Tullën e bazamentit Evropës ia vuri kristianizmi

-- nga Agron Luka, Historian nga Shkodra

Jo rrallë dhe jo pa një farë qëllimi, harrohet se Europa e re e parametrave të sotëm dhe së nesërmes së hapur, është një vepër e përbashkët e pjesës më të mirë e progresiste të Europës Perëndimore e Lindore.
Pak kohë më parë më patë rënë në dorë një libër që titullohej: "Verso Europa Unita, Il difficile percorso dall 1950, fino ad oggi", Mauro Cavina, Roma 1955, Fondo Sociale Europeo.
Autori duke e sjellë si një lloj bashkimi nga lart - poshtë i statistëve europianoperëndimorë, kishte "harruar" se edhe pjesa progresiste e elementeve të së majtës dhe të së djathtës europianolindore, ka pasur kontributet e veta në këtë rrugë të gjatë e të vështirë e që sigurisht se nuk zanafillon tek v 1950, por shumë e shumë më larg.
Mbi të gjitha italiani Cavina "harron" edhe një gjë elementare, që një shqiptar e kishte vënë në dukje qysh me 1955: se Europa Lindore është një pjesë shumë e rëndësishme e trupit dhe e Hartës së Europës, pa të cilën as nuk mund të flitet për Europë, vetëm n.q.s. ky autor dhe ata që mendojnë si ky , kanë ndërmend të na kthejnë në ato projektet e realitetet e hidhura të "Luftës së Ftohtë" të dy Europave. (!?)
Kam këtu përpara një tok reliktesh, letra të zverdhura e të nxira të mbledhura me nga një gjilpërë, tashmë të ndryshkura nga koha 46 vjeçare. Fletë në dorëshkrim me shënime telegrafike të mbajtura përgjatë të parës Konferencë Owest - est të parlamentarëve, personaliteteve të shquara pacifiste, gazetarëve etj.; pjesën gati të plotë të fjalimit të shkruar dhe të lexuar nga delegati shqiptar Gjovalin Luka, në një nga seancat e diskutimeve; pjesë të shënuara me dorë nga diskutimet e debatet e delgatëve europianë perëndimorë e lindorë; një artikull të përfunduar komplet, i shkruar për publikun e gjërë shqiptar, duke përfshirë edhe materiale që ia kishin dërguar delegatët perëndimorë e lindorë; Komunikatën e Përbashkët, për të cilën kishte kontribuar dhe e kishte firmosur edhe Gj. Luka; një tog fotografishë të atij evenimenti; shënime udhëtimi; Vizat e hyrjes e daljes etj.
Me 1 shkurt 1955, Gjovalin Luka, Deputet i Shkodrës, anëtar i Presidiumit të Kuvendit Popullor të R. P. Sh., përfaqësues i Komitetit Shqiptar për Mbrojtjen e Paqes etj., u thirr me urgjencë në një nga zyrat e Agjit/Propit të K. Q. të PPSH, ku iu bë e ditur se do të nisej të nesërmen për në Varshavë, në një farë konference europiane me delegatë të perëndimit dhe lindjes, për problemet e paqes, problemin gjerman, për çarmatimin etj. Me këtë rast N. Hoxha, përveç disa porosive gojore i dorëzoi edhe disa shënime me pika plani të shkruara nga vetë Enveri, në të cilat theksohej të sqarohej pozita e PPSH dhe e shtetit shqiptar: me frymën e luftës së ftohtë, me konfrontimin, mundësisht edhe me luftë midis dy kampeve e Europave, ku vihej në dukje se kampi i socializmit me BRSS, vendet e demokracive popullore plus Kinën e Madhe, tashmë kishin epërsi në armët konvencionale dhe atomike si dhe në sasinë numerike njerëzore, duke llogaritur edhe popujt revolucionarë të botës, sidomos ata të Orjentit. Në përgjithësi frynte luftënxitja, mosbesimi ndaj paqes dhe bashkekzistencës paqësore, antieuropianizmi, thellimi i luftës së klasave etj., etj.
Gj. Luka e grisi copë - copë atë material hipokrit e pervers të E. Hoxhës dhe copat fluturuan nëpër fushën e gjerë pa anë e fund të Europës Qendrore që nga dritarja e trenit, në rrugën Budapest - Varshavë...
