Komandant Timosi

-- nga ARBËN XHAFERI

Maqedonia sërish hyn në krizë. Forcat ushtarako-policore maqedonase i sulmojnë me të gjitha mjetet fshatrat e përgjumura, idilike në malësinë e Karadakut, ku as postieri nuk shkon, me qëllim që t'i zhdukë "kriminelët", siç pohohet në prononcimet e zyrtarëve të ndryshëm. Propoganda e tyre është aq e fortë, saqë njeriu i rëndomtë nuk arrin dot ta hetojë paradoksin: pse formohen njësi speciale të kombinuara me armatim dhe forca ushtarake me ato policore, që sipas kushtetutës së Maqedonisë nuk është e lejueshme, mbi çfarë rregulloreje mbështetet struktura komanduese, përse përdoret gjithë ky arsenal ushtarak duke filluar nga helikopterët, autoblindat, topat, murtajat për t'i eliminuar "kriminelët", meqë sipas pohimeve të tyre paraprake AKSH-ja na qenkësh vetëm një kanosje virtuale.

Epilogu i kësaj ndërhyrjeje, sipas burimeve zyrtare janë dy adoleshentë të vrarë, që as nuk figurojnë në kartelat zyrtare maqedone si kriminelë dhe 6 të plagosur të tjerë, ndërkaq që burimet shqiptare pohojnë se ka më shumë të vrarë. Për të legjitimuar këtë ndërhyrje absurde qeveria e Maqedonisë thirret në përkrahjen që paskan marrë nga SHBA-të, BE, NATO, madje dhe nga vetë Shqipëria dhe Kosova, ndërkaq nuk e kanë parë të udhës të konsultojnë partnerin e tyre të koalicionit, BDI-në. Duke u thirrur në autoritetet e pakontestueshme ata dëshirojnë ta fshehin paradoksin, mungesën e pretekstit për një ndërhyrje kaq masive, antikushtetuese dhe të kotë.

Ata që hetojnë paradoksin përpiqen të gjejnë argumente që nuk vërehen në shikim të parë. Këta analitikë kuptojnë drejt se kjo qeveri ka pësuar kolaps në shumë aspekte jetësore, konkretisht në fushën ekonomike, sociale dhe mbi të gjitha politike, prandaj krijon një krizë më të madhe për t'i minimizuar krizat që vetvetiu do të hapen në periudhën e ardhshme. Këta analitikë zbulojnë argumente racionale dhe bindëse. Ata nisen nga fakti se industrinë e duhanit në Serbi dhe në Bullgari, ashtu si në Greqi paraprakisht e kanë blerë biznesmenë nga SHBA-të, kështu që kontrabandës me duhan së shpejti do t'i vijë fundi dhe konjuktura aktuale maqedonase nuk do t'i ketë më këto përfitime që ka pasur gjatë periudhës së kaluar. Gjithashtu Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore kërkon nga Maqedonia t'i privatizojë deri në fund të këtij viti sipërmarrjet e mëdha që punojnë me deficite që nënkupton një lloj "operacioni fshesa" ndaj dhjetëra e mijëra punëtorëve duke i larguar ata nga puna.

Po ashtu, këtë qeveri e pret dilema se si t'i shpallë rezultatet e regjistrimit të popullsisë, pastaj si ta ç'pushtetizojë qendrën duke bartur ingerenca te pushteti vendor apo çfarë standardi do të mbajë ndaj ndarjes territoriale kur dihet se shqiptarët do të kenë kërkesa të arsyeshme, që do të vijnë ndesh politikës aktuale, që synon shqiptarëve t'iu ofrojë të drejta abstrakte dhe jo pushtet konkret. Këto argumente e shumë të tjera përpiqen ta shpjegojnë paradakosin që shihet me rastin e ndërhyrjes se forcave ushtarako-policore maqedonase në fshatrat shqiptare për t'i kapur "kriminelët". Por sado që të jenë bindëse dhe racionale këto argumente, prapë se prapë nuk arrijnë të shpjegojnë sindromin e konfliktit ndëretnik që zhvillohet në hapësirat e ish -Jugosllavisë. Argumentet e analitikëve që thamë më lart mbase shpjegojnë mirë një fazë të konfliktit, por jo tërësinë e konfliktit.

