Shqiptarėt, problemi pellazgjik dhe etruskėt
-- nga Paulin Kamsi
- Etruskėt janė pellazgė, pellazgėt janė shqiptarė - Prof. i filozofisė Spiro N. Konda
Prof. Aleksandėr N. Konda ėshtė autor i veprave: "Shqiptarėt dhe problemi pellazgjik, edhe Etruskėt". Kjo vepėr e ndėrmarrė prej tij ka njė rėndėsi tė madhe shkencore edhe kombėtare. Ėshtė viti 1959 nė tė cilin janė njohur nė njė pėrmbledhje tė shkurtėr tė kėtyre veprave tė ndėrmarr prej tij prej shumė vjetėsh edhe me gjithė moshėn e tij tė lashtė (afro njė shekull) dhe verbėrinė e syve tė tij kėtė vepėr do ta mbaronte deri nė fund.
Nga tėrėsia e kėtyre veprave provohen, se shqiptarėt janė po tė asaj origjine qė janė edhe popujt e tjerė europianė d.m.th. tė racės Labetike me pėrjashtim tė Ungarėve, turqve dhe Gaskonėve tė Spanjės, dhe nė anė tjetėr se kėta, (shqiptarėt) janė pasardhėsit e Pellazgėve tė cilėt kėshtu provohet se janė stėrgjyshėrit e shqiptarėve.
Gjithashtu provohet se Pellazgėt kanė ekzistuar dhe jetuar nė Greqi edhe nė vendet mė tė shumta tė botės sė atėhershme para ardhjes sė grekėve nė Greqinė e sotme. Si rrjedhim rezulton se qytetėrimi i sotėm europian i cili konsiderohet prej dijetarėve si pjellja e qytetėrimit Elenik (Grek), nė fakt ėshtė rrjedhja e qytetėrimit Pellazgjik (shqiptar), nga pellazgėt grekėt morėn edhe tradhėguan qytetėrimin e tyre. Gjithashtu nga studimi i kėtyre veprave (Libri i parė i vėllimit tė tretė tė veprės "Shqipėtarėt dhe problemi Pellazgjik" ashtu edhe tė veprės tė veēantė me titull Etruskėt dedukohet se KU edhe pėr cilin shkak "Shqiptarėt e humbėn emrin e tyre kombėtar tė "Pellazgut" edhe u quajtėn "Albani". (Kjo gjė ka ngjarė nė qytetin "Alba" tė Italisė).
1-Volumi i parė. Nė kėtė citohen nė fillim opinionet, mendimet e ndryshme tė
savantėve filologė, historianė, arekologė, etnologė edh egllosologėt (studiues
tė gjuhėve tė vjetra) europjanė - Profesorė Universitetesh pėr shqiptarėt (qė
arrinė nė 24), asgjė nuk bazohet nė prova dhe nė dokumenta tė saktė, por
prezumim (hamendje) dhe nė mendime individuale.
Mė pas krahasohet gjuha shqipe me gjuhėn Sanskrite (indiane tė vjetėr) me
greqishten e vjetėr, me latinishten, me gjermanishten dhe me anglishten edhe
demonstrohet se gjuha shqipe ėshtė bijė e vėrtetė e gjuhės Lapetike (indoeuropiane
ose indogjermane ose Ardiane) edhe gjendet se shqiptarėt janė tė njė race me
Persianėt, Armenėt etj. Veē kėsaj provohet nė bazė tė fjalėve qė krahasohen
edhe shkalla e qytetėrimit qė kishin stėrgjyshėrit e shqiptarėve, kur nga India
atdheu i tyre. Mė nė fund pėrmenden shtatė fjalė pėr tė cilat shkrimtarėt
helenė thonė shprehimisht se janė fjalė Pellazgjike. Edhe kėto fjalė shpjegohen me
anėn e gjuhės shqipe. Nga kėto provohet se pellazgėt janė stėrgjyshėrit e shqiptarėve.
Shkrimtarėt nė tė cilėt i referohet janė:
Omeri, Esiodi, Pindaeri, Sofokliu, Vakshilidhi, Antologla Lyric, Lipsia, viti
MDCCCXC, Stroboni, Herodoti, Tuqidhidhi, Ariani, Makrebi, Pausania, Isihi,
Aleksandrini, Panajot Kupitori, enciklopedia e madhe greko - athine, Virgjili te
"Enejda"; De Charmes (Mitologjia greke, botim i parė, Platoni, Aristoteli, Dr. Eqrem Ēabej etj.
