Regjizorja e aktorja Luljeta Çeku - 30 vjet me pasionin për teatrin absurd në Angli

MANHATTAN (New York)
Quhet Luljeta Çeku e lindur në qytetin historik të Prizrenit. Studimet e larta të aktrimit i ka kryer në Universitetin Shtetëror të Prishtinës dhe më pas është specializuar për regji në Universitetin "Damin" në Pragë. Që nga viti 1992 Luljeta jeton dhe punon në Londër, kur një pjesë e popullatës së Kosovës lëvizi drejt vendeve të Evropës Perëndimore për shkak të përndjekjeve nga dhuna e makinës ushtarake serbe, e cila flaku nga puna dhe hodhi në rrugë një pjesë të madhe të shqiptarëve dhe në veçanti intelektualët.

Në grupin e intelektualëve të përjashtuar nga puna në vitin 1992 ishte regjizorja dhe aktorja e Teatrit të Prizrenit Luljeta Çeku. Ajo nuk e mori udhën për të kërkuar strehim politik, por që të përfaqësonte teatrin shqiptar në botë. Ishte hera e parë që merrte pjesë në një turne në festivalin ndërkombëtar të dramës në qytetin e Edinburgut (Skoci). Mbas konkurimit Luljeta kthehet në qytetin e Londrës që të jap një shfaje tjetër për komunitetin e vogël shqiptar asokohe që prej vitesh jeton e punon në diasporë. Tashmë Londra do të bëhet vendlindja e dytë e saj.

Në Klubin Kulturor Shqiptar "Faik Konica" me trupën e saj jep me sukses shfaqjen. Disa miq të rinj që po e ndiqnin dramën i ofrojnë kërkesën që të rishfaq pjesën absurde në teatre të tjerë.
Me kënaqësi i përgjigjet edhe kërkesës së kritikës të teatrit bashkëkohorë në Angli, duke dhënë shfaqje për publikun kulturdashës londinez etj.
E palodhur dhe me shumë ambicie profesionale, gjatë kësaj kohe merret me themelimin e teatrit shqiptar "Në bashkëpunim me miqtë", një kompani private që administrohet nga artistja shqiptare. Këtu u paraqit me shfaqjen e shkrimtarit të njohur Ganesk. Në teatrin e qytetit të Prizrenit ka punuar 20 vjet më radhë si aktore dhe regjizore e shumë pjesëve dramatike të autorëve shqiptarë dhe të huaj.

Dashuria për dramën bashkëkohore absurde

Spektatorët në Kosovë e njohin nga afër të gjithë aktivitetin artistik të Luljeta Çekut. Në këtë trup teatrale bëjnë pjesë aktorë shqiptarë dhe anglez, italian, francez, spanjoll, izraelit, etj. Suksesi rritet nga shfaqja në shfaqje. Kështu ajo është e ftuar nderi si mysafire për teatre të tjera me të cilat bashkëpunon përmes projekteve të shumta në gjininë e dramës si regjizore e pjesëve teatrale. Falë talentit ka bërë një konceptim filozofik dhe bashkëhorë në regjinë e pjesës "Emigrantët" të autorit Mrozhek, që përfshihet në gjininë e dramës absurde.

Shfaqje të ndryshme janë dhënë në skenat e njohura të qarqeve kulturore londineze me draditë në këtë zhanër.

Kritika vendase dhe media elektronike i ka përcjellë me vemendje përmes shkrimeve vlerësuese pjesët e venë në skenë, lojën e aktorëve profesionistë me frymën e re të mendimit në artin modern të dramaturgjisë. Disa nga gazetat profesionale që përcjellin zhvillimet e teatrit dhe pjesëve artistike që vihen në skenën londineze, kanë shkruar për karrierën artistike të aktores e regjizores.

Me pavarësinë profesionale gjatë gjithë jetës artistike ka pasë dëshirë që të lëvrojë gjininë teatrit absurd në fushën e vështirë të regjizurës, duke vënë në skenë pjesët e mirënjohura dhe bashkëkohore të teatrit absurd. Ajo me shumë pasion dhe dëshirë të veçantë ka bërë dramatizimin e disa nga poezive të të mirënjohurit Lasgush Poradeci. Mënyra e konceptimit të poezive të bukura, me burime të pasura shpirtërore dhe mesazhe të pastra njerëzore për Luljetën ka qenë më tepër në këndvështrimin vizual, pa tekst, bazuar në esencën e poezive të bukura të poetit.

Me shfaqjen shqiptare është paraqitur për herë të dytë në festivalin e famshëm të Edinburgut, e cila është mirëpritur me duatrokitje nga publiku shqiptar dhe anglez. Me një përvojë dhe kulturë të shëndoshë angleze, ka qendruar gjithnjë pranë zhanrit modern të lëvrimit në teatrit absurd, përmes një pune këmbëngulëse profesionale bashkëkohore. Shfaqjet vizuale të teatrit absurd në ditët tona janë shumë të preferuar nga një pjesë e elitës kulturore londineze dhe botërore, ku aktorët me rolet e tyre paraqitën vetëm nepërmjet lëvizjeve trupore pa shprehur asnjë dialog apo fjalë teksti të një libreti të caktuar dramatik.

