Etimologjia dhe evolucioni i emërtimit Shkodra

-- nga Agron Luka, studiues në Shkodër

Fakti që edhe vetë autoritetet e gjuhësisë sonë, konkretisht për etimologjinë e toponimit Scodra, nuk janë shtypur më shumë se disa rreshta apo edhe faqe me numërim, tregon qartë se aty janë ndeshur vështirësi të konsiderueshme.

Sidoqoftë, nuk është e justifikueshme deri në atë masë, sa që të mos ishin dhënë edhe disa hipoteza të ndryshme në procesin e kërkimit, sipas “cilësisë” të gjuhës sonë, e mbase edhe me ndonjë përzierje apo deformim të greqishtes, siç ka pasur e ka p.sh. për Epidamn / Dyrrahionin etj.

Edhe vetë kryeautoriteti E. Çabej gjatë të gjithë karrierës, për etimologjinë e emrit Scodra ka shkruar vetëm një herë (bashkë me Xhuvanin), madje edhe aty jo tërësisht me mendimin e tij, por më shumë si një “inventarizim hipoteze”, siç ka qenë rasti i një hipoteze të hedhur nga Hani, qysh me 1853, ku shënohej: “Scodra: Kodra / Shkodër: Kodër (?); ku “S: Sh, paraqet një parashtesë të ilirishtes - shqipes me funksion të paqartë, sidomos në formime të lashta.” 1

Nga kjo hipotezë dhe nga mënyra e formimit të saj, dilte se kishim një zgjidhje S - Kodra dhe se ishte e hapur mundësia për të operuar me kompozita edhe në varjante të tjera të mundshme.

Siç më kumton studjuesi i njohur i qytetit tonë W. Kamsi, andej nga mesi i viteve 70, prof. Çabej i kishte komunikuar, se në skedën Shkodra kishte shënime të pabotuara, ku e shihte si me mëdyshje prezencën e kodra në përbërjen etimologjike.

Ndërkaq, Çabej nuk është marrë as me vetë etimologjinë Kodra.

Që ka ëasur me shumicë: inventarizime; vënie në gjendje dyshimi e hipoteze; luhatje; plotësime me të dhëna të reja; përfundime si të sigurta; pastaj edhe mbrapa - kthehu përsëri në gjëndje hipoteze a enigme etj, të gjitha këto evidentohen shpeshherë, përgjatë tërë atij volumi kolosal pune që ka kryer prof. Çabej.

Si një diferencë luhatje, mbase mund ta konsiderojmë edhe dukurinë në analizën e prashtesës S, ku një herë në fillim analizohej S: Sh me funksione të pa qarta në formime të lashta, ndërsa më vonë u fut si “S - ja indoevropiane, në grupet e formuara SK: ShK”. 2

Sidoqoftë, deri më sot gjë të shkruar të botuar nga Çabej, konkretisht për etimologjinë dhe prejardhjen e Scodra, nuk kemi.

Kështu pra, në tërësi sa qe gjallë Çabej e deri aty afër fundit të shek. XX, etimologjia paraqitet: me një hipotezë S - Kodra e hedhur nga autoriteti evropian i shek. XIX, Hani; një hipotezë e natyrës popullore dhe e përfolur edhe nëpër ndonjë autor shkodran, po me Kodër / Kodra; ndonjë hipotezë me këndvështrim më të ndryshëm, e ngulur e pa vënë në evidencë për motive të ndryshme; pa shprehur asnjë mendim, nga autoritetet profesioniste me rrogë shteti, të gjysmës së dytë të shek. XX.

Mbetet me pikëpyetje, përse vetëm Çabej, nuk provoi tek zëri Shkodra të ndërtonte një gjendje hipotezash. (?!)