Ai foli ashtu siç ia bluante mendja luftëtarit të shquar antifashist të aleancës anglo - sovjeto - amerikane, siç ia diktonte ndërgjegja e qenia e tij, idetë e aspiratat përparimtare me të cilat ishte edukuar, siç edhe kishte shkruar qysh me 29 Nëntor 1944 se "të gjithë bashkë do ta festonin Çlirimin e Fitoren Përfundimtare me Çlirimin e Berlinit nga luftëkrijuesit". Ka ardhur koha që nga organet e Presidencës së R. Sh., nga organet lokale etj., të mos bëhet "i pa dituri" apo edhe përvehtësimi, le t'u jepet nderimi i merituar edhe pionierëve tanë që çanë në këtë rrugë, madje lanë edhe kokat! Për Europën e re komunitare e paqësore të fëmijëve e nipave.
Ja fjala që mbajti Gj. Luka në një nga seancat e diskutimeve, të cilën e japim sipas shënimeve në dorëshkrim, origjinale të v 1955.
Aty ku ka pasur ndonjë pjesë fare - fare të vogël të dëmtuar, plotësimi është bërë sipas vetë prindit tim.
Në seancën përfundimtare të mbydhjes, kur iu dha edhe një herë fjala, Gj. Luka tha: "Nuk do t'ju marr më kohë sepse kam folur e diskutuar edhe radhën e parë. Këtu dua vetëm të shtoj se në përgjithësi, solidarizohem e jam dakord me ato çka foli këtu parafolësi bullgar si edhe të gjithë delegatët e tjerë, jam dakord edhe me projekt Deklaratën e përbashkët, me ndonjë redaktim të vogël.
Ju faleminderit."

Të nderuar pralamentarë e përfaqësues të tjerë të shquar europianë, Delegati shqiptar i ndoqi me interesim të veçantë shpjegimet që na dhanë këtu delegatët parlamentarë dhe personalitetet e tjera të shquara të Europës Perëndimore, rreth punimeve të Konferencës Internacionale të Parisit, për "Problemet e paqes, Zgjidhjeve paqësore, Çarmatimit, Zgjidhjes paqësore të problemit gjerman etj.", që u zhvillua në Paris në datat 10 - 11 Dhjetor 1954. Me këtë rast na u dhanë edhe sqarime të plota e të sinqerta, rreth incidentit tepër të rëndë e poshtërues të qeverisë franceze, për mos dhënien e Vizave të hyrjes, delegatëve europianolindor, çka çoi sipas edhe vetë jush që ajo konferencë të mos quhej si e plotësuar dhe të mos i kishte atributet si plotësisht europiane.
Tue shprehë ndjenjat dhe bindjet e popullit shqiptar, Kuvendi Popullor i R. P. Sh. Komiteti shqipëtar "Për Mbrojtjen e Paqes" dhe shtypi shqiptar më kanë ngarkuar mua si delegatin e tyre, t'ju falenderojmë juve delegatëve të shquar progresistë e përparimtarë të perëndimit, për këtë inisiativë fisnike dhe t'ju deklaroj se bashkohemi plotësisht me Venidmet që ishin marrë në atë Konferencë të Parisit, të cilat do ti ridiskutojmë e avancojmë edhe këtu të gjithë së bashku, duke e unifikuar si të thuash këtë Konferencë me dy faza, tani me rastin e takimit në Varshavë. (në datat 6 - 10 Shkurt 1955) Gjithashtu jam i ngarkuar dhe i detyruar që të çfaq fjalën dhe dëshirën e vërtetë të një vendi të vogël, por të vendosur të qëndrojë kurdoherë i patundur përkrah vendeve dhe forcave paqedashëse e demokratike europiane, përkrah frocave që luftojnë për zgjidhjen e drejtë dhe paqësore të problemit gjerman si dhe të shumë çështjeve të tjera të mbetura pezull qysh nga mbarimi i Luftës së II.