2-Volumi i dytė. (Copa e parė: faqe: 68 - 87)
Nė Greqinė e re ekzistojnė shumė fjalė shqipe, emra vendesh, qytetesh,
lumenjsh (toponime) tė cilėt pėrmenden nė gjeografitė greke si p.sh. "Guri i kuqi",
"mali", "Maleza", "mali i zonjės", "pulleza", "dardhėza", etj. Lexuesi
shqiptar duke kėnduar kėto emra formon mendimin se brenda nė Greqi kanė qenė ose janė
shqiptarė. Ky fenomen nė Greqishte konstatohet edh enė Greqinė e vjetėr
d.m.th. gjenden emra vendesh etj, tė cilėt shpjegohen vetėm e vetėm me anėn e
gjuhės shqipe, fakt ky qė provon para se tė vinin grekėt nė Greqinė e vjetėr aty banonin shqiptarėt e vjetėr.
3-Volumi i dytė. (Copa e dytė dhe vazhdimi i saj? Faqe: 80 - 173)
Nė kėtė copė radhiten 35 emra vendesh, shkėmbinjsh, malesh, ishujsh, fushash,
lumejsh, kėshtjellash, qytetesh, burrash e grash tė cilėt kanė si bazė fjalėn
shqipe "Gur" dhe "gurtė" tė cilat gjenen nė Greqi (Spartė, Arkadhi, Beoti,
Korinth, Tinog, Kretė, Thesali, Etoli, Poros, Hios, Itali; (Tirini, Etruri), Azi
e vogėl (Misia), Maqedoni, Tesproti, (Ēamėri), Indi dhe Afganistan. Nė kėto
vende banonin pellazgėt d.m.th. shqiptarėt e vjetėr. Po nė kėtė copė tregohen
edhe vendet ku kishin formuar mbretėritė e tyre, Pellazgėt. Kėto vende janė
Azia e Vogėl, Peonia, Kreta e Thesprotia (Ēamėria) edhe Arkadhia.
Shkrimtarėt nė tė cilėt referohen janė:
Omeri, Esiodi, Herodoti, Pausonia, Straboni, Tuqidhidhi, Panajot Kupitori,
Kostantin Paparigopuli, historian, G. P. Anagnostopuli, profesor i universitetit
linguistik, a. Arvanitopoli, profesor universiteti i arkeologjisė Sokrat Fush
ės, prof. Universiteti i historisė antike P. Romeo, inspektor i antikiteteve,
diksionar Grek, Skarlat Bizantin, Diksioner Enciklopedik, Elefterudhaqi, Anale
Epirotike volumi 10 etj. Plutarku, Aristofani, Dionisi,Alikarmasi, Virgjil Diksioner Latin etj.
4-Volumi i dytė (Copa e tretė. faqe: 174 - 220)
Nė kėtė copė radhiten 30 emra vendesh, malesh, copash (promontoris) kepe
malesh, qytetesh, katundesh, lumenjsh, kombesh, racash, nusesh, burrash dhe grash,
qė kanė bazė fjalėt shqipe "Mal2; "Mali" dhe "Male" tė cilat gjenden nė Greqi
(Llakoni, Arkadhi, Feqidhe, Tenadhus, Lezbas, Kretė, Thesali; Itali (Etruri
Tirini, Siqili), Azia e Vogėl dhe Indi. Nė kėto banonin Pellazgėt, d.m.th.
shqiptarėt e vjetėr tė cilėt kishin formuar mbretėritė e tyre nė Etruri (Tirini)
tė Italisė, nė Korinth (epidhavre) nė argos nė Thesproti - Ēamėri dhe nė arkadhi.
Shkrimtarėt pėr tė cilė referohet janė:
Omeri, Esiodi, Pndari, Eskili, Sofokliu, Herodoti, Efori, Tuqidhidhi, Asios,
Straboni, Pausani, Menekrati, Spiridhjon P. Llambru, historian prof.
Universiteti, Antologjia Lyrica; De Charme (Mytologjia greke) Enciklopedia e Madhe
grekeDiksioner Enciklopedik, Eleftheudhaqi.
