Në dhjetor do të vendos dhe drandofille…

Jemi në vitin 1995. Do të shkruaj përsëri. Tano, sa kujtime më lidhin me ty. Është një jetë e tërë. A të kujtohen ato ditët e shumta të shtive tona para se të martoheshim? A të kujtohen... Po çfarë po shkruaj?! Kemi kaq kujtime së bashku, saqë, kur të vij edhe unë aty, kemi se çfarë të kujtojmë, kemi shumë e shumë gjëra të bukura nga jeta jonë. /Dushi

DUSHI:
Të kam mbjellë te varri lule marshallojën që ke pasë në ballkon dhe barin që çel lule të bardha. Në dhjetor do të vendos dhe drandofille

Jetët e të tjerëve gjithnjë na mësojnë diçka, diçka të cilën nuk mund ta kapim dot ndërsa jetojmë tonën. Por ç’mund të fshihet përtej portretit të një artisti që gjithnjë na ka zgjuar buzëqeshjen, edhe atëherë kur kemi qenë të trishtuar, dhe kur gjërat në jetën tonë kolektive nuk ishin ashtu siç duhet? Ç’sekrete mund të ruhen në jetën e një burri, portreti i të cilit është aq i njohur për ne? Dhe… çfarë ndryshon në mënyrën sesi ne e kemi parë imazhin e tij, udhëtimi në jetën e tij? Ndoshta kjo ndjenjë në formën e një frike të lehtë mund të zaptojë ndërsa vendos të shfletosh librin me autor Isa Alibalin “Me Tano Banushin dhe humorin e tij”.

Frika që na ndodh të gjithëve në momentin kur duam të njohim ndryshe njerëzit që kemi adhuruar… Por pasi ke udhëtuar në jetën e Tano Banushit ti nuk ke si të mos e duash më tepër këtë personazh. Ndoshta se jeta e tij është po aq e vërtetë dhe e mbushur me dashuri sa humori që ai fali. Ndoshta se gjërat ku besoi në jetë ky burrë janë gjërat ku duhet të besojë çdo artist që e do profesionin. Alibali ka dashur ta japë Tanon me të gjithë dimensionin e tij. Si artist dhe njeri, duke rrëmuar jo vetëm në kontributin që dha në humorin e teatrin shqiptar, por dhe në gjërat intime si lidhja me bashkëshorten dhe fëmijët. “Jeta artistike e Tanos, zë vendin kryesor në libër, janë dhënë edhe disa mendime lidhur me procesin krijues dhe përgatitjen e shfaqjen e pjesëve të shumta humoristike, si edhe disa anekdota të krijuara dhe të interpretuara prej tij, me qëllim që libri të bëhet sa më tërheqës në lexim”, shkruan Alibali. Sigurisht që një libër nuk mjafton për të thënë gjithçka për një personazh siç ishte Tano Banushi, ku kontributi i tij në historinë e humorit shqiptar do të ketë gjithnjë vend për t’u vlerësuar.

Por Alibali ka sjellë në mënyrën e tij një këndvështrim për të bërë një takim tjetër mes adhuruesve të humorit me Tano Banushin. Ky artist zë një vend nderi në korpusin e madh të traditës shqiptare të humorit. Kjo pasi ai jo vetëm e vazhdoi këtë traditë, por edhe e zhvilloi atë dhe e ngriti në majat më të larta, e zgjeroi dhe e pasuroi atë më shumë dhe i dha vlera të reja interpretimit dhe krijimit në fushën e humorit. Dhe Alibali e nis rrëfimin për jetën e Tanos, nga historia e fisit të Banushëve në qytetin e Shkodrës. Për Llano dhe Marie Banushin, lindja e Tanos do të ishte një moment tepër i bukur. Kjo, pasi Llano gjithnjë shprehej se “kam dëshirë që fëmija i parë të jetë djalë, pastaj le të lindin një duzinë vajzash nuk prish punë, ama të fillojë me djalë”. Dhe ai djalë që mbushi gëzimin e Banushëve, do të kthehej më pas në një nga figurat më të njohura jo vetëm të qytetit të Shkodrës. Llano do ta merrte djalin me vete në të gjitha gëzimet e miqve, ku shtroheshin tavolinat plot dhe nuk mungonte humori, duke e bërë djalin të rritej nën frymën e humorit. Alibali rrëfen çdo detaj nga jeta e tij.

