Jam i bindur se shtetet multietnike nuk funksionojnë

-- nga Arbën XHAFERI

Kongresi i tretë i Partisë Demokratike Shqiptare në Maqedoni doli me një program të ri, ku përmendet e drejta e shqiptarëve të Maqedonisë për vetëvendosje. Për këtë pikë ka patur shumë reagime nga palët e tjera politike në vend. Ndërkohë kreu i kësaj partie u rizgjodh Arbën Xhaferi, idetë e të cilit për formimin e shteteve etnike tronditën para disa kohësh opinionin ndërkombëtar. Në lidhje me disa pyetje se përse ai pranoi të rizgjidhet kryetar i PDSH-së, a ka hequr dorë nga ideja për formimin e shteteve etnike, cila është përgjigjja që ai i jep kryeministrit maqedonas në lidhje me programin e PDSH-së, etj. flet ekskluzivisht për “Shekullin”, lideri i PDSH-së, Arbën Xhaferi.

Z. Xhaferi, pse pranuat të jeni sërish në krye të PDSH-së, ndërkohë që dhatë dorëheqje të parevokueshme. Jeni akoma me bindjen se shtetet multietnike nuk janë funksionale, pra a i qëndroni edhe më tej idesë për krijimin e shteteve etnike?

Për shkak të përgjegjësisë së drejtpërdrejtë ndaj partisë dhe misionit që ajo ka në shoqëri, nuk kisha rrugëdalje tjetër, ndonëse personalisht isha i gatshëm për një formë tjetër të veprimit, në drejtim të formimit të opinionit për një qasje të re, për një vizion të ri pa përgjegjësi kolektive, por thjesht individuale. Me dorëheqjen time, desha të afirmoj rëndësinë e pamohueshme të bindjeve politike. Bindjet e mia edhe tani nuk përputhen me realitetin politik, që sforcohet nga faktori ndërkombëtar. Unë vazhdoj të mendoj se shumë vështirë do të mbijetojnë shoqëritë multietnike, heterogjene, konfliktuale, jam i brengosur nga mundësia e përjetësimit të konflikteve që deformojnë jo vetëm aspektet morale të një shoqërie, por edhe kapacitetet e tjera ekonomike e kulturore.

Aktualisht ndodhemi në një fazë paradoksale historike: degjenerimin e shoqërive multietnike dhe ndërtimi mbi ato gërmadha të shteteve multietnike. Të gjithë e dimë se Bosnje-Hercegovina para luftës ishte shembëlltyrë e shoqërisë multietnike. Pas luftës, ky multietnizëm në shoqëri është zhdukur, popujt që bashkëjetonin janë ndarë në tre enklava shtetërore, në tre kafazë etnikë, pa interaksion të natyrshëm. Kjo formë e bashkëjetesës së dhunshme është pasojë e imponimit të një doktrine të re që quhet multietnizëm. Situatë e ngjashme me atë të Bosnjes është edhe në Kosovë. Shoqëria e zhdukur multientike kosovare zëvendësohet me krijim të shtetit multietnik, ku serbët janë të mbyllur në kafaz dhe jetojnë sipas ligjeve, botëkuptimeve të tyre. Këto shtete multietnike i ngjasojnë më shumë kopshtit zoologjik, ku speciet e ndryshme jetojnë të ndara njëra nga tjetra pa interaksion të natyrshëm.

Në Maqedoni situata është edhe më paradoksale, nuk kemi as shoqëri multietnike, as shtet multietnik, por një fazë të ndërmjetme, ku të gjithë presin të shohin se çfarë do të ndodhë. Me këto konstatime, natyrisht që nuk jap vlerësimet e mia pozitive apo negative për vlerën e bashkëjetesës. Gjithsesi, ideja e shoqërive dhe e shteteve multietnike është më humane dhe më qytetëruese, por natyrisht aty ku funksionojnë si të tillë. Këto shoqëri mund të jenë po aq jo humane nëse vendosen raporte koloniale mes grupeve etnike që bashkëjetojnë. Shqiptarët në Maqedoni bëjnë përpjekje të mëdha që të trajtohen si të barabartë.

Në vend që të analizohen shkaqet e pabarazisë, të gjithë janë çuar peshë të kritikojnë pasojat. Çështja e shtetit etnik apo vetëvendosjes është pasojë e mosfunksionimit të shoqërisë dhe të shtetit multietnik. Pranova që të veproj edhe për një kohë, derisa s'ka përfunduar procesi, për ta fokusuar vëmendjen e opinionit të gjerë në këtë relacion. Shqiptarët e Maqedonisë mund të luajnë rol vendimtar në imponimin e principeve, të standardeve të njëjta për të gjithë. Pra, integriteti i Maqedonisë do të varet edhe nga ruajtja e integritetit të Kosovës.

Kongresi i partisë suaj solli ndryshime thelbësore në programin e saj, njëra nga pikat është ajo e realizimit të së drejtës së shqiptarëve të Maqedonisë për vetëvendosje. Radikalizëm apo jo?