Bëhen përpjekje nga të tjerë analitikë që synojnë të depërtojnë në shkaqet më të thella të konfliktit ndëretnik që zhvillohet në Maqedoni dhe në hapësira të tjera. Ata hedhin tezën e konfrontimit gjoja të botëkuptimeve të tejkaluara anakronike, romantike të shekullit të 19-të me kontekstin e ri demokratik. Këto shpjegime sipërfaqësore, më shumë fryt i përtacisë intelektuale sesa i hulumtimit empirik, tashmë janë bërë neveritëse. Interpretimet e këtilla bien ndesh me realitetin faktik dhe me analizat e filozofëve të njohur botërorë, që në mënyrë të thellë shpjegojnë shkaqet e luftës dhe dinamikën e procesit historik.

Ata që pandehin se konfliktet ndëretnike dhe nacionalizmi si frymëzues ideologjik i tyre, janë produkte të shekullit të 19-të do të hasin në pengesa të pakapërcyeshme për të shpjeguar nevojën e papërmbajtur të një shteti supermodern, siç është Gjermania për t'u bashkuar në një shtet, apo nevojën e popujve të civilizuar të Balltikut për vetëvendosje deri në shkëputje, apo rastet e ngjashme të separatizmit të popujve po aq të qytetëruar siç janë çekët, sllovakët, sllovenët, kroatët etj.

Meqë kjo qasje që i satanizon motivet patriotike duke i quajtuar ato si relike të së kaluarës, të romantizmit anakronik nuk arrijnë të zbulojnë faktorët që e shtyjnë përpara procesin historik, katalizatorët e procesit historik, atëherë bëhet e qartë se duhen kërkuar interpretime të tjera të shkaqeve të luftës. Në librin e tij të njohur "Fundi i historisë dhe njeriu i fundit", filozofi amerikan, Semjuell Fukujama trajton pikërisht këtë çështje. Ai duke vazhduar traditën hegeliane, trajton procesin historik si një zhvillim intelixhibël (të mençur) ku qartësohet vetëdija për barazi të plotë të njerëzve. Fukujama, ashtu si paraprakisht Hegeli dhe Platoni përcakton faktorin që lëviz procesin historik, që shkakton konflikte mes grupeve të njerëzve, feudeve apo shteteve. Ky agens, ky katalizator që zhvillon procesin historik deri në vetëdijësimin përfundimtar është nevoja e parezistueshme e njeriut për pranim, për trajtim të barabartë, apo për prestigj.

Sipas tyre ai motor që e vë në veprim procesin historik është nevoja ontologjike e njeriut për pranim, për trajtim të barabartë dhe jo nevojat e ndryshme biologjike. Këtë agens që shtyn njeriun të veprojë, Platoni e quan timos. Fukujama, duke u thirrur në analizat e Platonit apo të Hegelit përfundon me konstatimin se sistemet skllavopronare, feudale, despotike, borgjeze, kapitaliste, nacionale janë shkërmoqur nga këto energji timotike të njeriut. Madje ky filozof e vlerëson nacionalizmin si një fenomen pozitiv, demokratik, meqë me ofertën e saj për barazi të plotë të qytetarëve të një përkatësie nacionale arriti ta mënjanojë nga skena historike monarkinë, që qytetarët i trajtonte si pronë të monarkut. Fukujama mendon se edhe nacionalizmi është faktor i një faze të zhvillimit të procesit historik ku afirmohet barazia mes qytetarëve brenda konceptit nacional të shtetit, por me këtë nuk përfundon procesi historik, meqë nuk është arritur fundi i procesit historik: pranimi universal i barazisë, i njohjes, i respektimit të ndërsjelltë.