5-Volumi i Dytė. (Copa e katėrt) Faqe: 221 - 256.
Nė kėtė copė radhiten 20 emra vendesh, qytetesh, pyjesh, malesh, copash
(Promontoria), burrash dhe grash tė cilat kanė si bazė fjalėt shqipe "Pul", (Pyll)
dhe "Pule" (Pylle), vende qė ndodhen nė Greqi (Thesali, Ili, Trifili,
LezbesMegara, Astipales dhe Etoli), nė Iliri (Pillon nė kufi tė Ilirisė me Maqedoninė.
Edh enė kėto vende banonin Pellazgėt d.m.th. shqiptarėt tė cilėt kishin
formuar dhe Mbretėritė e tyre nė Azinė e Vogėl dhe nė Megara.
Shkrimtarėt nė tė cilėt referohet janė:
Omeri, Esiodi, Efori, Herodoti, Straboni, Pausania, Titus, Tivius, Spiridhon
P. Llambru, historian Prf. Universiteti Antologjia Lyrica, Diksionar emrash tė
pėrveēėm, De Charmes, Enciklopedia e madhe greke, I? Saris Profesor i
gjeografisė, Hartė gjeografike etj.
Me gjithė lėndėn qė ėshtė trajtuar deri mė sot nė kėtė vepėr deduktohet se
Shqiptarėt e vjetėr banonin nė vende qė pėrmenden dhe citohen me hollėsi nė
pjesė e mėsipėme tė shkruara deri tani tė veprės: Shqiptarėt dhe problemi
Pellazgjik shumė mė parė se nga shekulli XV. Para epokės sė re.
6-Volumi i dytė. (Copa e pestė).
Nė kėtė copė radhiten 24 emra vendesh, ishujsh, qytetesh, copash formuar
prej: shuri (zhuri), shkėmbejsh, deti, sipėrfaqesh tokash - shuri; nė bregdetin e
Afrikės, lumenjsh, kėshtjellash, shkretėtirash me plot shur, qė ndodhen nė
viset e Egjiptit ( ku vajtėn izraelitėt nė kohėn e daljes sė tyre nga Egjipti
eveniment qė ka ndodhur nė vitin 1530 para Kr. tė cilėt kanė si bazė tė tyre
fjalėt shqipe "Shur" "Shuri" dhe "Shur". Kėto vende gjenden nė Greqi (Sires, Siri,
Nisires), nė Thraki, nė Azinė eVogėl (Siria e Sipėrme e Poshtme, e Mesme). Nė
Siēili (Sirakuzė, nė Afrikė (Sirtia e Madhe, e Vogėl, vende kėto plot me shur
midis Tunizisė e Tripolit) edhe zhur shkretėrirė ku banuan izraelitėt 40 vjet
pas ikjes sė tyre nga Egjipti. Nė tė gjitha kėto vende provohet se banonin
"Pellazgėt" d.m.th. "Shqiptarėt e Vjetėr".
7-Volumi i dytė (Copa e gjashtė)
Nė kėto pėrmenden fjalė qė kanė qi bazė fjalėn AS-sur (Pjesa e dytė e kėsaj
fjale d.m.th. ėshtė fjalė shqipe. Nė kėtė copė provohet se Assyria ("Assuri")
ėshtė fjalė shqipe. Nė kufinė e saj, kishte qenė njė qytet me emrin "Lorisa",
tė cilėn e pėrshkruan hollėsisht, Ksenofoni, nėn "Ekspedita Cyri". Diodori
Siqeloiti (Diodorus Siculus) thotė se nė kohėn e luftės sė Trojės mbreti i Assyris
ishte i quajtur Teuta-us. Ky emėr ėshtė Pellazgjik. Kėto katėr fjalė
(Assuria, As-sur, Larisa dhe Teutamus) provojnė se shteti Assirian nė fillim ishte
shtet Pellazgjik tė cilin mė vonė e pushtuan dhe e sunduan popujt tjerė tė lindjes.