Te qyteza Drisht, fare afër e brenda rrethit të Shkodrës, prof. Çabej e kishte bër një gjë të tillë, madje ishte prononcuar edhe më shumë se sa një hipotezë: “Drivastum: *Drivësht: Driësht: Drisht. Emri i këtij qyteti lidhet me Drinin, prandaj Bogdanin e ka Drinsht”. 3

Më vonë, vetë Çabej duke reflektuar më imtësisht u kthye edhe një herë në gjendjen e hipotezës, ku shkruante: “... emri në shqiptimin vendas të zonës, përdoret me i hundore Drisht... n.q.s. nazalizmi aty është i kahershëm, mendimi shpie te Drini, pra Drisht nga një *Drinsht. Kjo ndërkaq i bie ndesh formës Drivastum; e me anë tjetër Drishti bie bukur larg Drinit. Për Kirin, i cili rrjedh pranë Drishtit, dokumentohet nga Sufflay edhe emri Drimac. A ka të bëjë emri i Drishtit me këtë hidronim, mbetet një çështje e hapur, ashtu siç gjithsesi puna e emrit të Drishtit.”

Ndonëse në mënyrë amatore autodidakte, ne qysh me 1983, kishim shtruar pyetje - çështjen: “Në regjistrimin e formës Skodrinon dhe të tjerave që na rezultojnë me shkrim grek tek monedhat shkodrane të shek. II - III p.e.r. (më të hershme se forma Scodra ekohës së pushtimit romak), a nuk mundemi të shohi ndonjë hipotezë për një tip kompozite si S - Kodra + Dri - Non, m.q..s. e kemi Drin / Drinaz - en (edhe Drinase) fare afër grumbull Kodrave, rrëzë Kodër - kështjellës dhe madje “që i binte përmes pjesës së poshtme të qytetit”, siç e shkruante Barleti?

(Ky shkrim “Shënime për Komunën Qytetare Shkodrane” megjithëse më tërritën tre herë për diskutime e plotësime në red. e Rev. Studime Historike, ngeli aty dhe mua më nxorën jashtë si i prekur politikisht... vetkuptohet se as e futi njeri as në inventar. Falenderoj gazetën “Shqipëria Etnike”.

Në shënimet lakonike që iksihte shkruar me dorën e tij prof. Z. Shkodra në anë të fletës shkruhej: “ Mund të supozohet edhe një Shko + Drin, Vendi te shko Drini (?).

Gojarisht më pati thënë se ideja që në një kompozitë, Dra e Kodra - s bie në një bashkim me Drin, ndoshta mund të qëndrojë. Kjo kërkon një mendim linguisti kompetent, pastaj mbetet përsëri enigmatike S - ja në ballë.

Kodra - n, nuk e kisha nxjerrë direkt nga Barleti, kuptohet nga përkthimi i tij, i cili e quante konkretisht Kodra kështjellën, si Kodra ose si Kodra shkëmbi. (Rr - Sh - f 39, 40 etj.)

Këtë Kodra e krahasoja me një qytezë Kodrion, në jug në Epir i regjistruar i dokumentuar në ekzistencën e tij qysh nga shek II - III p.e.r., ndonëse i paidentifikuar akoma. 5

Mua më kishte rënë në sy një fakt mjaft evident.

Vetë Çabej kishte shkruar se “do të merren si primare në analizë emra që dokumentohen më përpara në kronologji etj”.

Ndërkaq ai vetë për rastin, kishte zgjedhur Scodra, që ishte një regjistrim i kohës romake të pushtimit (ose edhe i autorëve greko - romakë) dhe i kishte lënë jashtë regjistrimet e tjera më të hershme, që rezultonin nga regjistrimet numizmatike si: Skodrinon, Skodreinon, Kodrinon, Kodreinon, Drinon, Dreinon etj. 6

E pra këtu bëhej fjalë edh epër një distancë kohore, që shkonte nga shek. III p.e.r. e deri te një ditë distancë deri te kufiri i pushtimit romak, pra në një farë kuptimi takoheshin edhe si bashkëkohorë.

Por, Çabej e kishte neglizhuar këtë fakt - realitet, ai kishte marrë atë formë ose trajtë siç i quante ai, që i kishte leverdisur në atë qëllimin e tij, se forma Scodra kishte kaluar nëpër gojën e vendeve etj.

Por, këtu m.q.s. starti i analizës historike gjuhësore, nuk ishte në rregull si fillesë, domosdo ndoshta jepte edhe pasoja të tjera.

