Njerëzit me dosje janë në pushtet

-- nga Blendi Kraja

Dritëro Agolli: "… lufta dhe puna e njerëzve, që i janë përveshur me seriozitet ndërtimit të socializmit. Si objekt kryesor ajo ka njeriun e epokës së re të partisë… Shoku Enver na mëson… Në kohën tonë, kur bota është armatosur gjer në dhëmbë, kur superfuqitë imperialiste amerikane dhe revizionistët sovjetikë përpiqen të sundojnë mbi popujt dhe të shuajnë luftën revolucionare, kur vendi ynë është i rrethuar nga armiqte e betuar të revolucionit dhe komunizmit, nuk mund të ketë "liri absolute të poetit", "liri absolute të shprehjes". Arti është ideologji; në të ka luftë ideologjike, ka mohim të asaj që nuk i shërben shoqërisë sonë dhe pohim të asaj që i shërben…"

Xhevat Lloshi: "…Raporti i shokut Enver Hoxha në plenumin IV të KQ të PPSH është një model i studimit shkencor të disave prej problemeve më aktuale e më të rëndësishme në fushën e letërsisë e të arteve…"

Fatos Kongoli: "Për ngritjen e nivelit të punës në një shkallë më të lartë në dritën e fjalimit të shokut Enver në Burrel"

Petro Marko: "Këtë Kështjellë-dritë të Marksizëm-leninizmit/Klasa Punëtore inaguroi/ me Dorën e Partisë."

Koçi Petriti: "Ngriti Enver Hoxhën të fliste në histori."

Zhani Ciko: "…Zhvillimi i gjerë i jetës sonë në të gjitha drejtimet, karakteristikat socialiste të saj, tiparet kryesore të njeriut tonë… ne kultivojmë muzikën tonë me përmbajtje socialiste…" Shkrimtarët dhe artistët e qytetit të Tiranës: "Duke falenderuar thellësisht partinë për gjithçka ka bërë dhe bën për lulëzimin e letërsisë dhe të arteve tona, për popullin tonë e socializmin, për mbrojtjen e marksizëm-leninizmit, na lejoni, shoku Enver, t'u sigurojmë edhe një herë, se zemrat tona prej shkrimtarësh e artistësh revolucionarë do të rrahin gjithënjë me ritmin e zemrës së madhe të partisë e të popullit."

Mexhit Prençi:"… Se e duam fort socializmin…"

Ismail Kadare: "…Plenumi IV i KQ të Partisë e theksoi edhe një herë me forcë se ç'rrezik përmban në vetvete, jo vetëm për letërsinë dhe artet, por për fatet e revolucionit zbehja e kësaj fryme heroike dhe krijimi i iluzioneve pacifiste, që propagandohen sot me aq zell në botën borgjeze-revizioniste."

Diana Çuli: "Me dashuri për Partinë, në unitet të çelniktë"

Ismail Kadare: "…hap pas hapi me revolucionin-kjo ka qenë dhe mbetet rruga e vetme e letërsisë sonë në shekuj dhe e letërsisë sonë realiste socialiste në këta tridhjetë vjet luftë për socializëm… Populli ynë i talentuar, artist në shekuj, i ndriçuar sot nga revolucioni komunist është në radhët e para për mbrojtjen e poezisë… S'është e rastit që një shkrimtar i ynë reaksionar e quajti vendin e vet "Zululand"… Poezia jonë… është e armatosur me partishmërinë komuniste…"

Xhevahir Spahiu: "…Krijohej Partia! Në jetën shumëshekullore të maleve tona, ku rënkimi i vetëm ishte krisma e pushkës, nuk kishte patur ndonjëherë lajm më të bukur dhe më fatprurës se ky! PKSH! Oshëtinin grykat e Skraparit e të Labërisë! E përcillnin luginat e Matit e të Tropojës. Zemra e popullit e shumëfishonte si një reproduktor gjigand…"

Viti 1961, botohet numri i parë i gazetës Drita, e përjavshme letrare artistike. Në nr. 29, f. 1 shohim titullin "Mbledhje e gjërë për punimin e vendimit të K.Q. të P.P.SH. "Mbi zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë dhe arteve", referat i Ramiz Alisë, ku parashtron idenë e novatorizmit, dhe siç shihet letërsia kishte tutor të mirë. Në f. 3 ka një foto të Ramiz Alisë me shkrimtarin Kin Dushi. Nr. 43, f. 1, "O moj Shqypni e lumja Shqypni!" /Me rastin e 20-vjetorit të themelimit të Partisë/ poezi e Klara Kodrës. Nr. 45, f. 2, "Parti krenare", poezi e Kolë Jakovës.

