Rrëfim për ish-hetuesin

-- nga Agron TUFA

Një paradite të zakonshme shtatori, unë dhe bashkëshortja ime, po kërkonim përgjatë “Rrugës së Kavajës” një noter për të noterizuar disa dokumente rutinë. Dhe pamë një shigjetë të kuqe me mbishkrimin “Noter” përsipër, e cila udhëzonte të ndiqnim drejtimin. Shigjeta pas dhjetë hapash përsëritej, mandej prapë përsëritej duke i bërë bërryl drejtimit, sa na u krijua ideja se, kështu do të përshkonim gjithë Tiranën duke ndjekur “fillin e kuq të Arianës” ...Midis dy-tre pallatesh, në një rrugicë të ngushtë, m’u pranë një porte që të shpinte në oborrin e brendshëm, fjala “Noter” shënohej për herë të fundit. Shtymë derën dhe brenda oborrit, në të djathtë, në një ndërtesë të vogël si kutizë katërkëndëshe gjendej (kësaj here me të vërtetë), noteria, e madje, nga dera e hapur kanatesh, m’u në kreun e tavolinës përballë, gjendej dhe vetë noteri, një burrë barkmadh tek të gjashtëdhjetë e pestat, fytyrëkuq e kokëshogët, veshur me një këmishë klasike ngjyrë civeje dhe me një kravatë anormalisht të gjatë, që varej poshtë e xixëllonte nga shkëndijimet e një të kuqeje intensive. Burri i kuq kokëshogët osokohe ishte i zënë me klientin përballë tavolinës dhe të cilit ne i shihnim vetëm shpinën dhe i dëgjonim më të rrallë zërin e lartë në dialekt.

Unë dhe ime shoqe e ndiqnim dhe qëndruam ndanë derës, pa vendosur të hyjmë brenda, gjithë në pritje kur të mbaronte punë klienti. Gjatë asaj kohe pata rastin ta kundroj disa herë me vërejtje fytyrën e kuqërreme, rrumbullake e të mirëmbajtur të noterit, e cila të sugjeronte mendime hipotetike mbi “punët dhe ditët” e këtij arketipi burokratik. I thashë time shoqeje me të pëshpëritur se ky farë noteri, e vëmë me bast, ka qenë me siguri një ndër hetuesit e ndonjë Dege të Punëve të Brendshme dhe, gjykuar nga nuanca dialektore me të cilën fliste me klientin – në një nga qytetet e Shqipërisë Veriore. Kështu, me të mbaruar punë klienti para nesh, filluam edhe ne procedurat tona, e ndërkohë që noteri merrej me shqyrtimin e tyre, pata rastin t’i hedh një sy faqes së murit përballë, ku ishin reklamuar të gjitha dokumentet legalë të zyrës noteriale, si fjala vjen, kërkesa e noterit, vendimi i gjykatës së rrethit, shqyrtimi i saj deri te dhënia e licencës për ushtrimin e veprimtarisë private nga Ministria e Drejtësisë, me datën, nr. protokolli, emrin e ministrit, firmën dhe vulën. E gjithë kjo paradë dokumentesh qe vendosur sipas parimit kronologjik, qysh me kërkesën e aplikuesit Faik T. nga nëntori i vitit 1996, deri te miratimi i saj dhe lëshimi i licencës nga MD, në tetor të vitit 1998. Pra gjithsej në harkun e dy vjetëve, duhet theksuar, përplot stabilitet në Shqipëri!

U ula dhe zura ta kundroj më me përqendrim fytyrën e kuqe e të mirëmbajtur të noterit, i cili gëzonte një shëndet të freskët djaloshar për moshën. Si duket edhe ai nga ana e vet e ndjeu vështrimin tim, gjykuar nga dy-tre vështrime të shkurtra me bisht të syrit. Në fakt nuk ishte një kuriozitet momental, ai që më shtyu ta studioj si arketip noterin tonë. Më saktë isha në njëfarë kërkimi, me nuhatje, instinkt apo tahmin, të një ligjësie që me dilte rregullisht, të një kërkimi që e kisha bërë pjesërisht edhe më parë dhe, prisja që, nëse edhe ky rast vërtetohej, përforcohej ajo ligjësi që hamendësoja. Prandaj është me vend, që, në këtë pikë të rrëfimit tonë, të bëj një digresion të vogël.