Kishim tek emri një evolucion praprirës ilir, nën atë korracën regjistruese të natyrës greke, apo një arsye të menjëhershme imponuese e pasojë a pushtimit romak, si p.sh. heqjen e menjëhershme të sufiksit grek Non dhe transformimit nga Dri në Dra?

Kishim me këtë rast edhe ndonjë ndërrim gjinie nga mashkullore në femërore?! Apo, apo, me pushtimin e djegien romake vetë qyteti i poshtëm largohej nga Drini e mbetej në pjesën në S - Kodra?

Ç’është e vërteta, te trajta Scodra, Çabej u mor vetëm me pjesën e përparme Sk: Shk, si një dukrui fonetike për disa raste specifike në rrugën historike të fonetikës albanishte - shqipe; dhe me pjesën Dra: Der, madje ai këtë diskutim e gjeti të hapur nga albanologët evropianë. Kështu te forma Scodra, ai u mor vetëm me “anët” duke lënë jashtë “midisin” - rrënjën / ose rrënjët e një kompozite, prejardhjeve dhe evolucionin historik, me ose pa ndërhyrjet deformuese të huaja etj.

Domosdo të bënte përshtypje, se te forma grafite: Skodrinon, Skodreinon, Kodrinon, Kodreinon, Drinon etj, që rezultojnë nga monedha shkodrane, bënte mu edhe me sy të lirë, identiteti i pjesës Dri / Drei në trup të emërtimit qytet, me vetë grafitë e regjistruara për lumin Dri, në autorët antikë si Drinon etj, për më tepër edhe se nga ana reale Skodrinon ishte qyteti me Dri, me Drin origjinalin e famshëm.

Dr. prof. Çabejt nuk i ra në sy ky fakt?!!

E pra te Drishti ai bën çmos që ta bëjë me Dri, i afron edhe Drimac / Kirin (ish Klausali - Qafë Shali) si një degë të Drinit, madje te zëri Drin, ka hedhur edhe idenë se vetë fjala Dri në ilirishten e lashtë përdorej në kuptimin (rrjedhë - lum), pra më përpara se të zëvendësohej nga lumi me bazë latinishten flumen.

Edhe për sa i përket shqiptimit, edhe aso kohe edhe sot e gjithë ditën mund të konstatohej fare lehtë se edhe zona e qytetit e ajo përreth e shqiptonin Dri me i hundore e paksa të zgjatur, por më tepër populli megjithëse e njeh Drinaz / Drinas - en, vazhdimisht preferon formën e parë. Diçka e tillë mbase ka qenë në traditë sa duket, edhe pse Drini mund të jetë alternuar disa herë në nivelin e ujrave në dy degët e tij. 8 Këndej, shtrohet pyetja: a i ka njohur me hollësi prof. Çabej ato regjistrimet e monedhave shkodrane?

Si mendim i parë, na vjen se ka të ngjarë që këtë temë, ai ndoshta ia linte vetë dijetarëve shkodranë e pastaj të bënte vlerësimet e përmbledhjet; si një mendim i dytë, duket seprej një kohe të gjatë ai ka pritur një raportim më të bindshëm të rezultateve të gërmimeve arkeologjike, si dhe të vetë literaturës numizmatike.

Në lidhje me rastet me vështirësi, aty nga viti 1963 ai shkruante: “.. vetë trualli i Shqipërisë, ndërkaq mundet që ruan fshehtësinë e burimit të gjuhës së saj. Shati i arkeologut mbase edhe këtu do ta vërë gjuhëtarin përpara një gjëje të papritur.” 9

Me 1966, S. Islami paraqiti një përmbledhje mjaft të vlerësueshme, të monedhave shkodrane me shkrimin grek, shoqëruar edhe me një Katalog. 10 Topi ishte tashti, si të thuash në fushën e gjuhëtarëve, por nuk dihet se përse me këtë zë konkretisht, Çabej nuk u mor më. (?!)

Madje nuk ishte marrë as me vetë fshehtësinë e kuptimit, shkaqet e ndërrimit etj, të emërtimeve: gjuhë shqipe, shqipëtar, Shqipëri, që ishin një detyrim madhor i tij, përderisa të gjitha punët vinin e grumbulloheshin rreth monopolit e kultit tëtij, siç ishte edhe metoda enveriane e asaj kohe...

