Një martesë e mrekullueshme shqiptare në zemër të New York-ut

-- nga Klajd Kapinova

Mes këngëve e valleve shqiptare lidhën jetën bashkëshortore avokat Nikollë Gjelaj me këngëtaren Ardiana Mrijaj

GREENTREE CONTRY CLUB (New Rochelle)
Sot Nicki do të qendrojë larg librave të ligjeve dhe dosjeve të avokatit, ndërsa Adriana një ditë pa muzikë dhe librat e shkollës. Tjetër gëzim ka pushtuar zemrat e tyre në ambientet e bukura buzë oqeanit Atlantik në restorantin luksoz "Greentree Contry Club", ku janë mbledhur për të gëzuar mbi 600 vetë.
E shtuna e këngëve në familjet Gjelaj dhe Mrijaj dhe dita e dielë në orët e bukura të mbrëmjes, ka mbledhur në një vatër të madhe gëzimi dhe hareje shumë miq, shokë, dasmorë shqiptarë dhe amerikanë.
Sipas traditës shqiptare në Kosovë, gratë dhe bijat, mbesat, mblidhen për të festuar së bashku. Ky rit i transmetuar brez pas brezi dhe jashtë Kosovës quhet ‘Nata e Kanagjeqit’, thotë Marta Mrijaj, që kujton se si janë zhvilluar dhe ruajtur deri më sot traditat e hershme shqiptare, ku i kanë lyer duart me bojë vajzës që do të nusërohej të nesërmen dhe kanë filluar t’i këndojnë. Vajzën e ulin në mes të dhomës dhe i vënë në krye një shami të kuqe. Në të dy anët e dhomës ulen grupe vajzash përballë njëra tjetrës dhe fillojnë dhe këndojnë:

"Kaj moj çikë, kaj pa pra,
se ti çikë nuk bahesh ma,
kaj moj çik n’shami me pika
se ti m’je ken bajrak nder çika..."

Kjo traditë e lashtë, është ruajtur në tërë Kosovën...

Nicki me smoking dhe Ardiana me vellon e nusërisë

Nicki i veshur me smoking elegant, që i hijeshon mbi shtatin e gjatë dhe Ardiana me bukurinë dhe nurin e veshjes së nusërisë qëndrojnë buzë valëve të ujit për t’i premtuar njeri tjetrit dashurinë e përjetshme. Prendush Gega, 87 vjeç, është më i vjetri në dasëm. Ai sot gëzohet se stërmbesa e tij martohet. Prindërit e dhëndrit Mark dhe Katrina Gjelaj me vajzat dhe djalin e vogël, Maria me Hilin me djemtë me gratë e tyre, Toma me Lizen dhe fëmijët Nicki, Beta dhe Dani, kanë lot gëzimi për motrën e tyre. Këtij gëzimi i shtohet edhe Kenny me Terry-in, Gjini me Meritën, Arbeni me Florën. Manuel Përgega, ka ardhur nga Zvicra për të marrë pjesë në dasmën e vajzës së dajës. Gjini me humorin e tij të këndshëm i fton të gjithë që t’i afrohen ceremonisë të vënies së kurorës në natyrën piktoreske buzë detit... Më pas të gjithë uruan çiftin, me buzëqeshje e përqafime, që fiksohen në celoluid nga Vasil dhe Diana Marku...

Historia e dasmës si rit

Nga burimet historike martesat e hershme ishin të ndryshme nga ideja e sotme e martesave. Paraardhësit tanë të komunitetit primitiv, qëndronin bashkë për t'u mbrojtur dhe për të mbijetuar më shumë, sesa për të krijuar lidhje të kuptimshme. Njerëzit primitivë formuan tribu, të cilave u qëndronin shumë besnikë. Martesat e para kanë qenë grup-martesash, që duheshin kryer detyrimisht brenda tribuve. Më vonë, burrat dhe grate filluan të qendronin bashkë dhe formuan familjet e veçanta. Martesat nuk kanë qënë gjithmonë një ngjarje e lumtur. Dhe, pikërisht prej rivalitetit të tribuve, shpesh gratë dhe femijët grabiteshin. Ky zakon ishte i përhapur në shekullin e V-të prej spartakëve, ku komandantët ushtarakë mund të festonin me njeri-tjetrin në prag, të martesës së njerit prej shokëve...