8-Volumi i Dytė (Copa e shtatė)
Kjo pėmbledh ishujt e mesdheut si p.sh. Kretėn Qipron, Cikladet, Spradet
etj., emrat e tė cilėve do tė shėnohen nė mėnyrė taksative dhe nė kaptina tė
veēanta tė kėsaj cope. Studimi qė bėhet edhe nė kėtė copė nxjerr se ekstrat final,
pse nė kėto ishuj kanė banuar Pellazgėt, d.m.th. shqiptarėt e vjetėr.
9-Volumi i dytė (Copa e tetė)
Studimi nė kėtė copė merret me "Mycenen" ku provohet se Pellazgėt kishin
formuar mbretrinė e tyre para shekullit 15 tė Epokės sė re.
10-Volumi i dytė (Copa e nėntė)
Nė kėtė studim merret me Perėnditė dhe Perėndeshat origjina e tė cilave gjindet edhe shpjegohet me anė tė gjuhės shqipe. Emrat e ktyre demonstrojnės se i muarėn Athinasit nga Pellazgėt,d.m.th. nga shqiptarėt prej historisė (Herodoti). Gėnjeshtarėt e priftėrinjėve egjyptianė. Kontrolli (kritikė) nga autori mbi Herodotin.
11-Volumi i Dytė (Copa e dhjetė)
Nė ktė provohet me dokumenta solid se qyteti i vjetėr i Athinės ka qenė
Pellazgjik. Kjo gjindet me anėn e rrugės etimologjike edhe vėrtretohet prej Herodotit.
12-Volumi i Dytė (Volumi e Njėmbėdhjetė)
Nė kėtė copė studiohet "Epiri" i cili pėrfshinė Haoninė, Thesprotinė
(Ēamėrinė), Kasopinė ehd eMollosinė provinca qė pėrbėhet prej 14 kombesh dhe ku mė
shumė dokumenta tė pakontestuar provuan se "Epiri" ka ruajtur kombėsinė e tij Pellazgjik d.m.th. shqiptar.
13-Volumi i Dytė (Copa e trembėdhjetė)
Nė pėrfundim tė studimit qė bėhet nė kėtė copė deduktohet se Pellgu "Ion" ėshtė fjalė "Shqipe".
Pėrmbledhja e shkrutėr e kėtyre veprave pėrfshinė edhe Volumin e Tretė e tė Katėrt.
14-Volumi i Tretė (Copa e Parė)
Nė kėtė copė studiuesi provon nė mėnyrė retrospektive se"Shqiptarėt"
ekzistencėn si Komb, qė nga shekulli i parė pas epokės sė re dhe deri nė shekullin
XIII para epokės sė re. studimi nė kėtė copė ndjek kėtė mėnyrė (retrospektivė),
pėr t'ju pėrgjigjur historianit gjerman; Falmerayer, i cili ka thėnė se
"Shqiptarėt ekzistojnė si komb, vetėm qė nga shekulli i II pas epokės sė re. Kurse
shqiptarėt (do tė provohet nė kėtė copė), do tė gjejmė se ekzistojnė qė nga
shekulli i I pas epokės sė re edhe gjer nė shekullin XIII, para epokės sė re, nė
Itali. Pėrmendim kėtu disa detaje tė ekzistencės sė tyre gjatė periudhės kronike tė lartpėrmendur.
a) Nė shekullin I pas epokės sė re. prov: Dėshmiat linguistike.
b) Nė shekullin I para epokės sė re nė mėnyrė specifike nė vitin: 45, para
epokės sė re. provo: Kalendari Iulian.
c) Nė shekullin IV para epokės sė re, Provo: Mbishkrimi i Dodonės (Guras). Analet Epirotike.
ē) Nė shekullin V para epokės sė re, nėn emrin "Tusci", "Tirreni" edhe
"Gegani". Probo: Ovidiusi edhe Titus Livius.
d) Nė shekullin VII para epokės sė re pėrmenden shqiptarėt me emrin:
"Gegani". Provo: Dhionis Alikarnasi edhe Titus Livius.
e) Nė shekullin VII e VIII para epokės sė re, i takojmė Shqiptarėt me emrin
"Gegani" ehd e"Tusci". Provo: Plutarku, Jeta e Numajt edhe Titus Livius.