Tashti, për sa i përket kërkimeve arkeologjike në Shkodra, mund të thuhet pa frikë e pa pikë hezitimi apo nënkuptimi, se përgjatë “të gjithë kohës së Enverit”, nuk u akorduan asnjëherë fonde serioze për gërmime masive e të mirëfillta arkeologjike. Arsyeja duhet kërkuar jo kund tjetër, por veç ta themi si më butë: në predispozicionin antishkodran.

Jugu enverian

... Më në fund “jugu enverian”, me dëshirën e tij ia dorëzoi stafetën “veriut ramizian”, ose siç ia gjeti vetë populli sintezën: Hoxha Alija, Ali Hoxha”...

Aty nga mesi i viteve 80, në kuadrin e të ashtuquajturve “Novatorizma” u bënë edhe disa transferime të studimeve nëpër “Qendrëzat” poshtë. Për Shkodrën u caktuan ca fonde për nja dy a tre sezone verore gërmimesh. Për fat të keq, këto gërmime arkeologjike iu lanë nëdorë vetëm Bërthamës lokale të Muzeut, ose më saktë nja katër arkeologëve pa shumë përvojë e pa emër. Të mbetura pa asnjë orjentim, pa mbikqyrjen e pa ndihmën e kompetentëve të Tiranës, këto u transformuan shpejt nëgërmime sondazhi mbarë e mbrapsht. Si “suksesi më i madh” u trumbetua një prerje / ngushtim muresh, në vijën e trekëndëshit Drin - Bunë, një lloj muri mesjetar ,e lidhje llaçi. Ekzistenca e tij bënte mu, nga një trakt e kthesë që vetë gërryerja e ujit e kishte nxjerrë në evidencë, ndërkaq arkeologu, në stilin e asaj kohe mburrej se e kishte zbuluar me ndihmën e “mençurisë popullore”, sipas thënies së një plaku baçallekas se “nuk i bahej janxheja në atë vend”...

Po kështu edhe ekzistenca e një trakt muri me sisteme kullash, që dukeshin edhe me sy të lirë në mes të ferrave, u reklamuan si “zbulime të reja”. Një sinjalizim i yni për një trakt muri me gurë kuadratikë të punuar brenda në Drin i ngelur në nivelin e tabanit të zhavorit, pastaj edhe të ndonjë objekti mermeri në një vend ku duhej të kishte qenë ajo Gëlqerorja e shek. XIV, u “lanë” nga arkeologu Lahi, “për një radhë tjetër”...

Objektet që u gjetën iu nënshtruan më pas një shtegtimi magazinash... Shumë kohë më vonë u bë një raportim i thatë, me përshkrime tip inventarizimi, u shfaq ndonjë ide për kohën e Prevalitanit, e kaq! Gjithë ato shpresa të mëdha që ishin vënë në këto kërkime, rezultuan një tullumbac i fryrë, gjithsesi si tërë përfundimet eatyre “novatorizmave”, arëzave, tufëzave, të imtave të konsumit të gjerë, përgjithësisht gjëra të vogla që, futeshin edhe në xhep kollaj...

Deri atëhere edhe kontributi i disiplinave të tjera në kuadrin e një studimi multidisiplinor, ishte gati i papërfillshëm, veçanërisht i hartografisë, hidrologjisë, gjeologjisë etj.

Në dekadën e Demokracisë pluraliste, u bënë disa punë të mira, sidomos me lirinë e pjesmarrjes në punë studimore, duke ia lënë vetë punës ta tregonte vlerën e saj.

Ndërkaq në punët e këqija, lidhur me çështjen që kemi në diskutim, është shkatërrimi dhe rrafshimi i Zonës arkeologjike, nga disa “autoktonë” të rinj. Është e vërtetë se të gjithë e kemi provuar dhe e provojmë shijen e hidhur të rrënimeve, që u bënë në kohën e pushtetit lokal të PPSH, por që të vazhdojë ky rrënim edhe nën pushtetin lokal demokrat, kjo është e papranueshme!