Nicki me Ardianën provojnë shijen e fundit të beqarisë

Dhjetë gra dhe vajza të bukura të shoqëruar nga burra dhe djem të hijshëm shoqëruan vendosjen e kurorës se Nicki-it me Ardianën. Majori i Yonkers-it z. John Spenser që është edhe mik i familjes së Tom Mrijaj, me një qetësi fisniku dhe humor elegant u vendosi kurorën e martesës (shkëmbimin e unazave), duke i uruar çiftit lumturi në familjen e re të porsanisur... Tradita e unazave të marteses është nga më të vjetrat. Qytetërimet e hershme, duke filluar nga egjiptianët, i kanë përdorur unazat martesore, si simbol të marrëveshjes martesore.
Sipas hiroglifeve egjiptiane, rrethi përfaqëson përjetësinë, dhe unazat e para përbëheshin nga fijet e barit, lëkura, bari i thatë, kocka apo fildishi. Dhe, kur u zbuluan metalet, zunë vendin kryesor në përbërjen e unazave dhe stolive të tjera. Vendi klasik ku duhet mbajtur unaza martesore është gishti i katërt i dorës së majtë. Ky zakon ka filluar tek egjiptianët, sepse ata besonin që unaza e venë në dorën e majtë, që ndodhej pikërisht në gishtin e katërt, kishte lidhje me zemrën. Ndërsa shpjegimi i sotëm është se shumica e njerëzve përdorin më shumë dorën e djathtë, ndërsa e majta është më pak aktive.
Por, pasuesit e Elisabetës në Angli, e mbanin në dorën e djathtë unazën martesore. Edhe besimtarët katolikë romanë i mbanin unazat në anën e djathtë. Asokohe unazat, nuk duhet që të bliheshin ditën e premte përpara ceremonisë së martesës. Shoqërueset e nuses dhe vajzat e nderit u bënë më të pranishme në dasma, kur martesa u bë e planifikuar. Në Romën e lashtë, disa ditë para martesës, një grua, duhej të ndiqte të gjitha përgatitjet e nuses. Kjo vajzë nderi (sot), siguron të gjithë ceremonialin dhe ndihmon nusen, që të vishet. Të gjitha vajzat e tjera ndihmojnë nusen që të zbukurojnë martesën. Këtë fat të mirë ka pasur gruaja e talentuar me diplomën e floktores (veshatores) Merita Mrijaj, që gjatë gjithë kohës është përkujdesur për nusërimin e Ardianës.