f) Nė shekullin XIII para epokės sė re shqiptarėt pėrmenden me emrin "Tusci"
kur pas zaptimit tė Troadės edhe katastrofės sė saj prej grekėve heroj i saj
Enea iku sė andejmi se sė bashku me familjen e tij dhe erdhi nė Itali, ku u
vendos. Kėtė gjė e dėshmon poeti i madh latin: Virgjili nė veprėn e tij: "Aeneis"
(Eneida). Nė kėtė vepėr shpesh herė bėhet fjalė pėr Shqiptarėt nėn emrin:
"Tusci". Kėtu d.m.th. nė Itali, Akanius i biri i Eneas ndėrtoi njė qytet i cili i
u quajt Alba - Longa. "Banori i kėtij qyteti u quajt Albanos", pikėrisht ky
emėr: "Albanus", megjithėqė nė fillim, kishte kuptim edhe e cilėsonte banorin e
qytetit: "Alba - Longa", porse mė vonė, edhe me kalimin e kohės u bė edhe e
cilson emrin kombėtar tė Shqiptarėve tė sotėm. Nė kėtė mėnyrė, u mėnjanua dhe u
zhduk krejtėsisht; kuptimi i parė "fillestar" i fjalės "Albanus" i cili
sikundėr u pėrmend mė parė nėnkuptonte banorin e qytetit "Alba - Longa". (Roma,
qytete: Pellazgjik. Provo: Linguistika, Plutarku edhe Dhionis, Alikarnasi).
Nė ē'mėnyrė edhe pėrse ngjau njė gjė e tillė, kjo do tė tregohet edhe do tė
provohet gjatė studimit tė kėsaj vepre.
Observacion:
Mėsuam se emrat "Geg" edhe "Toskė" janė emra tepėr tė vjetėr kombėtar tė
shqiptarėve. Prandaj kėto meritojnė tė respektohen dhe tė ruhen nga ana e gjithė
shqiptarėve si sytė e ballit.
15-Volumi i tretė (Copa e dytė).
Nė kėtė copė bėhet fjalė pėr "Gjigandėt" e Homerit, tė cilėt nė "Alba -
Longa" (Itali) quheshin: "Gegani". "Me dy fjalė, nė kėtė copė, studimi provon se
"Gjigandėt" e Homerit edhe "Geganėt" e "Alba - Longės" janė po ato me "Geganėt" e sotėm.
16-Volumi i Tretė (Copa e tretė).
Studimi dokumenton se "Shqiptarėt", nėn emrin "Tirrenas" dhe "Tirsanas"
ekzistonin nė Itali para epokės sė re ku kishin formuar edhe Mbretėrinė e tyre.
(Porsinas).
17-Volumi i Tretė (Copa e katėrt).
Gjatė dhe nė pėrfundim tė kėtij studimi, qė bėhet nė kėtė copė provohet se
"Dardanėt" tė cilėt banonin nė Greqi nė Azinė e Vogėl dhe nė Itali, ishin
"Shqiptarė dhe kishin formuar Mbretėritė e tyre p.sh. familja mbretėrore e
"Troadės", ishte dardane. Kėtė gjė na e dėshmon edhe na e konfirmon: Homeri.
18-Volumi i Katėrt (Copa e parė).
Nė kėtė copė trajtohet origjina primitive dhe kuptimi i fjalės: "Pellazgė"
dhe duken rezultatet qė rrjedhon nga kjo gjė.
19-Volumi i Katėrt (Copa e dytė).
Kjo copėr pėrmbledh studimin e origjinės primitive edhe spjegimin e 25
fjalėve, tė cilat kanė koneksitet (lidhje tė ngushtė me fjalėn "Pellazg".
20-Volumi i Katėrt (Copa e tretė).
Nė kėtė studim merret me studimin dhe me spjegimin e fjalėve 1- Velestin, 2-
Palestinė, 3- Filistin, 4- Piristin, 5- Pulashta, mbi Piramidat e Egjiptit.
21- Volumi i Katėrt (Copa e katėrt).
Nė kėtė studim ka si temė jetėn private famljare dhe shoqėrore tė
"Pellazgėve" ashtu edhe pėr fenė e tyre. (Mysteret e Elfesinės).
22- Volumi i Katėrt (Copa e pestė).
Nė kėtė studim provon se qytetėrimi: Egjean (Ēikladhik), Minoik, Micenaik dhe
Tirrinik janė qytetėrimi: "Pellazgjik".
23- Volumi i Katėrt (Copa e gjashtė).
