo pseudo shkrimtarë-e?!... Neveri...! Duke lexuar romanin e Robert Martikos "Dritëhije shpirtrash të humbur" edhe pse nuk është emër i dëgjuar më parë në gjininë e prozës edhe pse është vepra e tij e parë, mënyra se si e ka trajtuar dhe shkruar Ai këtë libër, shpreh mendimin tim personal se Martiko është një krijues që duhet lexuar, pavarësisht mendimit dhe opinioneve të të tjerëve që mund të kenë kur të lexojnë atë libër. Aspak nuk ndodhem në pikëpyetje, as në dilemë nuk jam, nëse ka mbetur ndonjë fjalë a gjysmëfjalë për të shprehur mendimet e mija personale për këtë libër dhe autorin e tij. Nuk dua t'ia heq lexuesit interesin e tij për ta gjetur dhe lexuar këtë libër, veçse e rekomandoj ta bëjë një gjë të tillë. Vetë lexuesi, pasi ta ketë përfunduar së lexuari këtë libër, do të jetë i aftë të gjejë jo gjysmafjalë, por fjalë të shumta pambarim për të komentuar dhe vlerësuar librin dhe autorin Robert Martiko.