Mbi të gjitha në këtë shkollë dhe rrymë të artit modern mbizotëron mimika e fytyrës së aktorëve të specializuar, ku shpesh shprehet ekspresioni i ndjenjave të brëndshme. Gjatë viteve të qëndrimit në Londër, Luljeta ka arritur të përkthejë veprën shkrimore "Golf" të shkrimtarit bashkëkohorë shqiptar Anton Pashku në gjuhën angleze, që më pas e ka përshtatur për skenë. Jehona e shfaqjes në kritikën a artit anglez ka qenë dashamirëse dhe përkrahëse për punën krijuese artistike në skenë.

Ajo thotë se do të kishte shumë dëshirë që të gjithë kolegët e saj të cilët janë të detyruar të largohen nga Kosova dhe nuk kanë pasur hapësirën e veprimit, në një kohë të caktuar të rikthehen në tokën shqiptare.

Për herë të parë është realizuar një dramë shqiptare në skenën angleze të një shkrimtari shqiptar. Aktorët që lozin për trupën dhe projektet që udhëheq regjizorja dhe producentja Luljeta Çeku janë me kombësi të ndryshëm. Ato vijnë vijnë për të luajtur pjesët dhe ikin në projekte të tjera (që kanë me regjizorë të tjerë), ndërsa ajo që mbetet është vetëm shqiptarja. E pyetur mbi gjendjen e teatrit në ditët tona, ajo thotë se në Kosovë drama është në krizë, qysh nga koha e shtypjes policore serbe dhe presioni i vijueshëm kulturorë serb etj. Tërësia e këtyre faktorëve frenues, kanë ndikuar në nivelin e ulët të dramës shqiptare.

Malli për vitet e aktrimit në Prizrenin e dashur

Gjatë viteve 1990-1999 teatri i qytetit të Prizrenit dhe shumë të tjera kanë pësuar një boshllek të madh, si pasojë e një krize të përgjithshme që përfshiu gjithë Kosovën. Duke iu rikthyer viteve të shkuara Luljeta thotë se në periudhën e viteve 1970-1980 ka qenë koha kur Teatri i Dramës në Kosovë ka pasë një ngritje të admirueshme, ku kanë luajtur aktorë të drejtuar nga regjizorë shumë të mirë shqiptarë. Gjithnjë aktorët dhe regjizorët kanë luajtur me ndjenja të shumëfishta kombëtare, për t’i treguar pushtuesve shekullorë serbë se kultura e tabanit kombëtar amtar e lënë trashëgim do të mbijetojë përkundër genocidit kulturor të ushtruar në të gjitha format.

Luljeta Çeku, tani që Kosova është e lirë shkon shpesh në vendlindje, për të vizituar Prizrenin dhe miqtë e shumtë artistë dhe intelektualë në qytetet e tjera. Me një shpresë për të ardhmen Luljeta thotë se vendi është në përparim e sipër dhe arti e kultura po ecin ngadalë por me një hap të sigurtë drejt një ripërtritje të vlerave shqiptare autoktone.

Ajo mban mend dhe kujton me mall kohën kur Teatri Popullor i Tiranës shkonte për vizitë në Kosovë. Me malla të veçantë flet për takimet midis artistëve, që muri i hekurt i Evropës plakë i kishte ndarë padrejtësisht, mbrëmjet gazmore, darkat festive, emrat e aktorëve të mirënjohur, një pjesë prej të cilëve i kujton me respekt se nuk jetojnë më. E zhytur në botën e kujtimeve artistike të skenës rikujton me freski me radhë disa nga pjesët më të bukura teatrale që janë vënë në skenë asokohe gjatë shfaqjeve të viteve 1970-1980.

Një pjesë e brezit të ri në Kosovë, për fat të mirë po shkollohet në universitetet më të njohura të Evropës Perëndimore. Kultura bashkëkohore moderne perëndimore e ndërhturur me dijet tradicionale kombëtare është një shkëndijë e ardhmërisë së mirë në ngritjen e Tetarit Kombëtar në Prishtinë dhe qytetet të tjera të njohura të Kosovës, me traditë në fushën e artit dramatik.
Ndërsa sot, regjizorja e teatrit absurd, nuk ka kontakte me kolegët e vet në Tiranë.

Me modesti artistja shqiptare, thotë se ka bashkëpunuar me aktorë shqiptarë dhe të huaj. Të tillë përmend Agron Bibën, i cili ka kryer shkollën e aktrimit në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë në degën e dramës, një djalë i talentuar nga Ohri i cili tani jeton në Londër. Në kujtesë i kanë mbetur rolet e aktores së talentuar Teuta Skënderi nga Prizreni, duke qenë për një kohë si aktore në teatrin privat të Luljetës. Burim Bytyçi, që është bashkëshorti i saj është aktor në teatër.