Studimi i i dr. R. Gurakuqit (ose më drejtë një Kumtesë me 5 copë faqe) ka pretendimin të japë një vështrim të përgjithshëm mbi prehistorinë, antikitetin, zhvillimin e qytetit në pellgun e Shkodrës, kronologjizmin, periodizmin etj, punë që në realitet, përveç thënieve sporadike, nuk ishte kryer më parë në një botim të veçantë. (v. 1995)

Mendojmë se ka disa pika të diskutueshme.

Autori e ka titulluar studimin: “Lidnja dhe zhvillimi i qytetit në krahinën ilire të Labiatisë”, duke e datuar këtë lindje nga shek. IV p.e.r. 11 Por, a kishte ekzistuar kjo krahinë e Labiatisë, në shek. IV p.e.r. dhe a ishte edhe vetë qyteti nën vartësinë e saj?!

Sa dimë deri më sot vetëm në regjistrimet romake të pas vitit 168 p.e.r., kemi regjistrim vetëm për liqenin Labeatus, sigurisht nën një trajtë të romanizuar. Në vitin 1969, në gërmimet në varrezën e Çinamakut, Kukës u gjetën edhe 3 copë monedha të Lisit, 1 copë e Skodrinon, Bazileos Genthios dhe 4 copë me një etnikon të ri Labiatan. 12

Autori i zbulimit, arkeologu B. Jubani, me të drejtë këtë monedhë e lidhi me territorin e fisit të Labeatëve / Labiatan, në rrethet e liqenit të Shkodrës. Fillimisht u pat menduar si një lloj datimi i shek. IV - V p.e.r., mirëpo më vonë u ndryshua mendimi aty te shek. II p.e.r., para vitit 168 p.e.r. etj. Edhe vetë fakti i dukshëm që deri atje kishin shtegtuar monedha të tjera të Skodrinonit, Lisit, gjithsesi fliste për interpretimin e rregullt që kishte bërë Jubani.

Dr. Gurakuqi na siguron se periodizimin, për “krahinën e Labiatisë”, ku fut edhe Shkodrën e një varg qytetesh të tjera, e ka bërë i bazuar në punimet tip të dr. prof. N. Ceka.

Ndërkaq Ceka e ka degdisur këtë Labiatan, si një “koinon” në rrethin e Kukësit, duke ia “internuar” jo vetëm origjinën, por duke i shtrembëruar edhe emrin si Labian, për më tepër “monedha e malokëve” ishte ehde me anijen e tipit liburn... nga sa duket orakulli ia kishte parathënë ndërtimin e liqenit të Fierzës, Cekës... !!! 13

Sa duket dr. prof. Ceka, atje ku të gjendet monedha, themelon edhe nga një koinon të ri, siç ka gjetur edhe një monedhë tjetër me etnikonin Ardianon në Elbasan... 14

Siç po shihet, këto ndërrime - hamendësitë e analizat e Cekës, nuk duken si shumë të sigurta.

Vijmë te një pikë tjetër. Dr. Gurakuqi shkruan: “Shkodra ka më se dymijë vjet që nuk ka ndryshuar emrin. Romakët e kanë thirrur qytetin Scodra: po ashtu edhe grekët... Han ka menduar se emri vjen nga fjala shqipe Kodra, Tezë kjo tashmë e kapërcyer nga studiuesit”.

Sigurisht, Gurakuqi tashmë duhet ta ketë të qartë, se është fjala për autorët grekë në shërbim të romakëve e jo për grekët e kohës së shkrimeve në monedhat e Skodrinonit të shek. II - III p.e.r.

N.q.s., Gurakuqi e ka fjalën vetëm për regjistrimin romak Scodra, vërtet ai me ca ndryshime të vogla, nuk ka ndryshuar edhe aq, në trashëgiminë gojore të ilir - alban - shqiptarëve, ndërkaq në burimet e shkruara të huaja ka ndryshime. Për sa i përket etimologjisë, vërtetë se ka mundësi që Hani u bazua në traditën gojore me fjalën shqipe Kodra, por ai e bazoi hipotezën (e jo Tezën) te një regjistrim i venetishtes, në Friuli në formën Codriopo (qytet i Kodrës).