Prej tre vitesh kurioziteti, pasioni apo përkushtimi ndaj fatit të të burgosurve politikë, moskokëçarjes, mungesës së ndjeshmërisë politike, shtetërore e qytetare ndaj tyre – të gjitha këto - më patën shtyrë të zbuloj të ashtuquajturën “letërsi burgu”, më saktë memuaret, epistolarët dhe ditarët e tyre. Kështu, së paku, zbardhej një pjesë antropologjike e dëshmive dhe përjetimit individual të terrorit dhe gjenocidit komunist mbi ta. Tashmë dihet se me një pjesë e vogël e kësaj letërsie përbën fillimin e kolanës “Ad memorandum”, e specifikuar posaçërisht për këtë narrativë. Por gjatë leximit të këtyre shënimeve në dorëshkrim apo në botime të humbura mizerabël, përjetuesit e katakombeve komuniste shkruanin për persekutorët e tyre; për hetuesit, gjykatësit, prokurorët, torturuesit, për gjithë mekanizmin shtetëror të torturës, duke shënuar në faqet e memuareve emrat e xhelatëve realë. Edhe unë, edhe ime shoqe na lindi kureshtja për të ditur nëse janë gjallë këta lloj bishash monstruoze dhe, nëse po, atëherë ku janë, ku banojnë, si janë brendashkruar në realitetin postkomunist, çfarë bëjnë e me se merren. Me durim filluam të shënojmë në një listë bajagi të gjatë emrat e veglave të dhunës dhe, me raste, herë pas here pyesnim se ku gjenden. Ajo që mundëm të vjelim nga pyetjet tona tashmë nuk është sekret: një pjesë jo e vogël e tyre kanë emigruar midis viteve 1991-1995 në Amerikë, një pjesë tjetër më e vogël – në shtetet e Evropës – kryesisht në Francë, Zvicër dhe Belgjikë. Ndërsa pjesën tjetër mund t’i gjeni, sikundër i kemi identifikuar tashmë, të gjithë nëpër zyra noteriale – në Tiranë, e më rrallë, nëpër qytetet e tjera të Shqipërisë. Por le t’i rikthehemi rrëfimit tonë ku e lamë.

Pasi kishte mbaruar punë me dokumentet, noteri ynë Faik T., ktheu fytyrën nga unë dhe pata përshtypjen se më njohu, ose ndoshta i kujtohesha si fytyrë e parë nga ndonjë telekanalet tona. Pasi shleva pagesën dhe matesha të dal, u ktheva dhe e pyeta beftë e drejtpërdrejtë, madje duke shkërbyer lehtë dialektin e tij:

- Mos keni punuar zotrote mësues?
- Jo... jo, - përforcoi ai. – Kam shërbyer në drejtësi, - shtoi ai.
- Sigurisht, - ia ktheva. – Pyeta kot... si i thonë, i rashë nga Kina. Sepse e di mirë që keni qenë hetues.
- Ashtu... Po ku e dini ju?
- A nuk më njihni a?

Noteri vuri gjyzlykët që kishte mbi tavolinë.
- Nuk e di... nuk më kujtoheni, - tha duke ngritur supet.
- Si nuk të kujtohem zotni, - thashë me të rreptë. Ju më keni torturuar net të tëra me pyetje. Kaq shpejt harruat ju?

Noteri kishte ngrirë, pa m’i shqitur sytë.
- Zotni, - tha, - njerëzit janë të fyer me mua... njerëzit janë të prekshëm, por ju duhet ta dini se unë kam kryer një detyrë në përputhje me ligjet e atëhershme... unë jam gati t’ju kërkoj të falur, nëse e kam tepruar me ju... por, sinqerisht, nuk ju mbaj mend... a ma kujtoni pak? Në... në çfarë rrethanash...?
- Aha, dashke rrethanat! Do t’i dëgjosh rrethanat kur të t’i them unë, por jo këtu, – në Tribunalin e Hagës më mirë... bashkë me shokët e tu!
Pastaj duke ulur zërin, me një përqendrim të madh në fytyrën e tij, bëra një hap fare pranë dhe i thashë, gati si në mirëbesim:

- Mos kujton ti se kisha farë punë me këto dokumente? Jooo zotëri, qëllimi im ishte të gjeja vrimën ku je futur. Tani emrat tuaja, zyrat tuaja, punët tuaja i dimë mirë: nuk keni punë më me komunistët shqiptarë të majtë apo të djathtë. Dora e Europës do t’ju mbledhë dhe – drejt e në Hagë! Për krimet komuniste mbi njerëzimin...! Kujtove zotrote se gjithmonë do të punoni me dosje? Dosje dje, dosje sot! Të gjithë ju prapë me dosjet? As më thua, sa herë ia çon Qendrës informacionet? Kush shiti, kush bleu, kush u martua, kush iku jashtë shtetit, kush hyri në dallavere, kush falsifikoi... etj., etj., - sa herë ia raporton Qendrës ilegale këto të dhëna?

- Po kush jeni more zotni...? Uluni, uluni, - bëri me dorë i hutuar në karrigen përballë.
- Do kemi kohë më ngeshëm, - i thashë. Dhe mandej me një ton paksa mistik: - ju ishit ndër cironkat e fundit; të tjerët janë brenda koordinatave. Dhe a e di pse po ta them këtë informacion të palejueshëm? Sepse dua t’jua bëj me dije se ka edhe një ballafaqim tjetër me dosjen tonë. Gjyqi i tmerrshëm nuk do të jetë vetëm ai atje Lart, por këtu dhe tani, në Tokë.