IDETË E PLATONIT PËR BOTEN DHE NJERIUN ENDE DEGËZOHEN

-- nga Ali R. Berisha

(Frederick Turner: Në Shpellën e Platonit /poezi/, përktheu Gjekë Marinaj. Botoi "Marinaj Publiching", Dallas, Frankfurt, Tiranë, 2006.)

Po e fillojmë këtë vështrim të shkurtër për vëllimin me poezi të poetit anglo-amerikan, Frederik Turner, me ca të dhëna për përkthyesin Gjekë Marinaj, sepse është meritë e këtij zotëriu, që na e solli në gjuhën tonë këtë vëllim me poezi, ndër veprat më të mirat, të Frederik Turnerit, (1943) të njërit prej poetëve më të njohur të letërsisë bashkëkohore anglo-amerikane. Bahkëkombësi ynë Marinaj, ka dhjetra vite që jeton e vepron në Amerikë, na është i njohur mirë në saje të veprës poetike "Infinit", Dallas - 2000. Poezitë e vëllimi "Infinit" e radhisin Marinajn në "njërin prej poetëve më të talentuar të këtij brezi (1995)"në letërsinë tonë - shkruan në parathënien Agron Tufa. Prandaj i dëshmuar si poet dhe si njohës i mirë i gjuhës anglo-amerikane (ka mjaft shkrime në original dhe përkthime tejet të suksesshme), me këtë vepër ai edhe një herë u dëshmua se me sukses ua ka marrë dorën përkthimeve poetike. Mund të shprehem se kemi para vetes një vepër të përzgjedhur, të përkthyer por edhe të rikënduar shqip nga poeti Marinaj, i cili në parathënie nuk heziton të thotë se "…arti i përkthimit është njëra nga provat më të mëdha të një poeti."(f./11)

Falë ndërbërjes mirë të intelektualit Tomë Mrijaj nga Klina, me qëndrim në Amerikë, më erdhën q'andej 6 vepra të Gjekë Marinajt. I nxitur nga vepra e tij poetike "Infinit", të cilën e kam qëmtuar dendur për veprën time: Fjalor i Fjalëve të Reja, e pashë të arsyeshme edhe t'ia dërgoj zotëriut bashkë me veprën tjetër Aforizma të autorëve shqiptar, si bashkautor me Luz Përnokajn. Mirëpo Gjeka m'u kundërpërgjegj me dhurimin veprave të tij, duke shënuar "… me respekt të veçantë për përkushtimin tuaj për të vënë në dritë punën e të tjerëve". Ndër veprat e sjellura nga fort i nderuari Mrijaj, e prita me një gëzim të veçantë vëllimin me poezi të Turnerit, i nderuar edhe nga shkaku se autori e kishte vënë aty edhe nënshkrimin e tij.

Poezitë e vëllimit "Në Shpellën e Platonit", të ndara në pesë cikle, paraprihen nga një, do të thosha me plotë të drejtë, introduktë, term ky i fillpërdorur nga Noli, të Gjekë Marinajt. Ngul këmbë ta quaj kështu sepse aty nuk vështrohet vetëm kjo vepër, por edhe njoftohemi me rrjedhat e poezisë bashkëkohore në Amerikë, për brenda dhe jashtëzhvillimet e saj, kurse gjerësisht flitet për autorin dhe listën e plotë të veprave të tij, etj.. Janë shpërfaqur aty, pra, të dhëna shumë risiore dhe mjaft të domosdoshme për studijuesit tanë të letërsisë së sotme botërore. "Ndonëse të zgjedhura nga më se dymijë poezi…" (Parathënia, / 5) këto që i patëm parasysh e posedojnë një vocërrveçori të përbashkët: liricitetin për natyrën, për meditimet dhe vizionet etike. Forma e jashtme e këtyre poezive bie në sy menjëherë, nëse i lexojmë titujt në përmbajtje. Qysh aty shohim se titulli i shumë poezive të këtij poeti modern bashkëkohor paraqet një varg poetik në vetvete. Mjafton, t'i lexojmë vetëm disa, që të bindemi: Ode atyre që i donë të tjerët, /22, Ëndrra për Marsin, /23, Ditë të nxehta në janar, / 26, Bukuria që ka bukurinë në të, / 27, Fllad prilli edhe një herë, / 29, Duke dëgjuar rolingstons në stereo, / 69, Natë në një kafe rruge, / 81, Vreshta e dardhave prapë e prapë, / 102 e të tjerë. Edhe vargjet e disa poezive, të vëna ndamas në fund të tyre na sugjerojnë për një vëmendje nënvizuese. Ja disa sish: Po ju këndoj. / 30, Unë nuk i kam harruar gëzimet e vjetra, / 33, Përse, atëherë ky acarim është vërtet keqardhje, / 43, Rregullat thjeshtë nuk pranojnë të dorëzohen, / 69, Mbi të gjitha gjithçka duhet të përfundojë aty ku ka filluar. / 127 e të tjerë.