Nė kėtė studim provon se Ku dhe Kur dhe Pse, "Shqiptarėt" u quajtėn "Albani",
kurse emri i tyre kombėtar ishte "Pellazgė".
24- Volumi i Katėrt (Copa e shtatė).
Nė kėtė copė bėhet fjalė me anėn e njė studimi partikular (tė posaēėm) pėrse
Shqiptarėt u quejtėn: "Albani". Gjithashtu nė kėtė studim merret me origjinėn e fjalės "Shqiptar".
Epilogu:
Nė prologun e veprės ėshtė thėnė se midis cilėsive qė duhet tė ketė njė komb
pėr t'u konsideruar i lumtur ėshtė edhe kjo: qė ai kombė tė ketė Stėrgjyshėr
me Origjinė tė Vjetėr Prohistorike edhe tė Famshme pėr vepra tė mėdha. Pra qė
nga Volumi i Parė i kėsaj vepre edhe deri nė fund tė saj, u kėrkua dhe u gjet,
se Origjina e shqiptarve ėshtė prohistorike ashtu edhe Emri i tyre Kombėtar i
Vjetėr, ėshtė "Pellazgjike", gjithashtu u provua se "shqiptarėt" kanė pasur
stėrgjyshėr tė tyre tė famshėm (Edhe ėshtė e trishtueshme se pak infromata
mundemi tė shkruajmė pėr njė popull tepėr tė Famshėm, tė cilėt nė kohėrat e lashta
e gjejmė tė Pėrhapur, jo vetėm nė tė gjithė Greqinė, por edhe nė Azinė e Vogėl
edhe nė Tiali thotė pėr "Pellazgėt" historiani dhe profesori i Universitetiti
tė Athinės Spiridhon P. Llambru. Shif kėtė citat etj: qė inserohet (hyn) nė
faqen 148 tė veprės "Shqiptarėt edhe Problemi Pellazgjik".
Pra shqiptarėt, kanė privilegjin e Noblesės, nga shkaku qė kanė qenė populli
Prohistorik edhe sepse kanė pasur Stėrgjyshėr tė tyre tė famshėm. Gjithashtu u
provuan edhe u caktuan edhe vendet ku banonin ata, ashtu edhe mbretėria e tyre qė kishin formuar.
Tė kėtij, pra populli tė famshėm, d.m.th. tė "Pellazgėve" janė pasardhės
Ilirianėt edhe Epirotėt e sotėm.
Spiro N. Konda
Profesor i Filologjisė
Korēė
"Etruskėt"
(Pėrmbledhje e veprės)
Parathėnie
Profesori i Universitetit tė Romės M. Pallottino, vitet e fundit botoi njė
studim bėrė prej tij me titull: "Qtyetėrimi Etrusk". Autori parashtron tre teori
nė lidhje me orijginėn e Etruskėve.
1- Sipas teorisė sė parė Etruskėt kanė ardhur nga Lindja.
2- Sipas teorisė sė dytė (Shkolla e Niebuhrit dhe Mullerit) Etruskėt kanė ardhur nga Veriu.
3- Sipas teorisė sė tretė Etruskėt janė autoktonė. (Kjo teori bazohet nė
opinionin e Dhionis Alikarnasit edhe konsiderohet sot, si teoria mė e re)
Por mbasi ēėshtja e Etruskėve nuk konsiston nė pikėn" se nga kanė ardhur
Etruskėt por nė pikėn se cila ėshtė origjina primitive e Etruskėve, prandaj ky
problem nuk mundet tė quhet se u zgjidh me anėn e tre teorive tė lartpėrmendura.
Pėr sa i pėrket teorisė sė tretė bazuar nė opinionin e Dhionis Alikarnasit kjo
teori nu kmund tė qėndrojė aspak sepse sot asnjė nuk mund tė besojė se njeriu
lind nga vetė Toka (Dheu).
Kaptina e parė
Nė fillim demostrohet se fjala Etruscuc edhe Etrusci janė baras me fjalėt
Etrurius Tuscus edhe Etruri Tusci, qė do tė thotė Tosk edhe Toskė, tė cilėt
banonin nė Etruri tė Italisė. Pasaj provohet se Etruskėt edhe Tuskėt (Toskėt janė
fjalė sinonime, d.m.th. tė njė kuptimi (Albius Tibullus, Valerius Maximus, Titus Livius).