Viti 1964. Nr. 13, f. 1, Andrea Varfi i kushton Partisë poezi.
Viti 1965. Nr. 32, f. 1, "Partia flet", poezi nga Pano Çuka. Nr. 44, f. 1, "Mbi rritjen e rolit të letërsisë dhe arteve për edukimin komunist të masave", raport i Ramiz Alisë në plenumin e 15-të. Nr. 50, "Për një hov të ri në letërsinë dhe artet tona të realizmit socialist", referat i Dhimitër Shuteriqit në Plenumin e LSHA-së.

Viti 1966. Nr. 1, f. 2, "Mendime nën dritën e plenumit", shkrimtari Agim Shehu; f. 3, Poezi për Partinë nga shkrimtari Faslli Haliti. Nr. 17, f. 1, "Mbi zhvillimin e prozës sonë, plenum i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, nga referati i shokut Sterjo Spasse". Nr. 25, f. 2, "Në rrugë të shtrëmbër", Mbi romanin "Tuneli" të Dh. Xhuvanit, Koço Bihiku. Nr. 37, f. 1, "Për ty Parti, na thurim kangë", poezi nga shkrimtari Fadil Kraja. Nr. 40, f. 1, "Poemth bregdetar për Partinë", nga shkrimtari Agim Gjakova. Nr. 42, f. 1, "Partishmëria-parim themelor i letërsisë sonë", titulli i faqes së parë. Nr. 44, f. 2, "Antologji për Partinë", lajmërim për botimin e antologjisë. Nr. 46, f. 1, "Partia-fanar", poezi nga Vehbi Bala. Nr. 51, f. 2, "Parti", poezi nga shkrimtari Lirim S. Deda.

Viti 1968. Nr. 21, f. 3, "Grushti i masave", poezi nga Mexhit Prençi që shihet dukshëm se himnizon sistemin. Nr. 23, f. 2, "Nevoja e studimit më të thellë të letërsisë së realizmit socialist dhe të periudhave të zhvillimit të saj", Rinush Idrizi. Nr. 31, f. 2, "Letërsia jonë e sotme të zërë vendin kryesor", letërsia dhe arti për edukimin revolucionar shkollor dhe jashtëshkollor, nga shkrimtari Vath Koreshi. Nr. 42, f. 3, foto me diçiturë "Shoku Enver Hoxha pret përfaqësonjës të artit, kulturës e shtypit që e urojnë me rastin e 60-vjetorit të ditëlindjes së tij", poshtë fotos Themelimi (fragment) nga shkrimtari Ismail Kadare që e ka takuar Enver Hoxhën vetëm një herë.

Viti 1969. Nr. 15, f. 1, foto e pllakatit të Kongresit II të LSHA-së me citatin e Enver Hoxhës. Nr. 17, f. 1, "U hap Kongresi II i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë", foto e madhe e presidiumit me Enver Hoxhën në qendër si baba i vërtetë. Nr. 18, f. 1, foto e Enverit me artistët tanë ndërtues të socializmit, Letër Komitetit Qendror nga kongresi.

Viti 1970. Nr. 36, f. 1, titulli "Shkrimtarë-kandidatë për deputetë", për Dhimitër S. Shuteriqin dhe Ismail Kadarenë që s'kanë përfituar asnjëherë nga sistemi. Nr. 42, f. 1, "25 vjet të Lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve", foto e Enverit i rrethuem nga dashuria e artistëve. Nr. 43, f. 1, "Përshëndetje e Komitetit Qendror të PPSH drejtuar shkrimtarëve dhe artistëve me rastin e 25-vjetorit të themelimit të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë", nënshkruar nga Enveri, ndërsa shkrimtarët të prekur nga ky kujdes atëror i nisin letër KQ nga mbledhja solemne e Lidhjes.