Nisur nga poezia Dhjetë paradite në Evropë; tri pasdite në Teksas, të ciklit Parajsa, e cila me një veçanti na krijon përshtypjen se poeti e ka gjeografikuar poezinë, duke kënduar për Londrën, Parisin, Bavarinë, Danubin, Budapestin, Gracin, Austrinë, Ohrin, Shkupin, për ta përfunduar këtë cikël me poezinë… në aeroplan. Në këto përcekje vendesh nuk e kemi Kosovën, por e kemi diku gjetkë; te poezia Në Villa Borghese II - ku këndohet për "Bardhësinë e verës së kulluar Albane," / 42. Duke lexuar poezitë e përfshira në vëllim, ndonëse të ndara në cikle të veçantë, ato vëllimisht na bindin se kemi të bëjmë me tri grupe poezish; grupi i lirikave medituese, i baladave dhe i atyre që shprehin gjykime dhe vizione të kohës në këtë kapërcyll shekujsh të shqetësuar nga veprime dhune e terrori. Megjithatë në vëllimi "Në Shpellën e Platonit", në idetë humane të Turnerit, në asnjë fjalë a varg të tij nuk ka urrejtje apo, largqoftë, fjalë nga zhargoni i hakmarrjes. Robin Fox, një kritik i letërsisë angloamerikane,aty në prapafletën e librit shkruan: "… kemi harruar si t'i harmonizojmë dituritë me ndjenjat, ndaj na duhet dora udhëheqëse e poetit" dhe e poetëve, se dinë të mbëltojnë mirësi e t'i degëzojnë mësimet tejet të mira të Platonit.

Poezia Odë atyre që i duan të tjerët, poezi e fillimeve të veprës, fokusohen ndjenjat në ata njerëz, që nuk meritojnë "Tension në molekula" / 22. Sipas preferimeve të mia, duhet të kalojmë në fund të librit, për ta kuptuar, duke iu kthye retrospektivisht, sepse gjithmonë kur na ndodhin katastrofat dominojnë rrëfimet retrospektive. Prandaj, duke e gjurmuar motivin, e hasim atë në poezinë "Marrëzitë", të cilën poeti e nënshkruan me vargun: Asgjë në jetë nuk qe më e çmuar se të ikësh prej tij. / 122. Përmendja e temave të zeza që e përmbajtësojnë ciklin e fundit "Sonatat e një udhëtari" padyshim se konotojnë te një temë shumë aktuale të viteve të fundit - terrori. Udhëtari i "Stacionit të fundit" - cili është ai? Përse i stacionit të fundit? A ia caktoi ai vetvetës që të jetë ky stacioni i fundit? Poezinë dhe përgjgjen e ilustron vargu: "Një shtëllungë tymi prapë ngjitet për në qiell", kurse ka ëndërruar "Për një katastrofë, si 11 / 9" / 127, duke aluduar në Kullat Binjake, që ka trandur botën. Dhe çdo gjë përfundon zi, si tymi! Për tjetrin zibërës poeti thotë: "Ai hyn brenda shpejt (në autobus - vër. a.r.b. e nxjerr jashtë) dhe e hedh tjetrin për dhe." / 124… Vazhdojmë leximin retrospektiv deri te poezia: "Odë atyre që i duan të tjerët" - të cilët Turner i quan: "Ju jeni nga gjërat që mbijetojnë kohën."

Poezitë lirike, ato të cikleve të tjera për jetën, për dashurinë, për vizionet, e nxjerrin në pah figurën tjetër butësore të Turnerit - besimtarit të madh ndaj së ardhmës së humanizuar. "Ky oborr i gjelbër … Mund të jenë shenja të parajsës së gjelbër në arqipelag." / 18. Në poezinë "Për të gjithë miqtë e mi" kushtuar poetëve, me të cilët pin, bredh dhe bashkëbëjnë poezi, pastaj zhyten në "Lexim e rilexim të dorëshkrimeve të njëri tjetrit", shëtisin "majë malesh", në bregdete, çifligje, ullishta, fusha të grunjta. "Ky do të jetë vendi i kohës së lire / Rrethina e ëmbël e jetës" / 33 Të gjitha këto përcekje temash e ndezje frymëzimesh na dalin poetikisht shumë të fuqishme edhe në saje të ndjesive brendakuptimore poetike të përkthyesit të shkëlqyeshëm Gjekë Marinaj. E përjetuar në jetë, e përthithur në ndjenja, dhe e kënduar mjeshtrisht bota e këtij poeti vështirë komentohet prej të tjerëve. Ajo mund të përkufizohet, siç vepron Marinaj, kur për këtë poezi shkruan: "…depërton… duke e lartësuar vetëm atë vizion poetik që mbart në vetvete intelekt, pasion, ndjeshmëri dhe spontanitet." (8) Fundi i fundit, ajo është më së miri vetëm të lexohet, qoftë edhe e përkthyer, kështu suksesshëm, siç e kemi në këtë rast. Këtu edhe qëndron ngjyresa platonike e vargjeve të këti poeti, për të cilin Tom Disch thotë: "Poezia e tij është në lartësi të pakrahasueshme."