Nacioni ynë kahmot, përpara pushtimit turko - osman, quhej alban, ndërsa territori Albania. Sado që pushtimi qe i randë dhe i stërzgjatur, vendi ynë nuk u shkëput nga çdo lidhje me kolektivin europian. Në kohën e fitimit të indipendencës me 1912 (në sajë edhe të përkrahjes europiane), qeveria e re legalizoi dhe zyrtarizoi edhe një palë emërtime relativisht të reja, që janë kryesisht për përdorim të mbrendshëm.kryetari i shtetit të ri deklaroi dhe nënvizoi se populli ynë i përket grupit të popujve të Europës lindore në juglindje të Ballkanit, por do të shtonja se për shkak të pozitës gjeografike nuk na mungojnë as lidhjet me grupin europianoperëndimor.
Gjithë historia e gjysmës së shekullit XX që shkoi, e ka mësuar popullin shqiptar për të qenë me të gjitha forcat e tia kundër militarizmit. Sado që vendi ynë gjendet në një qoshe të Adriatikut, që mund të vështrohej si shmang luftës siç edhe ua ka ënda disave, ai vuajti shumë nga lufta e parë botërore ose më drejtë europiane, kurse jgatë luftës së dytë europiano / botërore përsëri popullit shqipëtar iu desht të luftojë për 6 vjet rresht kundra fashizmit okupator italian e gjerman, që të rifitojë indipendencën e humbur dhe lirinë, duke bërë sakrifica të panumurta. Këto humbje qenë shumë të mëdha në krahasim edhe me popullsinë e sidomos me disda popuj të tjerë europianë: 28 000 të vrarë; 12 600 të plagosur; 15 500 të internuar e të burgosur; 35 % e fshatrave e qyteteve të djegura; humbjet materiale të tjera e grabitjet në natyrë të pasurive minerale arrijnë në afro 1 miliard dollar amerikanë të llogaritura këto me kursin e këmbimit të v 1938. (Shën.: Për hir të së vërtetës historike, prindi im ma kishte lënë me porosi këtë shënim, se këto shifra përmbanin ekzagjerime të dukshme, sidomos me ato 28 000 dëshmorët) Për t'i vue në vend të gjitha këto dëmtime materiale popullit shqipëtar do t'i duhet të punojë me sakrifica e forca të shumfishuara edhe për shumë vjet të ardhshme me radhë. Për këtë arsye ne duhet të na jepen reparacionet e luftës, madje me urgjencë! Është shumë i çuditshëm e paradoksan ndonjë za që kërkon që Shqipëria e vogël t'ua falë reparacionet e luftës të mëdhenjve!? Janë dhjetë vjet që populli shqipëtar po punon për të hedhur bazat e socializmit, d.m.th. të një shoqërie të zhvilluar ekonomikisht e të emancipuar kulturalisht. Në sajë të punës vetmohuese të punëtorëve, fshatarëve e intelektualëve tonë, ne kemi arritur disa suksese të para. Ne kemi tashti fabrikat tona, kemi një bujqësi që po përparon dhe një zhvillim kultural të pa njohur ndonjëherë më parë tek ne, duke u krahasuar edhe me prapambetjen e injorancën e thellë orientale që kishim trashëguar. Pa qenë të vetkënaqur, ne kemi besim në të ardhmen. Prespektivat me futjen e Albanisë / Shqipërisë në O. K. B. dhe me frymën e re të bashkekzistencës e bashkëpunimit janë të mira e reale.
Aktualisht qarqet militariste ende nuk i kanë nxjerrë sa duhet mësimet e luftës së dytë botërore, megjithëse edhe pas saj ato u ndodhën përpara ngjarjesh aspak të këndëshme. Këto qarqe militariste i kanë shtuar përpjekjet e tyre për militarizimin e Gjermanisë Perëndimore, për rilindjen e një Vermahti të ri, i kanë shtuar përpjekjet për të ecur në rrugët që të çojnë në agresione e në luftë. Mjafton të kujtojmë këtu "Alarmin atomik" të luftës së Koresë... që duhet të na bëjë të gjithëve të mendohemi thellë e ti vëmë mirë gishtin kokës. Përpara syve tanë po zhvillohen nga qarqet militariste ditë për ditë edhe në çdo drejtim orvatje nga më diaboliket dhe ciniket për t'u pregatitur moralisht e materialisht forcat e errëta, që duhet të marrin në dorë punët në Gjermaninë Perëndimore e në vendet e tjera.