Interesant është takimi i parë i Tanos me Migjenin. E ëma i recitonte shpesh poezi të Migjenit, aq shpesh sa Tano kishte nisur të shkruante vjersha vetë të cilat i ruante fshehurazi. “Ishte ditë vere kur Maria e mori Tanon për të bërë fotografi te Marubi (ishte nëntë vjeç e gjysmë). Përpara Kafes së Madhe pa Migjenin që po pinte kafe me një shok të vetin... - Tano, shih, ai atje është Milloshi…Migjeni yt...Tanoja u shtang. U shkëput nga dora e të ëmës dhe u ndal përballë tij në trotuarin përpara Kafes së Madhe. Milloshi e vuri re këtë veprim, njohu Marijen, shoqen e dikurshme të shkollës dhe u ngrit nga tavolina. Sytë e Tanos morën një shkëlqim të veçantë. Millosh Gjergj Nikolla u përkul përpara vogëlushit bëri sikur i lëmoi flokët pa i prekur në të vërtetë. Duke e ditur sëmundjen që kishte ai nuk i prekte të tjerët e aq më tepër fëmijët. -Qanka shumë i kandshëm ky djali yt Marije, si quhet?, i tha duke buzëqeshur - Athanas, por i thërrasin Tano, Kishte shumë dëshirë të të takonte, sepse ka lexuar disa nga shkrimet tuaja… “Migjeni do të ishte i pari që do t’i shpjegonte Tanos kuptimin e emrit të tij Athanas. “I pavdekshëm” do t’i thoshte poeti i njohur, duke bërë kështu një lloj profecie mbi fatin e tij në ketë jetë. Pasi ajo çfarë ka lënë pas Tano Banushi është vërtet e pavdekshme në historinë e artit shqiptar.

Interesante janë dhe fillimet e tij artistike. Mënyra sesi një njeri që e kishte humorin në gjuhë, dinte të ishte aq serioz gjatë orëve të mësimit. “E qeshura dhe humori janë cilësi e njerëzve seriozë”, thoshte shpesh Tanoja, duke vazhduar se “E keni vënë re një njeri që qesh, gjithnjë qesh që në çdo rast kërkon të bëjë humor, e që në të vërtetë bëhet i mërzitshëm? Ai nuk ka asgjë të përbashkët me humorin dhe të qenurit humorist”.

Alibali thotë se ka pak ngjarje të cilat tregojnë se Tanoja mund të bënte humor në orët e mësimit. Në këtë libër ne mësojmë dhe një nga pasionet e Tano Banushit, atë të poetit. Krijimi i parë poetik i tij shënon datën 5 maj 1945, kur ishte 18 vjeç. Kur lexon këtë libër kupton se e shkruara ka qenë gjithnjë pjesë e jetës së këtij artisti që në ekran na shfaqej vetëm me një anë të tij humorin. Ashtu si në jetën e secilit prej nesh dhe në jetën e këtij artisti nuk mund të mos kujtohet koha kur ra në dashuri. Lajdja, gruaja që na shfaqet si një tjetër personazh interesant në jetën e tij ka qenë njeriu më i afërt në jetën e tij si artist dhe burrë. Ai e njohu gruan që do të qëndronte gjithë jetën pranë tij në një familje shkodrane kur festohej dita e emrit të Madalenës, vajzës së shtëpisë. Lajdja ishte ende një gjimnaziste e bukur, që e kishte tërhequr vëmendjen e Tanos atëherë student.

Atij i pëlqente pamja e saj mjaft tërheqëse, trupi i derdhur prej sportisteje dhe mbi të gjitha sjellja e saj mjaft korrekte. Në atë shtëpi nën tingujt e muzikës ai do të ulej për herë të parë përkrah saj, duke nisur kështu udhën e një dashurie që nuk do të mbaronte kurrë. Një vend të veçantë në këtë libër zë dhe ditari aq i ndjerë i Lajdes, të cilin ajo nisi ta mbante pas ndarjes së Tanos nga jeta. Ky ditar është një formë komunikimi që ajo ka zgjedhur për të vazhduar jetën në një formë tjetër me njeriun që dashuroi. Alibali është munduar të rrëfejë gjithçka nga jeta e këtij njeriu që na magjeps dhe tashmë kur nuk është më mes nesh. Ne u ndalëm për të treguar vetëm disa detaje nga jeta e tij si njeri, duke besuar se kontributi i tij në skenën e humorit shqiptar është jo vetëm i njohur, por dhe i pakrahasueshëm…
“Buzëqesh gjithmonë, edhe nëse buzëqeshja jote është e trishtuar, sepse më i trishtuar se një buzëqeshje e trishtuar, është trishtimi që nuk buzëqesh”. Tano Banushi i besonte kësaj shprehjeje, ashtu siç besonte në gjërat që i bënte me aq dashuri. /a.b.

