Kur shtetin dhe pushtetin i trajtojmë si "të huaj"

-- nga Zef Ahmeti, gusht 2003, St. Gallen

I.
S'ka dyshim se nga historia, njerzimi ka mësuar shumë për ta ndërtuar të ardhmërinë. Dhe meqë jemi edhe ne shqiptarët njerëz, dhe pjesë e këtij njerëzimi, edhe ne duhet të mësojmë nga historia për ta ndërtuar ardhmërinë. Që të mos i ripërsërisim të dhënat historike, po i cekim sipërfaqësisht disa fakte që e kanë përcjellë historinë e popullit tonë. Fjala është për ndjenjën e këtij populli që është ndier i huaj në tokën vet, dhe të huajt kanë sunduar dhe zgjeruar pushtetet e shtetet e tyre në ato pjesë ku kanë jetuar dhe jetojnë edhe sot shqiptarët. Dihet se ky popull dhe historia e tij është e lidhur ngushtë me zinxhirin historik edhe të popujve të tjerë, e më saktë me ata popuj fqinjë që kemi sot. Përvoja nuk ka qenë fare e mirë as nga sundimet e peradnorive e mbretërive të shtrira në tokat shqiptare, ku shqiptarët janë ndier si të huaj në tokën e vet, e as me ato sisteme politike totalitare.

II.
Një nga argumentet që jepet si arsyetim për atë se pse e drejta zakonore e pashkruar shqiptare, apo si e quajm ne shqiptarët KANUNI, ka mbetur ende ne jetë te populli shqiptar me disa institute, të cilat sa janë të mira ka edhe aso që sot janë të tejkaluara, është mungesa e besimit, lojalitetit përballë organeve shtetërore, pushteteve e sistemeve politike, që kanë sunduar vendin dhe trojet shqiptare.

Kjo ndjenjë e (mos)pranimit të pushtetit si të vetin ka përcjellur shqiptarin deri në ditët e sotme. Populli shqiptar sa herë që ka filluar të ndërtojë strukturat shtetërore efektive e të qëndrueshme, e me këtë duke fituar edhe besimin e popullit dhe duke u përpjekur ta bindin se kanë përfunduar pushtetet e huaja, kanë ndërhyrë përsëri fuqit dhe fqinjët hegjemonist e këtë shpresë shpesh herë e kanë varrosur, sa që shqiptarët disa herë janë detyruar t`i kthehen përsëri Kanunit dhe rregullave të tij, për ta rregulluar jetën dhe shoqërinë, e me këtë lojaliteti përballë shtetit dhe pushtetit ka munguar. Dhe kjo ndjenje e fituar me shkekuj e vite me radhë ka mbetur dhe është trashiguar gjeneratë pas gjenerate tek populli shqiptar.

II.
Me krijimin e shteteve nacionale të shekullit të 19-te, edhe shqiptarët janë përpjekur që më në fundë të krijojnë shtetin e tyre dhe ta fitojnë besimin te populli dhe ta bindin popullin se shteti dhe pushteti do të jenë të tyre dhe se ata do ta kenë në duart e tyre edhe fatin bashkë me ardhëmrinë dhe shpresën. Edhe kësaj radhe shpresat ishin të shkurtëra. Dhe shpresa për fatin dhe ardhmërinë e popullit shqiptarë për shtet të vetin u bënë edhe më të vogla atëherë kur populli shqiptarë u nda në disa pjesë, e me këtë ndarje i krijuan dhe u (ri)themeluan shtete me qëllime përherë hegjemoniste. Shqiptarëve u mbeti ajo çka ju mbeti, nje Shqipëri e trungut e coptuar, e lodhur nga sundimet dhe pushtetet e huaja.

Shteti i Shqipërisë i coptuar u krijua dhe u themelua, por jo sipas principit të Presidentit të Amerikës, Wilson, që kishte të bënte me të drejtën për vetvendosje për të gjithë popujt. Edhe pas njohjes së Shqipërisë së trungut dhe futja e teritoreve shqiptare nën suverenitetin e shteteve fqinje, populli shqiptarë nuk ia arriti të bëhet lojal përballë shtetit, as atij të trungut, e as në ato shtete, ku dhunshëm u detyruan te jenë pjesë e atyre shteteve. Pra ndjenja e lojalitetit përballë shtetit dhe pushtetit ndihet deri më sot. Në periudhën komuniste, populli shqiptar ishte i detyruar t'i nënshtrohet formave te reja të torturave si në Shqipërinë e trungut, poashtu edhe ne ato pjesë tjera shqiptare, që sot janë dhe dihen si pjesë krizash, pra Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi etj. Edhe këtu as komunizmi nuk arriti të fitojë besimin e popullit, edhe në këtë fazë të historisë mungonte besimi dhe lojaliteti i shqiptarëve përballë shtetit dhe pushtetit.