Nën ritmin e muzikës sa bukur na ka dalë nusja

Mbas një koktejn të shtruar për miqtë dhe të ftuarit e tjerë në dasëm, filloi mbrëmja muzikore nën tingujt e këngëtarëve të komunitetit Hana Nikprelaj dhe Remi, që u shoqëruan nga instrumentistët e grupit muzikorë "Dasmorët". Nën tingujt e muzikës popullore shqiptare, në fillim të ceremonisë hynë bajraktarët me flamujt kombëtare shqiptarë dhe amerikanë, Nikollë Doda dhe Vasel Nikë Gjelaj, të cilët i lanë vendin çifteve shoqërues të çiftit që po martohej. Thuhej se përpara përdorimit të lulëve në buqetën martesore, gratë mbanin buqeta të ndryshme të herbeve (koleksioneve) dhe luleve me qëllimin kuptimplotë, për të larguar shpirtrat e këqinj. Me kalimin e kohës, lulet dhe erërat e ndryshme u zëvendësuan me lule që simbolizonin pjellorinë dhe dashurinë e përhershme. Ndërsa sot lulet bëhen strehës ku futën brënda në shtëpinë e lumturisë çifti i ri me ritin e dasmës bashkëkore shqiptare në ShBA.
Njëri pas tjetrit, këngëtari Remi, duke përmendur emrin e çdo çifti shoqërues hynë me radhë Christoper dhe Gloria Gjelaj, Dukagjin dhe Merita Mrijaj, Ndoja Cekaj dhe Jackie Gjelaj, Nick dhe Donika Mrijaj, John dhe Jamie Çekaj, Gëzim dhe Magdalena Doda, Michael Shkreli dhe Elizabeth Mrijaj, Joseph dhe Susan Vuksanaj, daja i dhëndrit Ded Elezaj dhe Kristina Curanaj, baba dhe nana e nuses Tom dhe Lisa Mrijaj, babai dhe nëna e dhëndrit, Mark dhe Katrina Gjelaj, kumarët Nick dhe Marash Vuksanaj, gjuveri dhe dasmoresha George dhe Antoneta Gjelaj, fëmijët e luleve Danny dhe Natasha Curanaj dhe së fundi hynë çifti kryesor i dasmës Nicki dhe Ardiana...
Veshjet e dasmës nuk kanë qenë gjithmonë, kështu si janë sot. Në shekullin XVIII-të, nuset e varfëra visheshin me veshje të thjeshta. Kjo simbolizonte për burrin e ardhshëm, se ajo nuk kishte sjellë asgjë (pajë) dhe po kështu nuk e detyronte të bashkëshortin për asgjë. Ndërsa, në mes të shekullit XIX-të, të gjitha nuset filluan që të përdorin veshjet e bardha të nusërisë. E para që e ka përdorur fustanin e bardhë, ka qenë Mbretëresha Viktoria (1840). Velloja, në mënyrë origjinale, është mbajtur nga gratë e pamartuara për të treguar modestinë. Në ceremoninë martesore, një nuse e mban vellon, si simbol të nënshtrimit dhe premtimit, që do t'i bindet të shoqit të saj. Dhe, vetëm pas ceremonisë, veli ngrihet për të zbuluar pamjen e nuses, përpara dhëndrit. Dikur në shekullin e XVI-të, veshjet me vello ishin shumë delikate, ndërsa vellot me tantella, për herë të parë u bënë popullore mbas martesës së Mbretereshes Viktoria në vitin 1840.

Kalaja e ëmbëlsirës me kate për çiftin Gjelaj

Ëmbëlsirat kanë qenë pjesë e ceremonisë së martesës që në kohët mesjetare. Në Romë ëmbëlsira e parë e martesës ishte bërë nga shtresa (rriska ose feta) të bukës së bardhë. Gjatë ceremonisë buka thyhej mbi kokën e nuses, si një bekim për një jetë të gjatë me shumë fëmijë. Miqtë e ftuar në dasëm hanin një pjesë të saj, si shenjë të fatit të mirë. Nicki dhe Ardiana i dhanë njeri-tjetrit një lugë nga ëmbëlsira e dasmës për një jetë të ëmbël plot dashuri. Nën tingujt e muzikës së valseve të dashurisë, më pas vallëzuan në krahët e njeri tjetrit, të shoqëruar edhe nga dasmorë të tjerë... Mes këngëve e valleve popullore shqiptare u ndien ngrohtë edhe shumë miq të ftuar amerikanë nga familja Gjelaj dhe Mrijaj, të cilët i bashkoheshin gëzimit të familjeve shqiptare...
Nicki dhe Ardiana kanë prerë biletat për të kaluar muajin e mjaltit në ishujt e vegjël por shumë të bukur të Meksikës...
Muaji i mjaltit si fjalë ka rrjedhur nga Evropa e veriut, nga një vend ku për tradite, prodhohej një lloj vere nga hidromeli (pije) dhe mjalti. Kjo traditë nenkuptonte që çifti për të pasur fat në jetën e tyre, duhej të pinin ketë verë të ëmbël, që quhej metheglen, për një muaj pas marteses. Dhe, që kur muaji i parë u quajt "henor" kjo periudhë u njoh me emrin "muaj mjalti".