Dhe e fundit: për thënien “Tezë e kapërcyer tashmë nga studiuesit”, na duket se Gurakuqi eka fjalën për një studim të vetëm të dr. prof. D. Luka, ku vetë ai hedh një hipotezë të re, por pa luajtur asgjë të mëparshme nga gjendja e hipotezës. Nuk do të ishim zgjatur edhe kaq shumë me këtë Kumtesë, po qe se ajo nuk do të ishte kryesorja në Simp. II, “Shkodra në Shekuj”.

Dr. prof. D. Luka me shumë meritë, ka demostruar një hipotezë të re me: “... kompozitën Shko + Drin, me kuptimin (qytet i ndërtuar) aty ku shkon Drini, formim i përligjur edhe nga konfiguracioni i vendit.” 15

Autori konkretisht tashti bazohet tek monedha shkodrane, duke futur si bazë elementin lum, Drinin, për të cilin mbron mendimin se edhe në shek. III - II p.e.r. ishte afërsisht aty pranë Shkodrës.

Ç’është e vërteta, dr. Gurakuqi ka tentuar ta largojë disi me hamendje Drinin nga Skodrinoni, për atë kohë, mirëpo harron se pavarësisht nga shmangiet majtas - djathtas të Drinit në atë shtratin e gjerë të zallishtes, gryka ku do të futet në fund të fundit, Kodër - shkëmb / Kështjellë - Harku i Berdicës nuk shkon më shumë se as 400 m!

Pasi ka përmendur atë trashëgimi të paraardhësve në temën e etimologjisë, d.m.th. atë që dinte edhe zyrtarisht, D. Luka ka demostruar edhe mundësitë nga ana teoriko - gjuhësore etj, dhe siç e thamë deri në fund e ka ruajtur relativitetin e hipotezës.

Diku midis rreshtave, D. Luka shkruan edhe për: “një veprim analogjie, ndikimi i emrave të ngjajshëm nga forma si Kodër - Kodra”, edhe këtë e ka futur si një mundësi të dytë për të justifikuar paraqitjen e asaj formës Skodra / Shkodra, e cila normalisht duhej pritur të shkonte si Skodri ose të paktën si Skodri - a, m.q.s. te vetë Drin / Drini është ruajtur mbaresa dhe gjinia mashkullore.

Kështu, ndonëse indirekt, D. Luka ka pranuar edhe ekzistencën e vetë fjalës Kodra në kronologjinë e shek. II - III p.e.r., d.m.th. përpara kohës romake.

Ndërkaq, në analizën e regjistrimeve numizmatike, na duket se ka vend për të diskutuar, qoftë për vetë formë grafitë e regjistruara, të paraqitura edhe në Katalog, e qoftë edhe për vetë metodën e përzgjedhjes së tyre nga D. Luka.

Së pari: D. Luka ka bërë një përzgjedhje me preferencë për trajtat e regjistruara në ndarjen Sko - Drinon, Sko - Dri - Non, m.q.s. i shkojnë për shtat idesë së tij të hipotezës etimologjike.

Duhet të vërejmë se po të jetë se këto ndarje shprehin kuptime sipas ndarjes, atëhere duhet të vëmë në dukje se ka edhe ndarje të tjera si: S - Ko - Dri - Non, Ko - Drinon, Dri - Non etj, çka do të thotë se kemi të drejtë të vendosim edhe hipoteza për ndonjë lidhje kompozite më të ndryshme. Por, përderisa jemi në relativitet, na duhet të mendojmë edhe mundësinë e një vendosje - ndarje sipas estetikës, mundësisë së vendit në monedhë. (?)

Së dyti: Nuk ka llogjikë që përparësija e përzgjedhjes së formë - ndarjes Sko - Dri - Non, Sko - Drinon, Sko - Dreinon, të justifikohet si trajtë më e saktë, sepse në atë fondin e Katalogut të 1966, na paska pasur numrin më të madh të prerjeve numizmatike. Sasinë reale të prerjeve numizmatike dhe raportet në numërimin total të tyre, absolutisht nuk e përcaktojmë dot sot etj, madje as sasinë totale që ka Muzeu dhe koleksionistët. Gjithsesi ky këndvështrim nuk përbën ndonjë argument për atë qëllim që përdoret, është një vendosje arbitrare.