Viti 1971. Nr. 3, f. 5, "Konkurs", me rastin e 30-vjetorit të themelimit të PPSH… vepra që do të mishërojnë… madhështinë e kohës sonë të ndërtimit dhe të mbrojtjes së socializmit…, po qysh ndryshe? Nr. 11, f. 8, "Agonia e 'romanit të ri' ", Ilia Lëngu, ja fillimi i shkrimit të një kritiku me shumë perspektivë: "Veprat e Prustit, Kafkës, Xhojsit, etj. dëshmojnë prej kohësh për krizën e thellë…". Nr. 13, f. 8, "Teorizime bajate mbi letërsinë", studiuesi Ali Xhiku mbi teorinë e kritikën perëndimore, po ky qenka shkaku që shqiptarët paskan ecur shumë në studime. Nr. 16, f. 7, "Gjuhë e shthurur e artit reaksionar", zbulim tronditës nga ky titull prej Viktor Qurkut. Nr. 21, f. 6, "Takim me lexuesit", Gani Qeraxhiu pasqyron takimin e Ismail Kadaresë me lexues ku Kadareja ngre në qiell artin socrealist dhe shan degjenerimin e letërsisë në vendet kapitaliste (por gjithsesi, Kadareja është i persekutuar). Nr. 27, f. 1, "Shoku Enver Hoxha takohet përzemërsisht me shkrimtarin Viktor Eftimiu" shoqëruar me foto të të dyve. Nr. 29, f. 1, "Shkrimtarët dhe artistët diskutojnë për projektdirektivat", me siguri po flitet për art e jo për politikë. Nr. 32, f. 4, "Në 30-vjetorin e partisë", poezi nga Xhevahir Spahiu, e ka vënë tullën e vet edhe ky i shkreti; f. 8, "Rreth "realizmit" të një letërsie", Ilia Lëngu, vner mbi letërsinë perëndimore pa karar. Nr. 33, f. 1, poezia "Duke shkruar "Rroftë Partia" " nga Isuf Nelaj shndrit e zezë në të bardhë. Nr. 35, f. 2, "Figura e komunistit në dramaturgjinë tonë", Xhezair Abazi.

Nr. 36, f. 2, "Figura e partisë dhe e komunistit në tri poema", shkrim nga studiuesi Rinush Idrizi ku flet për poemat "Prishtina" e Llazar Siliqit, "Devoll-Devoll" e Dritëro Agollit dhe "Shqiponjat fluturojnë lart" e Ismail Kadaresë, sepse dihet se sistemet diktatoriale kanë nevojë për poetët e vet, dhe ja ku janë. Nr. 39, f. 1, "Rinia e përjetshme e artit të realizmit socialist", Dalan Shapllo ia ka qëlluar me këtë shtjellim mendjendritur. Nr. 43, f. 2, "Partia dhe shoku Enver për revolucionarizimin e mëtejshëm të letërsisë dhe artit", s'mund të rrinte as Neki Lezha pa shkruar mbi këto punë; f. 6, "Koha e komisarëve në veprën e D. Agollit", nga Jorgo Bulo, për parti njëri, për parti tjetri. Nr. 44, f. 4, poezia "Parti" nga Fatmira Klosi; f. 5, "Partisë" nga Klara Kodra. Nr. 45, f. 4, "Ishte Tetë Nëndori i vitit dyzet e një", poezi nga Petro Marko që ia ka bërë mirë hyzmetin sistemit; f. 5, "Mëngjezi i 8 Nëndorit", poezi nga Frederik Rreshpja që gjithsesi u persekutua më vonë, por këtë e ka shkruar.