Ai vijon të jetë ende në Angli si aktor dhe hartues i projekteve në skenografi e pjesëve të gruas së vet regjizore. Ajo thotë se në raportet artistike me bashkëshortin e ka si koleg, këshilltar dhe partnet artistik, mbasi kështu së bashku në kompani teatrale plotësojnë më së miri njeri tjetrin. Burimi, ka mbrojtur master-in në një nga universtetet e Londrës, duke e zgjeruar aktivitetin e vet artistik. Ai po përgatit një ekspozitë të kombinuar në pikturë dhe skulpturë të traditës me rrymën bashkëkohore.

Luljeta, për herë të dytë në New York

Luljeta vjen për herë të dytë për vizitë në ShBA. Më parë në vitin 1998 ka qenë e ftuar prej komunitetit shqiptar, në një festival të madh fondmbledhës bamirësie të titulluar: "Të kënaqemi me muzikën klasike" në kishën Shën Divai në Manhattan. Aty qenë mbledhur artistët shqiptarë më të njohur të muzikës klasike shqiptare që janë në diasporë, si Ehat Musta, kitarist shumë i famshëm që jeton në Francë, këngëtari operistik Gjoni Athanas me banim në Boston dhe shumë instrumentistë të tjerë në piano, flaut, fizarmonikë, kitare, solistë, këngëtarë të operes. Tre aktorë që recituan poezi ishin Luljeta Çeku, Timo Flloku (aktori që ka luajtur deri tani në 7 filma amerikanë) dhe Burim Bytyçi.

Kurse tani pas 5 viteve (2003) Luljeta, është rikthyer me ftesë të Organizatës së gruas shqiptaro-amerikane "Motrat Qiriazi" në New York. Ka qenë thesari i veshjeve popullore shqiptare dhe punimet e tjera punëdore artizanale nga vajzat e Kosovës, që regjizorja të jetë mes bashkëatdhetarëve të vet. Ajo thotë se nëna e burrit të saj, ka qenë një mbledhëse dhe kujdestare e pasionuar e veshjeve të gurrës popullore e grave të rrethinës së Prizrenit dhe të Krushës së Vogël. Idea e këtij takimi ishte që të mblidhën këto vlera dhe të bëhet një ekspozitë humanitare dhe me të ardhurat e shitjes së tyre t’u dërgohen fëmijëve të Krushkës së Vogël, që janë dëmtuar më së shumti nga lufta e fundit në Kosovë.

Për herë të parë në ekzpozitë u paraqitën në New York veshjet e hershme të traditës shqiptare të ruajtur me dashuri nga banorët autoktonë. "Motrat Qiriazi", kërkojnë që të ndërtojnë Shtëpinë e Kulturës dhe një bibliotekë në katund, ku gratë pa burra dhe fëmijët pa baballarët e tyre të kenë një shtëpi ku të mlidhën së bashku.

Ndërsa e pyetur mbi planet për të ardhmen Luljeta thotë se së shpejti kërkon të vëre në skenë një shfaqjen "Tango dhe Lis" me autor Fernando Arrabou, një dramë absurde. Drama në qendër të vemendjes trajton marrëdhëniet e një vajze dhe djali në konfliktin e tyre dashuror. Lis është e paralizuar dhe ajo keqtrajtohet nga partneri i saj...

Teatri në Prizren

Teatri i qytetit e ka zanafillën e tij qysh në vitin 1923, ndërsa nga Teatër Amator i Qytetit, prej vitit 1992 emërtohet "Teatri i Qytetit" Prizren. Ky teatër ka realizuar mëse 80 shfaqje, drama, komedi, satira, pjesë teatrale tragjike dhe shfaqje për fëmijë. Disa nga shfaqjet e realizuara janë: "Nita", "Kthimi i Euridikës", "Sfinga e Gjallë", "Familja e Peshkatarit", "Erveheja", "Nëna Kurajë", "Mosmarrëveshja", "Panik në Ëndërr", "Balada e Urtisë", etj.

Për vogëlushët asokohe, kanë mbetur të pashlyera në kujtesë pjesët teatrale për fëmijë: "Lulja dhe Shega", "Kthimi", "Borëbardha dhe Shtat Shkurtabiqët", "Dembeli", "Koha e Tjetrit", etj. Për sukseset që ka arritur ky teatër kontribut të veçantë kanë dhënë regjisorët; Xhemil Doda, Shemsedin Kirajtani, Kolë B. Shiroka, Luljeta Çeku, Luan Daka, Luan R. Kryeziu, Sefo Beto Krasniqi, Fetah Mehmeti, Muharrem Qena, Melihate Qena, Sadedin Prekazi, Nimon Muçaj, Xhevdet Doda, Merita Berisha, etj. Për punën dhe sukseset e arritura në shumë festivale të mbajtura në Gjilan, Kullë, Prizren, Hvar, Trebinje, Jesenicë, Ulqin, Lublanë, dhe qytete tjera është shpërblye më medalje dhe mirënjohje të shumta.