"Zotit të Ri" - armës nukleare e termonukleare, po i thuren hymne histerike lavdie. Gënjeshtra dhe shpifja, duke akuzuar palën tjetër, po fitojnë terrene...
Por përkundër këtyre është edhe një fakt tjetër i pamohueshëm dhe që duket fare kjartë: Se çdo ditë që shkon, propozimet e drejta dhe konstruktive paqedashëse të kampit socialist aktual të BRSS dhe vendeve të demokracive popullore të Europës lindore, për zgjidhjen paqësore të të gjitha problemeve, përfshi edhe problemin gjerman etj., po rrëmbejnë mendjet dhe ndjenjat e miliona njerëzve në të gjithë Europën mbarë. Nuk mund të mbulohën këto propozime të drejta dhe të sinqerta, me gënjeshtra dhe shpifje, sepse "gënjeshtra dhe shpifja i kanë kambët e shkurta", siç e shpreh një proverb i vjetër i popullit tonë. Ne me gëzim po konstatojmë këtu se shumë e shumë parti europianoperëndimore, shumë e shumë personalitete të rrangut më të lartë europian, shumë përfaqësues nga shoqatat e ndryshme janë shprehur në favor të bashkekzistencës e bashkpunimit paqësor, madje edhe nga vetë përfaqësuesit e gjermanëve të perëndimit e lindjes po na jepen sigurime se populli gjerman në shumicën e tij është për paqen e ndërtimin paqësor. Senatori demokristjan italian z. Mario Rofi na ka befasuar madje me deklaratën e tij se në Senatin italian, kanë vëtuar kundër ratifikimit të të traktateve ushtarake të aleancës perëndimore (NATO e mëvonshme dhe e sotme. Shën. Yni A. L.) edhe 28 senatorë italianë demokristjanë. Dhe me gjithë këto dëshira masive popullore europiane për paqe, prap se prap mendja e qarqeve agresive e militariste, sidomos në SHBA, vazhdon të pretendojë që të militarizohet menjëherë Gjermania dhe pastaj hajdeni e të bisedojmë. Ç'absurditet! Ideatorët dhe përhapësit e këtyre ideve e praktikave, janë edhe autorë absurditetesh të tjera, duke u justifikuar se duhet të veprohet ashtu sepse "kryqëzohen shumë interesa" etj, etj...
Sot në realitet çdo njeri i ndershëm dhe me sadopak "buonsenus europian" duhet të prononcohet për interesin e sigurinë e Paqes, para së gjithash. Në një mënyrë apo në një tjetër, ai do të pyesë: Si dhe për çfarë ka propozuar B. Sovjetik i sotëm?
Ja fare thjeshtë e qartë, konkretisht: Thirrjen e një Konference të nivelit të lartë të Katër Fuqive të Mëdha, për zgjidhjen e problemit gjerman dhe problemeve të tjera vetëm me rrugë paqësore.
Dhe cila është përgjigja e anës tjetër? Çuditërisht një: Jo!
Propozimi tjetër: Mbi thirrjen e një Konference të nivelit mbareuropian, përfshirë si garante edhe SHBA, për arritjen e një Pakti të Sigurimit Kolektiv Europian?
Përgjigje: Jo!
Për propozimin tjetër: Për zgjedhjet e lira dhe demokratike në të gjithë Gjermaninë, duke respektuar në radhë të parë Marrëveshjet e Ptsdamit dhe pastaj edhe vetë dëshirën e Anglisë e SHBA sipas propozimeve të Sir Entoni Iden, për krijimin e një Komisioni Internacional për zgjedhjet në Gjermani? Përgjigja: Asgjë konkrete, fjalë evazive, shtyrje kohe kot...
Por, a mund të shtyhet kështu duke thënë gjithmonë Jo?
A nuk duhet filluar edhe nga Po - të?
"Nuk mund të jetohet, duke thënë gjithmonë Jo", thotë një fjalë e urtë. Në fakt, gjithë këto Jo, a nuk janë edhe si tepër diskredituese për vetë autorët e tyre?!
Kështu ta humbasim kot shansin e kohën e çmueshme të ndërtimit të Paqes, duke projektuar Luftën, qoftë edhe me një "luftë të ftohtë" levash e bërrylash nën rrogoz, mendoj se do të ishte fatale.