Pėr tė gjetur nė cilėn degė gjuhėsore tė njerėzimit pėrfshihen "Etruskėt",
lind nevoja tė krahasohet gjuha e Etruskėve me tre Grupet e gjuhėve nė tė cilat
ėshtė ndarė prej glosollogėve edh etnologėve. Njerėzimi. Mirėpo; gjuhė Etruske
nė tė folur nuk egziston, kurse me shkrim egzistojnė afro tetėmijė (8000)
mbishkrime nė Itali tė cilat kanė mbetur tė pashpjegueshme gjer mė sot. Kėshtu qė
problemi i origjinės primitive tė Etruskėve ka mbetur gjerė tani i pazgjidhur.
Mė pas citohen opinionet e savantėve tė sotėm mbi "Etruskėt". Sipas savantėve
"Gjuha Etruske edhe populli qė fliste atė pėbėjnė ende gjer mė sot njė nga
enigmat mė tė mėdha tė Linguistikės edhe tė Etnologjisė.
Deri nė kėtė pikė qėndruan kėrkimet e savantėve (Tė diturit) tė arsyeshėm nė lidhje me "Etruskėt".
Pas njė studimi dhe kėrkimi tė imtė bėrė prej Spiro N. Konda gjatė njė kohe
jo tė vogėl u jgetėn tri rrugė qė ndriēuan me siguri nė zgjidhjen e kėtij problemi.
Rruga e parė
Shkrimtari Ellankus Lesbiusi thotė se "Pellazgėt" kur u vendosėn nė Itali u
quajtėn "Turrenas". Edhe shkrimtari Dhionis Alikarnasi htosė se kur
"Turrenasit" (nė fakt pasardhėsit e tyre, stėrnipėrit e tyre) u vendosėn ėn Itali u
quajtėn "Etruskė". Sot pra pas kalimi tė dhjetra shekujsh, qysh aėtherė kėrkohet
"Origjina primitive e Etruskėve".
Problem
Me gjetė origjinėn primitive tė Etruskėve
Ay qė kėrkon "Origjinėn primitive tė Etruskėve" ėshtė nevoja tė kėrkojė
Origjinėn primitive tė Pellazgėve. D.m.th. se Origjina primitive e Etruskėve ėshtė
po ajo me Origjinėn primitive tė Pellazgėve.
Zgjidhja edhe pėrgjigje
Fromula e mendimit
Etruskėt janė Turrenas
Turrenasit janė Pellazgė
Pra
Etruskėt janė Pellazgė
Kjo ėshtė njė zgjidhje e pjesėshme e problemit, sepse qė tė zgjidhet i gjithė
problemi d.m.th., qė tė gjendet Origjina Primitive e Etruskėve ėshtė nevoja
tė gjendet Origjina primitive e Pellazgėve
Rruga e dytė:
Virgjili, Ovidi, Plutarku edhe Stroboni thonė se Etruskėt ose Truskėt janė
Turrenas d.m.th. janė tė njė rrace.
Rruga e tretė
Nė anėn tjetėr lingiustike provon se: Turrenasit janė Pellazgė. Kėtė gjė e
konfirmojnė edhe Herodoti, Sofokliu, Tuqidhidhi, Plutarku edhe Ellanikusi - Lesbiussi.
Problema
Me gjetė origjinėn primitive tė Etruskėve.
Zgjidhje edhe pėrgjigje.
Formula e mendimit
Etruskėt janė Turrenas
Turrenasti janė Pellazgė
Pra
Etruskėt janė Pellazgė
Por edhe kjo zgjidhje problemi ėshtė e pjesėshme (sikurse edhe zgjidhja e
parė). Qė tė zgjidhet pra i tėrė problemi d.m.th. qė tė gjendet se nė cilin grup
nga tre grupet e mėdha gjuhėsore pėrfshihen Etruskėt ėshtė nevoja tė gjejmė
Origjinėn primitive tė Pellazgėve. Kėshtu pra ndodhemi prpara Problemit Pellazgjik.
Pellazgėt janė stėrgjyshėrit e shqiptarėve tė sotėm.