Ky fund arrihet vetëm në shoqëritë e demokracisë liberale ashtu si janë shtetet e Evropës Perëndimore dhe SHBA-të. Në Evropë dhe në SHBA faza e nacionalizmit është tejkaluar, meqë paraprakisht është sanksionuar dhe realizuar e drejta për pranim, për trajtim të barabartë të të gjithë qytetarëve dhe komuniteteve. Evropa Perëndimore është qetësuar nga konfliktet molisëse etnike, nacionale pasi paraprakisht janë përkufizuar drejt interesat nacionale dhe barazia e plotë. Nga ana tjetër, Fukujama me të drejtë konstaton dhe shpjegon shfaqjen e nacionalizmit në Evropën Lindore, konkretisht në ish -BRBS dhe në ish -Jugosllavi. Sipas tij nacionalizmi në këto hapësira, gjatë periudhës postkomuniste, është pasojë e inhibicionit, e ndrydhjes, e mohimit të indentitetit nacional në emër të internacionalizmit. Luftërat që u shfaqën në këto hapësira janë të nxitura nga energjitë timotike të popujve të ndryshëm për pranim dhe për trajtim të barabartë. Nëse nuk merren parasysh këto shpjegime, atëherë analitikët shpeshherë bien në grackë të teorive të konspiracionit apo analizave, në të parë racionale, që arrijnë të shpjegojnë vetëm një fazë të procesit historik dhe jo tërësinë e tij.

Në vazhdë të përsiatjeve të mësipërme të Fukujamës duhet analizuar edhe kauza shqiptare që u shfaq në hapësirat e ish -Jugosllavisë. Në vitin 1946, shqiptarët u çuan në kryengritje duke reaguar ndaj projekteve për jugosllavizimin e tyre. Kur panë se nuk kanë forcë që ta mposhtin këtë projekt jugosllav, atëherë, në vitin 1968 dhe në vitin 1981 lançuan kërkesën që të pranohen, të trajtohen si të barabartë me të tjerët. Kërkuan që Kosova të ketë statusin e republikës, ngjashëm si kombet e tjera në ish-Jugosllavi. Kur nisi të shthuret Jugosllavia, ata, të shtyrë nga këto energji timotike kërkuan vetëvendosjen deri në shkëputje ashtu si popujt tjerë në ish-Jugosllavi.

Po të ishte pranuar kjo kërkesë, lufta nuk do të shpërthente. Qarqet antishqiptare, duke i trajtuar shqiptarët të pabarabartë me ta, reaguan në forma të ndryshme për të ndrydhur këto kërkesa të arsyeshme dhe me këtë e shkaktuan luftën. Ata, jugosllavët, në fillim i satanizuan këto kërkesa si kundërrevolucionare, separatiste (ndërkohë që sllovenët, kroatët, maqedonët kërkonin të njëjtën gjë, por aspak nuk satanizoheshin), pastaj, kur këto etiketa u bënë bajate, joproduktive, filluan t'i njollosin bartësit e këtyre proceseve historike si kriminelë, banditë, vrasës, terroristë etj. Pra, në njërën anë kemi veprimin e energjive timotike të shqiptarëve që shpiejnë drejt barazisë dhe nga ana tjetër kemi rezistencën e forcave reaksionare jugosllave që përpiqen ta ndalin procesin historik dhe me këtë përfundimin e fazës nacionaliste të historisë dhe kyçjen në kontekstin e ri historik, në Evropën Perëndimore ku është universalizuar e drejta për barazi.