Së treti: Siç e kemi thënë disa herë tashmë, ka edhe regjistrime të tjera të shrkuara: Kodrinon, KO - Dreinon, Drinon etj (në pjesën vijuese do të japim një pasqyrë të kompletuar, sipas Katalogut).

Në mendimet që ka shfaqur vetë prof. Islami, i konsideron këto grafi të shkurtuara, të një forme themelore që ai e merr si Skodrinon / Skodri’non / Skodreinon. Me këtë ide, ai për të gjitha monedhat e ndryshme ka një plotësim në kllapa me pjesën e munguar të grafisë si shkurtim. Madje, me shumë mendjelehtësi, prof. Islami në ndonjë rast prononcohet edhe “për gabime ortografike të numizmatit antik” (!?), çka është si fort e zorshme, n.q.s. nuk ka ndonjë lloj arsye tjetër.

(shih p.sh.: Skordi - Non, Skodrh - Non, Skodri)

Mendojmë, se në konditat e një çështje të hapur, në mundësitë e punës duhet parë se kemi ndoshta të bëjmë edhe me ish emërtime qëi kanë paraprirë, formës Skodrinon, pra shprehin në një fraë mënyre edhe një fazë më të hershme drejt zhvillimit si qytet. Por, ato mund edhe të jenë edhe si një përkatësi e një krahine me Drin - Anë ose e një lagje - pjesë më të veçantë të qytetit, së fundi mbase ngrejnë krye ish emërtime që ruheshin ende, përdoreshin sipas ndonjë preference etj.

Këtu, sigurisht duhet riparë edhe saktësia e kronologjisë, analizat kimike etj.

Referencat:
1. J. G. Hahn, “Albanesische Studien”, 1853, I, f. 238: A. Xhuvani, E. Çabej, “Parashtesat e gjuhës shqipe”, bot. në vëll. “A. Xhuvani”, I, 1980, f. 406.
2. Shih më sipër, “Parashtesat...”, cit; E. Çabej, “Spirantet, S - ja indoevropiane dhe grupet e formuara me të”, në Skicë e Fonetikës historike të shqipes, libri “St. për Fonetikën historike të Gj. shqipe”, 1988, f. 62.
3. E. Çabej, “St. për Fonetikën historike...” cit. në 2, f. 27.
4. E. Çabej, “St. Etim. në fushë të shqipes”, III, f. 321 Drisht.
5. “Ilirët dhe Iliria në autorët antikë”, T, 1965, Harte, Iliria Mijv I p.e.r. Kodrinon? i paidentifikuar.
6. S. Islami, “Le Monnayage de Skodra, Lissos et Genthios” me Katalog, në rev “Studia Albanica”, nr 11966 f. 225 - 253.
7. E. Çabej, “St. Etim. III, cit. F. 319, Drin.
8. K. Luka, “Gjeografia toponomastike në dy Kadastrat e Shkodrës të shek. XV”, Rev. Stud. Fil. Nr. 1, 1976, f. 136 - 188, zëri Drinazë - a.
9. E. Çabej, “Rreth Historisë së Gjuhës Shqipe”, 1973, f. 86.
10. cit. në shën. 6.
11. R. Gurakuqi, “Lindja dhe zhvillimi i qytetit në krahinën ilire të Labiatisë”, Sem. II, “Shkodra në Shekuj”, I, 1998, f. 15 - 19.
12. B. Jubani, “Varreza tumulare e Çinamakut, Kukës”, në “Përmb. art. ark. për Hist. e lashtë të Shqip.” I, Disp. I, nga S. Anamali, 1971, f. 198 - 200.
13. N. Ceka, “Ilirët”, 2001, 122, 135 etj.
14. Shih shën. 12, f. 200, kumtim gojor i N. Ceka.
15. D. Luka, “Rreth prejardhjes së emrit Shkodër”, në Sem. I, Shkodra në Shekuj, 1994, f. 223 - 228; “Rreth prejardhjes së emrit Drisht”. Sem. II, Shk. në She. f. 21 - 23.

Dërguar nga Klajd Kapinova, Manhattan, New York