1- Mbi (200) Dyqind fjalė qė pėrmenden prej Homerit edhe shkrimtarėve tė
tjerė tė vjetėr Elenė (Grekė), zbėrthimi (analiza) edhe shpjegimi i tė cilėve
bėhet me anėn e gjuhės shqipe.
2- Formimi i njėllojtė i emrave kombėtarė tė Pellazgėve edhe tė shqiptarėve tė sotėm.
3- Fjalėt "Geg " dhe "Tosk" qė egzistojnė qysh nga kohėrat mė tė lashta dhe
gjer mė sot edhe emra kėto me tė cilėt ndahen shqiptarėt.
4- Zbėrthimi (analiza) edhe shpjegimi me anėn e gjuhės shqipe tė fjalės :
Pellazgė edhe tė shumė fjalėve tė tjera sinonime.
Pra pjesa e pazgjidhur e problemit pėr sa u th mė parė shtrohet kėshtu:
Problem
Me gjetė "Origjinėn Primitive tė Etruskėve"
Zgjidhje dhe pėrgjigje:
Formulė e mendimit
Pellazgėt janė Shqiptarė
Etruskėt janė Pellazgė
Pra
Etruskėt janė Shqiptarė
Dhe i gjithė problemi shtrohet dhe zgjidhet kėshtu:
Zgjidhje
Formula e mendimit
Etruskėt janė Turrena
Tyrrenasit janė Pellazgė
Pellazgėt janė Shqiptarė
Pra
Etruskėt janė Shqiptarė
Etruskėt pra, pasi u provua se janė shqiptarė, pėrfshihen nė racė Ipetike.
D.m.th. "Origjina Primitive e Etruskėve" ėshtė Lapetike (Pasi ėshtė Provuar mė
parė se "Origjina Primitive e Shqiptarėve" ėshėt Lapetike - shif volumin e parė
tė Veprės sonė, me titull "Shqiptarėt dhe problemi Pellazgjik"
Kaptina e Dytė
Pėrmban veprimtarinė e "Etruskėve" (Turrenasve) nė Greqi, nė Siqili, nė Itali
edhe nė Egjipt kėtė gjė e dėshmojnė: 1-Ymni Omerik ndaj Perėndisė Dionisus;
2- Esiodi; 3- Pindari, 4- Diodorsi Ēelioti, 5- Victor Berard. Nė kėtė Kaptinė
citohen gjithashtu edhe njė invazion bėrė nė Egjipt prej shokėve gjoja tė
mbretit tė Itakės Odiseut, e kohėn kur ai po kthehej nga Troja prė nė atdheun e
vet.
Katpina e Tretė
Pėrmban emra vendesh (toponime) nė Itali edhe gjetkė qė zbėrthehen (analizohen) edhe shpjegohen me anėn e gjuhės shqipe. Vende dhe qytete Pellazgjike nė Itali e gjetkė. Tė tilla janė: 1- Kampania, vend nė Itali, 2- Kuma qytet nė Opikė ose nė Kampania tė Italisė, 3- Kuma, qytet nė Eoli (Azia e Vogėl), 4- Kuma, qytete nė Ebe (Greqi), 5- Cossas, ose Cossa, qytet nė Tirreno tė Italisė, 6- Roma, qytete Pellazgjik, 7- Alba, qytet nė Itali, nėdrtuar prej Eneas - Heroit tė Toradės - nė tė cilin qytet (Alba), Pellazgėt e humėn emrin etyre Kombėtar tė Pellazgut dhe i quajtė Albani, 8- Hadria, emri i gjirit tė Adriatikut si edhe emėr qyteti, edhe Hadrianus, emėr i pėrveēėm, 9- Alba - Longa, qytet nė Itali, ndėrtuar prej Askanius-it tė birit tė Eneas. M nė fund pėrmenden edhe mbretėr Pellazgė, qė kanė sunduar nė Itali dhe gjė kjo qė rezultaon nga pėrmbajtja ekėaj vepre. Kėta mbretėr janė: 1- Mezentius; 2-Porsina, 3- Maleus-i e 4-Tarqiniusi.
Epilogu
Nė kėtė thuhet se qėllimi i kėsaj vepre ("Etruskėt" qė ėshtė "Gjetja e origjinės primtive tė Etruskėve" u arrit.
Paulin Kamsi
-- dėrguar pėr Shkodėr.net... nga Klajd Kapinova