ÇELESAT E TANOS

-- nga FATOS BAXHAKU

Ç’a ka ky nipi jot qi qesh more Vehbi?” Kjo është fjalia e parë që kam dëgjuar nga i madhi Tano Banushi. Duhet të kem qenë andej nga klasa e katërt apo e pestë e shkollës. Daja im, Vehbi Çanga, drejtor i Teatrit “Migjeni” në Shkodër, ishte shoku më i ngushtë i Tano Banushit. Ishin thuajse të pandarë. Asokohe unë mezi prisja të vinin pushimet e të shkoja turravrap në Shkodër. Atje ndihesha mirë edhe kur këpucët më fusnin ujë, edhe kur murlani frynte fort, edhe kur dridhesha nën veshjen time të hollë. Ndihesha ngrohtë edhe kur shikoja hejet e akullit që vareshin nga çatia e lartë e shtëpisë së gjyshes sime. Akoma e kam në zemër atë ngrohtësi pa fund. Por ndodh kështu me të gjithë e me të gjitha kujtimet e fëmijërisë.

Tanon e shikoja në televizor shpesh, shumë shpesh. Pastaj e kam takuar shumë herë në shtëpinë time. Im atë, daja i pandashëm dhe Tano, rrinin do kohë të urtë e të butë pa bërë zë, aq kohë sa duhej, që ne të vegjlit të shkonim e të flinim. Pastaj unë dëgjoja zhurmën e derës që mbyllej si fshehurazi dhe pikërisht atëherë e përmbaja gjumin që më rëndonte qepallat. Kishte ardhur koha të ngrihesha në majë të gishtave dhe të përgjoja pas derës muhabetin e të mëdhenjve. E kam parasysh si tani kokën mënjanë të Tanos dhe të qeshurën e përmbajtur.

Unë, në atë kohë, nuk e kuptoja se si një njeri që bën të qeshë të tjerët të ishte aq i përmbajtur e serioz me shokët. Heraherës më dukej edhe i lodhur. Pastaj dëgjoja emra, gjysmëfjali dhe pëshpërima. Unë nuk e dija se asokohe sapo kishte ndodhur fshesa “antiliberale” që përlau shumë vetë. Dhe prisja që të dëgjoja Tanon të thoshte ndonjë gjë nga ato batutat që nxirrte në skenë. Por tre burrat vazhdonin të pëshpëritnin gjatë, aq gjatë sa që kur më mpiheshin këmbët e linja portën nga ku i kisha përgjuar dhe shkoja i pakënaqur në shtrat. Nuk më kishte bërë asgjë për të qeshur.
Vonë, kur u rrita, i kuptova shumë mirë ata burra dhe meraqet e tyre. Madje nisa të shijoj edhe një herë nga fillimi humorin e mençur të Tano Banushit.

Ishte një lloj humori që vinte nga një shtresë e vjetër, diku nga arkapiat dhe çardaqet e Shkodrës së lashtë. Ishte humor që nuk ofendonte njeri. Nuk kishte lidhje me banalitetin, përkundrazi ishte një e qeshur aq e madhe saqë mezi e zinin portat e mëdha të Shkodrës me mure të lartë.
Më vonë akoma, pas vdekjes së parakohshme të Tanos, kam mësuar për një hobby të tij të vjetër. Tanoja paska qenë një nga koleksionistët më të mëdhenj të çelësave në krejt Shqipërinë.

Askush nuk do të dijë ta shpjegojë se përse një nga aktorët më të mëdhenj të skenës shqiptare harxhonte orë e orë duke mbledhur çelësa (çilca në shkodrançe), porse ma do mendja se ka qenë një dëshirë e vjetër edhe për të hapur gjëra, sikurse bëri ai në skenë, edhe për të mbyllur gjëra, sikurse u detyrua të bëjë shumë herë në jetë.