Nr. 46, f. 1, "Në rrugën e sukseseve" nga Dh. S. Shuteriqi dhe "Mundësi të pakufishme krijimi" nga Ismail Kadare, dy nga njerëzit që ia kanë shitur shpirtin tepër lirë sistemit komunist; ndërsa në f. 2, "Shtrembërime të trashëgimisë letrare në kritikën revizioniste", Vitore Angoni jep ndihmesën e vet modeste në shplarjen e trurit të shqiptarëve së bashku me poemën "Partisë" nga Sulejman Mato në f. 4. Viti 1972. Nr. 6, f. 9, poezi nga Edmond Tupja, që qenka edukuar mirë që i vogël, njëra prej të cilave me titull "Në Kongres". Nr. 13, f. 7, "Për një trajtim më të gjerë të problemeve të rinisë në dramaturgji", nga Gjovalin Shkurtaj i cili qenka brumosur "… duke jetuar me mendimet, idetë dhe detyrat që shtroi Kongresi VI i PPSH…"; po kështu edhe në f. 12, nën titullin "Njeriu, prodhimi, mendimi shkencor", shkrimtari Betim Muço me gëzim shprehet se "Shoku Enver thotë…". Nr. 15, f. 3, "Konflikti në prozën tregimtare", Floresha Haxhiaj shpalos burimet bindëse të referencave të saj: "… gjë që u shtrua me forcë edhe nga shoku Enver në Kongresin VI…"

Nr. 17, f. 4, "Për ngritjen e nivelit të punës në një shkallë më të lartë" në dritën e fjalimit të shokut Enver në Burrel, ky është shkrimtari i talentuar Fatos Kongoli. Nr. 18, "Poema më e bukur", Petro Marko vazhdon lavdet pa kursim: "Këtë Kështjellë-dritë të Marksizëm-leninizmit/Klasa Punëtore inaguroi/ me Dorën e Partisë." Nr. 26, Vendim i Plenumit të 2-të të Komitetit Qendror të PPSH "Mbi krijimin e Akademisë së Shkencave të RP të Shqipërisë", me propozim të Byrosë Politike, pra shihet se cila është arsyeja pse shqiptarët nuk kanë Akademi. Nr. 27, pasi Partia i bëri me Akademi, ja si shprehen akademikët: Perspektivë e shkëlqyer e zhvillimit të shkencës sonë, Prof. Kolë Popa; Një dhuratë e madhe, Prof. Mahir Domi; Fitore e re me rëndësi historike, Prof. Kolë Paparisto; Mirënjohje dhe gëzim për çdo bashkëpunëtor shkencor, Prof. Androkli Kostallari; Një lajm i gëzuar për shkencën dhe kulturën tonë, Prof. Zija Xholi.

Nr. 31, f. 1, Thellimi i frymës së partishme, kusht i domosdoshëm për vepra me nivel të lartë ideo-artistike nga Dilaver Dilaveri, dhe në f. 8 shkrimtari i bindur Faslli Haliti boton poezinë "Një natë me sekretarin e Partisë". Nr. 32, f. 10, Ndoc Gjetja boton poezinë "Partisë" duke vërtetuar bindjen se s'ka lezhjan që s'i ka shërbyer atdheut. Nr. 39, drejtori aktual i Muzeut Kombëtar, Moikom Zeqo, te vjersha "Çdo gjë që dua" shprehet me mallëngjim "Se socializmi më afron/më shumë me poezinë…"

Viti 1973. Nr. 1, f. 1, poezia "Për Republikën" nga Koçi Petriti e hap vitin me mbarësi duke thënë: "Ngriti Enver Hoxhën të fliste në histori." Nr. 6, f. 2, "Mbi disa probleme të këngës që dolën në festivalin e 11-të në radiotelevizion", mbledhje ku merr pjesë sekretari i Komitetit Qendror të PPSH, Ramiz Alia. Aty lexojmë: "Diskutimi kryesor u mbajt nga Zhani Ciko… (i cili tha-B.K.) Zhvillimi i gjerë i jetës sonë në të gjitha drejtimet, karakteristikat socialiste të saj, tiparet kryesore të njeriut tonë… ne kultivojmë muzikën tonë me përmbajtje socialiste…" Po prandaj Zhani Ciko deklarohet tashti se "po u hapën dosjet, shkatërrohet arti".