Në shoqëritë jodemokratike në një kohë të gjatë kërkesa për respektimin e të drejtave të njeriut është cilësuar si radikalizëm, veprimtari nga pozicione armiqësore kundërevolucionare etj. Kategoria e vetëvendosjes është njëri nga postulatet thelbësore të lirisë së individit dhe të kolektivit. Kjo e drejtë e patjetërsueshnme aktivizohet atëherë kur nuk ka liri dhe barazi. Në asnjë shoqëri nuk është aktivizuar vetvetiu kjo e drejtë, po qe se nuk ka pasur shkaqe konkrete të pakënaqësisë nga të drejtat, që në parim duhet të jenë të barabarta. Kategoria e vetëvendosjes është postulat etik, që i detyron shoqëritë që të humanizohen. Në programin e PDSH-së është futur ky parim në funksion të një “exit strategy” nëse projekti i barazisë do të dështojë. Pra me këtë parim dëshirojmë të dinamizojmë, t'i japim energji të re procesit të barazisë të krijimit të një shoqërie oportunitetesh të barabarta. Kritikat kundër këtij parimi janë antiqytetëruese, johumane dhe konservative. Ata që vënë në thumb këtë parim universal, në esencë synojnë të ruajnë raportet ekzistuese të pabarabarta në shoqëri.

Pikërisht ndryshimet në programin e partisë suaj, veçanërisht ajo e vetëvendosjes, ka bërë që Cervenkovski të reagojë ashpër duke kërkuar ndihmë nga faktori ndërkombëtar. Çfarë e shqetëson në të vërtetë kryeministrin maqedonas?

Atë e shqetëson gjithçka, por reagimet e tij janë primitive: kërkon viktimën për sindromin katërcipërisht problematik që quhet Maqedoni. Ashtu sikurse në kohën antike, kur njerëzit flijoheshin për t'i mëshiruar perënditë, ashtu edhe ai për mbarëvajtjet e punëve të qeverisë së tij të zhytur në baltë përpiqet ta flijojë PDSH-në. Ai ka një brengë konkrete që ia aktivizon orë e çast PDSH-së. Frika e tij buron nga zhvillimet e ardhshme në Kosovë dhe rreth saj dhe krahasimet që mund të aktivizohen me automatizëm. Ndarja e Kosovës, ashtu si kërkon faktori aktual serb, por jo vetëm ai, do të ketë implikime të drejtpërdrejta në Maqedoni, ose në rast se nuk do të ndodhë kjo, do të hapet çështja e statusit juridik të minoritetit serb në shtetin kosovar.

Të gjithë e dinë se serbët do ta kushtëzojnë pavarësinë e Kosovës me të drejta maksimale, të panatyrshme për kapacitetin e tyre real. Shqiptarët, të kushtëzuar, por edhe për nga natyra të prirur t'i tolerojnë të tjerët, mund t'i pranojnë këto kërkesa. Ngritja e nivelit të të drejtave të serbëve në Kosovë natyrisht që do të ketë po ashtu implikime të drejtpërdrejta edhe në Maqedoni. PDSH-ja është ai faktor që i spikat këto relacione. Prandaj Cervenkosvki dëshiron me ndihmën e faktorit ndërkombëtar të eliminojë nga loja politike një faktor që i shfaqet si makth, ia shton brengën dhe pasigurinë.

BDI-ja, partia shqiptare në pushtet, përmes nënkryetarit Agron Buxhaku, e konsideron tezën e vetëvendosjes së shqiptarëve të Maqedonisë, të papranueshme dhe të pasaktë. Sipas tij, Marrëveshja e Ohrit e bën të pavlefshme tezën e PDSH-së. Cili është komenti juaj?
Nuk kam koment përveç konstatimit që asgjë nuk është më neveritëse sesa servilizmi etnik. Ai nuk flet për problemin e vetëvendosjes, por flet për një situatë jo reale. Marrëveshja e Ohrit është në letër dhe duhet realizuar. Fjalia e tij do të duhej të ishte: nuk do të ketë nevojë për vetëvendosje, ngaqë ne garantojmë se Marrëveshja e Ohrit dhe barazia do të realizohen shumë shpejt në Maqedoni.
/Intervistoi: Ylber Lili

Koment i Arbën Xhaferit mbi tentativat maqedonase për të përvetësuar simbolin shqiptar

Ata duan t’i ngrenë monument Maqedonisë e jo Nënë Terezës

“Problemi është pak më i thellë sesa një tentativë brutale, agresive e përvetësimit të diçkaje që nuk u takon. Problemi qëndron te sindromi Maqedoni. Pa u thelluar mirë në nocionin Maqedoni, maqedonas dhe për pasojat e miratimit të këtyre nocioneve ne nuk mund të parandalojmë këto tentativa, këtë hajdutëri që shfaqet dhe do të shfaqet në vazhdimësi. Grekët e kanë hetuar mirë këtë punë dhe që në zanafillë nuk bëjnë kompromis me domethënien politike të këtij fenomeni. Në Maqedoni nuk tjetërsohet vetëm figura e ndritshme e Nënë Terezës, por e tërë trashëgimia antike, mesjetare dhe e mëvonshme shqiptare. Heshtja jonë i trimëron ndërhyrjet e tyre. Ata nuk janë të vetëdijshëm se çfarë janë duke bërë. Meqë nuk janë të ndërgjegjshëm, japin edhe deklarata idiotike si ajo e presidentit Trajkovski dhënë në Pogradec ku thotë se “Nënë Tereza është një vlerë e madhe rajonale”. Duke rajonalizuar një vlerë planetare dhe tashmë gjithëkohore, ai pandeh se ka dhënë një mendim, një argument të logjikshëm.