III.
Në Shqipëri dhe pjesët tjera të ballkanit ku jetojnë shqiptarët, që deri në vitet e `90-ta çdo gjë ishte krijuar artificialisht e në bazë të dhunës dhe jo në bazë të vullnentit dhe dëshirës së popullit, shqiptarët fillojnë lëvizjet për t'u liruar nga diktimet nga lart, dhe të ndryshojnë situatën dhe gjendjen e tyre. Këto përpjekje qenë të përcjellura me dhunë e dhembje. Dhe përsëri ishte zgjuar shpresa e humbur për një ardhmëri më të mirë. Dhe ja edhe në Shqipërinë postkomuniste optimizmi shpesh herë u shëndrruar në pesimizëm dhe ky pesimizëm edhe sot mban peng pjesë të madhe shqiptarësh. Por tani, për ironi, edhe pas kalimit në demokraci shqiptarët po ballafaqoheshin me sfida të dryshme. Dhe këtë e hetohejme në moton e qytetarëve të saj: "çka bëri shteti për mua", pra duke e trajtuar shtetin dhe pushtetin edhe mëtutje si të huajin. Kështu Kanunit i mbeti "besnik" një pjesë e popullatës edhe pas ndryshimeve dhe kalimit në sistemin demokratik të organizimit të jetës.

Edhe për shqiptarët që ishin lënë gjatë historisë jashtë Shqipërisë së trungut i përcillte një fat i ngjajshëm sa optimist sa pesimist. Dhuna, terrori dhe vuajtjet që përjetoi popullata shqiptare, sidomos ajo e Kosovës dhe rezistenca e tyre bëri që të ndryshohen shumë gjëra dhe pesimizmi ishte kthyer në optimizëm pas intervenimit të bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë.

IV.
Kjo ecuri, mbase në disa fusha ka qenë e mirë dhe ka përmirësuar dukshëm gjendjen e shqiptarëve, prapseprapë optimizmi "euforik" filloi të zbehet shpejt, atëherë kur u kuptua se nacionalizmi ashtu i vetëm nuk i ofron jetë dhe perspektivë popullit, ngase populli nuk mund të han vetëm "bukë e nacionalizëm të tepruar" dhe se jeta në liri është më me përgjegjësi, që qytetari të ndihet i lirë dhe me perspektivë. Si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, por edhe në pjesët tjera ku banojnë shqiptarët po i përcjell edhe sot ndjenja, se sheti dhe pushteti nuk është i yni, po i "atyre", edhe i interesave të atyre. Kështu shteti edhe mëtutje trajtohet si i huaj. Dhe edhe atëherë kur në atë administratë hyjnë vetë ata, që shtetin dhe pushtetin e kanë trajtuar si të huajin, edhe ata harrojnë pozitën e dikurshme të një qytetari të rendomtë, që kanë qenë dhe mundohet në një apo tjetër mënyrë të prezantohet si "organ shteti" i privilegjuar dhe duke harruar përgjegjësinë e madhe që kanë marrë për ta ndërtuar shtetin dhe ardhmërinë, jo që të pasurojnë vetvetën, por duke i dhënë perspektivë vendit dhe popullit.

Mungesa e përgjegjësive të punonjësve administrativë dhe shtetërorë kanë ndikuar që edhe mëtutje populli të rikthehet në ndjenjën se shteti dhe pushteti nuk është i tyre. Mbase në kuptimin modern shteti dhe pushteti kuptohen si elemente që i sigurojnë qytetarit siguri dhe perspektive, dhe jo që të ngacmohet e të shkilet, por të ndërtojnë sistem juridik, infrastrukturë shtetërore efektive, që t'i jap ndjenjën qytetarit që edhe ai të angazhohet si individ me të drejtat dhe detyrimet që ka si qytetar i një shteti, që edhe ai të kontribojë për ardhmërinë, prosperitetin dhe shtetin.

Shteti dhe pushteti duhet të jetë në shërbim të popullit. Shteti dhe pushteti duhet të dëshmojë para qytetarëve të tij, se ata si qëllim dhe politika që udhëheqin janë dhënia e perspektivës së qytetarëve, se shteti dhe pushteti janë në shërbim të popullit. Shteti nuk duhet të kuptohet vetëm si forcë intervenuese, por edhe si forcë që vjen në shërbim të popullit për përspektivën e gjithë qytetarëve. Me vjedhje e kriminalitet të çfarëdo lloji qoftë, nuk mund të ndërtohet shteti. Dhe nëse dëshirojmë shtet të së drejtës atëherë askush nuk guxon të jetë mbi ligjin, por ligji duhet të jetë mbi të gjithë. Dhe atëherë kur të rrepektohet shteti i së drejtës, edhe individi edhe shoqëria do të fillojë të fitojë besimin në pushtetin dhe shtetin.

V.
Si në Shqipëri, Kosovë por edhe në vendet tjera ku janë shqiptarët, ky popull shqiptar ka nevojë që të bindet se shteti vihet edhe në mbrojtje të tyre, duke iu ofruar maksimalisht perspektivën dhe shpresën për jetë e ardhmëri. Nëse në Shqipëri thuhet se "çka bëri shteti për ne?", dhe në Kosovë ankohemi për kompetenca të kufizuara dhe akuzojmë UNMIKU-n, kjo nuk mjafton dhe se kjo vetëm se të sjellë përsëri te thënia: shteti dhe pushteti janë "ata". Të nisemi secili nga vetvetja, sa bëjmë ne vetë për vetvetën dhe për shetin, sa punojmë ne si nëpunës shtetërorë a administrativë, që individi dhe qytetari të ndihet i mirëtrajtuar.