Nr. 9, f. 5, me titullin "Rropatjet revizioniste në fushën e gjuhësisë", Xhevat Lloshi na tregon se ai është formuar mbi baza shumë të shëndosha: "Bazat e shpjegimit materialist të natyrës së gjuhës, të lindjes e zhvillimit të saj, të rolit në jetën e shoqërisë dhe të problemeve të tjera teorike të përgjithshme janë hedhur në veprat e themeluesve të marksizmit, Marksit dhe Engelsit… Gjuhësisë me të vërtetë marksiste nuk i lejohet të mbyllë sytë e veshët, t'ja lërë harresës diskutimet e çështjeve thelbësore të historisë dhe të së sotmes së gjuhësisë. Për këto arësye duan përgjigje sulmet kryesore të revizionistëve kundër tezave marksiste në gjuhësi, duhen demaskuar pikëpamjet e tyre… Shoku Enver e përgjithëson kështu këtë taktikë të tyre…" Lloshi na la pa tekst dhe s'mund të rrimë pa ia përmendur një shprehje rusisht që e ka përdorur vetë në shkrim "Nauki, nauki, kakije vi popali ruki!" O shkenca, o shkenca, në ç'duar paski rënë! Apo jo?

Nr. 10, f. 1, "Pulsi i jetës dhe pulsi i poezisë" nga Dritëro Agolli të tregon se sa të larta janë ndjenjat e neverisë që mund të ndjejë njeriu për atë sistem dhe ata që e kanë ndihmuar të mbijetojë. Vetëm lexoni: "Opinioni ynë letrar është shqetësuar kohët e fundit për poezinë… Koha kalon… Në qendër të saj… lufta dhe puna e njerëzve, që i janë përveshur me seriozitet ndërtimit të socializmit. Si objekt kryesor ajo ka njeriun e epokës së re të partisë… Shoku Enver na mëson… Në kohën tonë, kur bota është armatosur gjer në dhëmbë, kur superfuqitë imperialiste amerikane dhe revizionistët sovjetikë përpiqen të sundojnë mbi popujt dhe të shuajnë luftën revolucionare, kur vendi ynë është i rrethuar nga armiqte e betuar të revolucionit dhe komunizmit, nuk mund të ketë "liri absolute të poetit", "liri absolute të shprehjes".

Arti është ideologji; në të ka luftë ideologjike, ka mohim të asaj që nuk i shërben shoqërisë sonë dhe pohim të asaj që i shërben… Këtë e dëshmojnë poema të tilla si "Prishtina" dhe "Pranvera e madhe" të Ll. Siliqit, "Përse mendohen këto male" dhe "Shqiponjat fluturojnë lart" të I. Kadaresë, "Drashovicë" dhe "Alarme të përgjakura" të F. Arapit, "Epopeja e Ballit Kombëtar" e Sh. Musarajt, "Ashtu Myzeqe" e A. Çaçit, "Proletarët" e L. Qafëzezit, "Heronjtë e Vigut" e K. Jakovës… "Balladë e ushtarit" të Dh. Qiriazit, "Vite pa thinja" të A. Shehut, "Sot" të F. Halitit, "Mbi glob fryjnë erëra" të S. Matos, "Rrezatim" të N. Gjetjes, "Marsi brenda nesh" të N. Lakos, "Stinë pas stine" të V. Qurkut… tradita e vjetër dhe e re e poezisë sonë dhe ideologjia jonë ngadhnjimtare që shprehet nëpërmjet mësimeve të partisë dhe të shokut Enver janë një forcë e pashterrshme që e shtyjnë përpara krijimtarinë tonë poetike dhe i venë një postë-bllok të pathyeshëm gjithë ndikimeve të artit të degjeneruar borgjez dhe revizionist."

Nr. 14, f. 10, Ndoc Papleka nuk mund të mos ta kishte një poezi titulluar "Parti". Nr. 15, f. 1, me titullin "Me besim, optimizëm e frymëzim revolucionar ne do të krijojmë vepra të tjera të bukura, të denja për partinë, për popullin, për komunizmin" është një letër publike drejtuar "shokut Enver Hoxha, Sekretar i parë i Komitetit Qendror të PPSH" ku mund të kuptojmë shkatërrimin e dinjitetit të një bashkësie të tërë artistësh: "Duke falenderuar thellësisht partinë për gjithçka ka bërë dhe bën për lulëzimin e letërsisë dhe të arteve tona, për popullin tonë e socializmin, për mbrojtjen e marksizëm-leninizmit, na lejoni, shoku Enver, t'u sigurojmë edhe një herë, se zemrat tona prej shkrimtarësh e artistësh revolucionarë do të rrahin gjithënjë me ritmin e zemrës së madhe të partisë e të popullit." shkrimtarët dhe artistët e qytetit të Tiranës. Besoj se nuk ka vend për koment.