Duhet thënë hapur se ata armiqësisht veprojnë kundër nesh. Pse ata nuk ndërtojnë një katedrale në qendër të Shkupit kushtuar trashëgimisë katolike shqiptare në këto hapësira, duke filluar që nga mesjeta e deri në ditët e sotme, pse ata nuk distancohen nga rrafshimi në vitet e 60-ta të varrezave katolike në Shkup, ku kanë qenë të varrosur edhe pjesëtarë të familjes së Nënë Terezës, pse ata nuk e emërojnë një shesh me emrin e Nënë Terezës të paktën aty ku e ka pasur shtëpinë, por kërkojnë pikërisht në qytetin e amshuar të Romës të ngrejnë një monument që do ta përjetësojë, jo Nënë Terezën se ajo tashmë është e përjetshme, por Maqedoninë. Vulgariteti i këtij projekti qëndron te fakti se ai realizohet për të madhëruar Maqedoninë dhe jo figurën e Nënë Terezës.

Nëse kanë ata respekt për të le ta shprehin atë në Maqedoni, konkretisht në Shkupin e saj, duke respektuar edhe gjuhën e Nënë Terezës. Me një përmendore të vockël në vendin ku ka lindur ajo, emri i saj shkruhet me shkronja cirilike dhe jo me alfabetin e gjuhës së saj. Pas reagimit të shqiptarëve, qeveria e Maqedonisë, le që nuk ka hequr dorë, por i ka intensifikuar kontaktet për ta realizuar këtë projekt. Ata në mënyrë djallëzore, cinike, fyese fshihen prapa një eufemizmi: ajo u takon gjithë njerëzimit pra edhe Maqedonisë. Hipokrizia qëndron te fakti se ajo nuk madhërohet në vendin ku ka lindur, ku familja e saj është e persekutuar, varrezat vandalizuar, por kërkojnë ta madhërojnë në Romë. Është e qartë se ata i ngrejnë monument vetvetes e jo misionit të shenjtë të Nënë Terezës me prejardhje të pastër shqiptare. Është koha e fundit të rivlerësojmë atë manir, atë zell qesharak të shqiptarëve që të jenë të moderuar në çdo kohë dhe lidhur me çdo çështje”.

Kundërshtarët
Maqedonasit dhe partia e Ahmetit kundër programit të PDSH-së
Reagimet
Partia e Cervenkovskit, e alarmuar
LSDM, partia në pushtet e Cervenkovskit ka kërkuar nga bashkësia ndërkombëtare të mbajë qëndrim ndaj këtij programi. Sipas Cervenkovskit, Xhaferi dhe partia që ai e drejton me tezën e tyre mbi vetëvendosjen e shqiptarëve të Maqedonisë kanë filluar radikalizmin e jetës politike dhe sociale në Maqedoni.
Partia e Ali Ahmetit kundër PDSH-së
Nënkryetari i BDI-së, Agron Buxhaku ka kundërshtuar programin e PDSG-së dhe konkretisht tezën për vetëvendosje të shqiptarëve në Maqedoni si të papranueshme dhe të pasaktë. Sipas Buxhakut Marrëveshja e Ohrit përmban të gjitha ata probleme që e bëjnë të panevojshme tezën e PDSH-së.

Partia shqiptare PPD: Pro Xhaferit
Partia tjetër shqiptare në opozitë PPD dje ka deklaruar se do të veprojë si parti opozitare gjatë gjashtë muajve të ardhshëm. “Nëse edhe më tej nuk shënohen hapa pozitivë në drejtim të realizimit të dokumentit të Ohrit, atëherë kjo parti do të rishqyrtojë idenë e vjetër të saj, pra atë për vetëvendosje”,- është shprehur kryetari i PPD-së, Abdylmenaf Bexheti.

Ndërkombëtarët të shqetësuar
Përfaqësuesi i BE-së, Aleksis Bruns, ambasadori i SHBA-ve në Shkup, Lorens Batler dhe ambasadori i NATO-s Nikolas Bigman, me kërkesën e tyre, kërkojnë në mënyrë urgjente të takohen me lidershipin e PDSH-së që të njihen më nga afër me seriozitetin e një vendimi të tillë nga ana e opozitës shqiptare. Sipas të gjitha gjasave, takimi do të mbahet në Tetovë, ku do të marrin pjesë të gjithë përfaqësuesit ndërkombëtarë.