Nga ky këndvështrim, të analizojmë situatën në Maqedoni. Projekti i palës maqedonase është segregimi, pra vendosja e rregullave që sanksionojnë të drejtën e llastuar të tyre për dominim, për përparësi në sistem kundrejt të tjerëve. Të gjitha krizat në Maqedoni janë shfaqur për shkak të energjive të pashuara timotike të shqiptarëve, kërkesës së tyre për trajtim të barabartë dhe refuzimit të maqedonasve ta legjitimojnë këtë kërkesë. Në vend të universalizimit të së drejtës për barazi, pala maqedonase ka zgjedhur një rrugë të gabuar, atë të etiketimeve denigruese dhe atë të represionit. Gjatë tërë periudhës së bashkëjetesës së dhunshme, pala maqedone i ka trajtuar shqiptarët që kërkonin barazi si kundërrevolucionarë, separatistë, irredentistë, kriminelë, vrasës, ndërkaq qëllimet e tyre politike si mbulesë për interesa krejtësisht profane, për pasurim jashtëligjor, kontrabandë, etj. Të gjithë veprimtarët në skenën politike shqiptare, që kanë shfaqur kërkesa politike për barazi të plotë, janë trajtuar me këtë fjalor fyes.

Kjo qasje e gabueshme shkaktoi luftën në Maqedoni, ashtu si paraprakisht ka nxitur formimin e shumë shoqatave klandestine, politike që mëtonin ta vënë sërish në spikamë kauzën shqiptare, kërkesën për barazi. Lufta që nisi në vitin 2001 përfundoi me një marrëveshje politike që deri diku korrigjonte pozitën e shqiptarëve në sistem, me gjasa reale të eliminojë pakënaqësinë e tyre nga trajtimi i pabarabartë në sistem. Bisedimet në Ohër patën dy kahe: pala shqiptare kërkonte të drejta të barabarta, ndërsa pala maqedone i refuzonte ato duke riafirmuar teza anakronike për dominim nacional, kulturor dhe ekonomik mbi shqiptarët.

Ndërmjetësuesit ndërkombëtarë, që me siguri nuk kanë fare njohuri për analizat shkencore, filozofike të fenomeneve sociale dhe proceseve historike ishin të prirur të zgjedhin mesin e artë. Shqiptarët kërkonin të drejta, maqedonasit refuzonin, ndërkombëtarët insistonin të paktën të jepeshin gjysma e të drejtave. Marrëveshja e Ohrit ofron të drejta të përgjysmuara, me të cilat shqiptarët u pajtuan me shpresë se në të ardhmen do të krijohet një situatë më e butë dhe do të vetëdijësohen të gjithë, se barazia është kushti pa të cilin paqja nuk arrihet dot. Faza e pas Marrëveshjes së Ohrit u karakterizua me një refraktarizëm të ri të palës maqedone që hamendet të implementojë në tërësi atë që u arrit në Ohër. Zvarritja e implementimit, sërish i vuri në veprim energjitë timotike të shqiptarëve që gjatë tërë historisë janë shfaqur në trajta të ndryshme. Në skenën historike sërish u shfaqën komandantë të ndryshëm që paralajmërojnë vazhdimin e konfliktit deri në arritje të barazisë së plotë.

Si reagon faktori maqedonas dhe opinioni në përgjithësi? Faktori maqedonas duke mos pasur dijeni, vizion dhe gatishmëri për të zgjidhur krizën vazhdon avazin e vjetër: i satanizon njerëzit, fenomenet politike dhe përdor dhunë, faktori ndërkombëtar, pra ai perëndimor, që në vendet e tyre e kanë tejkaluar fazën e nacionalzimit dënon me mendjelehtësi të rrezikshme shfaqjet e ndryshme të nacionalizmit në këto hapësira, ndërkaq pala shqiptare në Shqipëri dhe Kosovë ka zgjedhur rrugën konformiste që të flasë me të njëjtin fjalor si amerikanët apo evropianët. Por, këto etiketime, kjo dhunë, ky dënim i nacionalizmit, ky diskurs i imitimit të perëndimit nuk do ta zgjidhë krizën në Maqedoni. Këto qasje janë shumë larg temës.Timosi i pashuar shqiptar kërkon satisfaksion.