Çdo njeri i ndershëm dhe me sadopak "buonsensus europian", do të pyesë më në fund: Po mirë atëhere, çfarë propozojnë apo kundërpropozojnë vetë Europa Perëndimore, Britania e Madhe dhe SHBA?
Dhe, vini re: As më pak e as më shumë, por afërsisht po të njëjtat propozime e mendime, veçse...: Nuk ka as bisedime e as marrveshje më përpara se sa ne të krijojmë e armatosim ushtrinë e re revanshiste gjermane! Dhe pasi të bëhen këto, atëhere do të bisedojmë?! Dhe, d.m.th. me gjuhën e armëve?!...
Por, kështu me sa duket në këtë mes, është shumë e vështirë të mbulohet me "deklarata paqësore" hipokrite e formale, etja e re për organizimin e blloqeve agresive militariste, për ndarjen e Europës në dy gjysma etj. Përse duhet ti bëjmë këto blloqe ushtarake e ti ratifikojmë Traktatet, përderisa janë mundësitë reale të mos i bëjmë? Përse na duhen Blloqet ushtarake, kur kemi gjithato avantazhe nga mjetet dhe mundësitë paqësore? Një politikë e tillë, d.m.th. "Politika e Forcës", sidoqoftë është kurdoherë herët apo më vonë, të dështojë. Është e vërtetë se "strategët e luftës" mundohen ti "argumentojnë" sa më mirë qëllimet e tyre me justifikime gjithfarësh, por fatkeqësisht në këtë "kohën e re atomike", ja që "Jorgani na ka qëlluar i shkurtë" për të gjithë.
Çdo njeri me vullnet të mirë, pavarësisht nga idetë e opinionet e ndryshme, aq më tepër kur ndodhet këtu në Varshavë, në kufirin ndarës konvencional midis dy Europave, një realitet i krihjuar për fatin e keq, e kupton tashma menjëherë dhe nuk mund të mos e kuptojë se sa e rrezikshme dhe se çfarë dëmi kolosal do t'i sillte këtij shekulli kjo ideja e Blloqeve dhe garës militariste, ideja e garës atomike, ideja e ndarjes dhe përjetësimit të ndarjes së Europës në dy gjysma, njëra kundra tjetrës. Ne po e theksojmë këtë me shumë shqetësim dhe nuk është ndonjë lloj koinçidence e rastit që këtë konstatim e dëgjuam këtu edhe nga shumë parafolës të nderuar.
Kurdoherë nuk mund të jemi vonë e të penduar, kur bëhet fjalë për Paqen, paqja është e bardhë dhe normale, lufta është e zezë dhe anormale. Herodoti antik shkruante se "në luftë prindërit varrosin fëmijët, ndërsa në Paqe normalisht fëmijët duhet të varrosin prindërit". T'i lëmë pra fëmijëve e nipave një Europë me Paqe, një Europë pa armë.
Këtu kemi një dëshmitar të gjallë, të respektuarin Eduard Daladier... askush nga ne nuk do të guxonte ta akuzonte për përpjekjen e Paqes, sepse Paqja aq më tepër është imperative sot, kur fare mirë e dimë nga eksperienca praktike e Hiroshimës dhe Nagasakit, se çfarë rrezikojnë sot armët nukleare dhe termonukleare me hidrogjen, kur ka specialistë që flasin edhe për zhdukjen totale të jetës biologjike mbi globin tonë!
Jeta dhe tragjeditë e të dy kasaphanave të filluara në Europë, i kanë bërë popujt e gjithë Europës të mendohen thellë dhe ata herët apo më vonë, në fund të fundit do ta thonë fjalën dhe vullnetin e tyre paqësor, për një Europë të Re, në Paqe, pa kufinj e ndarje nacionale, me një gjuhë të unifikuar etj, pavarësisht se çfarë drejtimi duan sot ti japin qarqet politike agresive. Për këto ideale e aspirata nuk ka nevojë të hiqemi ne këtu si ideatorë apo profetizues. Të tjerë para nesh, kanë folur e shkruar, po këto ideale janë edhe në bazën e komunizmit.
Europa e vjetër nuk kishte në vetvehten e saj asnjë lloj uniteti të dukshëm, tullën e parë në bazamentin e një ndërtese të tillë asaj ia dha kristianizmi. ...Kristianët e parë kishin si ideal edhe një shoqëri komunitare, një shpërndarje me drejtësi e barazi të pasurisë, afërsisht po ashtu si socialistët e parë, po i njëjti besim në fitoren, etj.
Do të ishte një detyrim moral i të gjithëve, edhe i atyre që kanë sadopak nga ky shpirt antik komunitar, një detyrim moral i të gjithëve antifashistëve e antimilitaristëve etj, ti shtyjmë më tej këto kauza e aspirata bashkuese europiane që konvergojnë drejt realizimeve të reja në praktikë.
Delegati shqiptar solidarizohet dhe është mjaft entuziast për të gjitha idetë e reja që u diskutuan këtu: Për krijimin e frymës dhe klimës së Detantes; kundër Luftës së Ftohtë; Për bashkekzistencën paqësore; Bashkëpunimin konstruktiv paqësor midis dy sistemeve; Konkurrencën e lirë të shkëmbimit të ideve dhe pikpamjeve; Institucionalizimin e rrahjes së mendimeve konstruktive e racionale; Për Çarmatimin e plotë e të përgjithshëm; Ribashkimin paqësor të Gjermanisë; Për zgjidhjen e çështjeve të tjera të shumë popujve europianë të mbetura pezull etj. Më veçanërisht e urgjentisht për momentin, ne do të kërkonim nga qeveritë perëndimore ta vlersonin me seriozitet propozimin e BRSS dhe vendeve të tjera të Demokracive Popullore të Europës Lindore, për një traktat të Sigurimit Kolektiv Europian, nën garancinë e pjesmarrjen edhe të SHBA. Një marrëveshje e tillë filluese serioze, do ti mbyllte rrugën shpenzimeve astronomike ushtarake, do të bënte që këto investime e energji të shpenzoheshin në punën ndërtimtare paqësore.
Ka zëra që na sugjerojnë se ne "jemi të humbur" në këtë lloj fushate pacifiste, që madje qenkemi edhe si "iluzionistë e depresivë" nga fjalët e bukura utopike paqësore etj.
Sigurisht ne e kuptojmë se "ëndërra në diell apo symbyllur" nuk mund të shohim e as të pretendojmë rezultate të menjëhershme, por ama edhe nuk po kërkohet ndonjë gjë fare e pamundur e irreale, përkundrazi.
Këndej nga ne, mbase në aspektin personal mund të dalim edhe "si të humbur" sepse nuk po flasim "për ti fryrë zjarrit të histerisë së luftës"... "Fitimtarët" militaristë të jenë të sigurtë se edhe ata qysh tani një "Fitore të Pirros" kanë për të korrur, dhe ju e dini se kjo shprehje i përket parardhësve të popullit tim.
Në fund të fundit, ne nuk do të dalim të humbur e të turpëruar dhe nuk do të mundet kush të na pështyjë të na pështyjë përmbi Varr, sepse ishim partizanë të Paqes, ashtu siç ishin edhe dje partizanë antifashistë në emër të Paqes. Ne do ta uronim shumë të shpejtë ribashkimin paqësor e me vota të lira të popullit gjerman, sepse ne e kuptojmë që kjo do të hapte edhe rrugën për një Europë të Re e të siguruar nga rreziqet eventuale të luftrave dhe të tjerave konfrontime të panevojshme.
I lus të gjithë personalitetet me të cilët kam pasur rastin e nderin të bashkbisedojmë e gjej mirëkuptim edhe në takimet personale, si edhe vetë organizatorët, të m'i dërgojnë materialet si dhe artikujt e tyre etj, sepse ne mendojmë që kësaj fryme dhe arritje të re me shkëmbime të sinqerta të mendimeve për Paqen afatgjatë, ndërtimin e bashkpunimin konstruktiv mbareuropian, me aq sa na lejojnë mundësitë tona edhe si Kryeredaktor i revistës Miqësia, ti japin një publikim sa më të gjerë në Shqipëri.
Urojmë që ky gur tjetër që po vendosim në themelin e Paqes, të pasohet edhe nga ndërtesa e së nesërmes dhe besojmë që ky sukses të pasyrohet edhe në Komunikatën Përfundimtare të Përbashkët.