Nr. 16, f. 1, për ta plotësuar mozaikun e nënshtrimit, shohim titullin "Si ushtarë të partisë në frontin e skenës do të mprehim gjithmonë vigjilencën ideologjike revolucionare për të ruajtur të pastër e të paprekur brendinë, freskinë dhe bukurinë e artit tonë socialist", letër publike drejtuar "shokut Enver Hoxha, Sekretar i parë i Komitetit Qendror të PPSH" ku vazhdon të rrënohet ndërgjegjja e kombit: "Ju sigurojmë, shoku Enver, si inteligjencë besnike e klasës punëtore dhe në shërbim të saj, se do ta mbajmë kurdoherë të pastër ideologjinë e partisë në art, se me veprat tona që do të interpretojmë e do të ekzekutojmë, do t'i këndojmë jetës sonë socialiste, njeriut tonë të ri revolucionar, të sotmes së madhe dhe të ardhmes së sigurtë të Atdheut tonë." Nga mbledhja e regjizorëve, skenografëve, dirigjentëve, dramaturgëve, kritikëve të artit dhe drejtueseve të institucioneve të skenës; f. 6, "Për një dramaturgji dhe teatër që të militojë për ide të mëdha socialiste" nga Kudret Velça që s'ka pushuar për një çast punën në ndërtim të socializmit; e po ashtu në f. 10, "Poema e ndërgjegjes" e Odhise K. Grillos i drejtohet fëmijëve për t'i edukuar si duhet.

Nr. 22, f. 14, "Modernizmi-shprehje e degjenerimit të kulturës artistike borgjeze", është Alfred Uçi që ka marrë në qafë me qindra mijëra lexues. Nr. 27, f. 4, kemi paragrafin hyrës që fillon me "Raporti i shokut Enver mbajtur në plenumin IV të KQ të PPSH është një dokument i çmuar…" dhe nën titullin "Mësime të mëdha, detyra të rëndësishme" flasin artistët Tish Daija: "…porositë e… shokut Enver…", Lavdie Leka: "… veprat tona të partishme…", Kristaq Dhamo: "…ashtu siç porosit Partia dhe shoku Enver…", Agim Shehu: "…një zotim i ri para Partisë…", Jorgo Bulo: "… siç vuri në dukje shoku Enver…"

Nr. 28, f. 1, kryetitull "Brendia socialiste-tipari dallues e më esencial i letërsisë e i arteve tona"; f. 6, në shkrimin "Karakteri spekulativ i të ashtuquajturave "kërkime novatore" ", shkrimtari Fatos Kongoli ka bërë zbulimin se: "…në dramaturgji shtrembërimi i realitetit ka ardhur përmes "kërkimeve novatore", që ndonjë i ashtuquajtur autor si F. Paçrami e ndonjë tjetër i bënin me qëllime të caktuara pikërisht në përmbajtjen e veprës." Nr. 29, f. 1, në shkrimin "Për një kritikë parimorë, shkencore, konstruktive e të kualifikuar" ne kuptojmë se pse Xhevat Lloshi është kaq i përgatitur dhe me horizont kaq të gjerë kur shprehet se: "…Raporti i shokut Enver Hoxha në plenumin IV të KQ të PPSH është një model i studimit shkencor të disave prej problemeve më aktuale e më të rëndësishme në fushën e letërsisë e të arteve…"; por s'i rri mbrapa shkrimi në f. 3 "Horizonte të gjëra për shkencat tona", që është intervistë me prof. Kolë Popa, zv. Kryetar i Akademisë së Shkencave të RPSH, i cili e ka vath në vesh porosinë: "…siç porosit Plenumi IV i KQ të PPSH…" Nr. 30, f. 1, "U mblodh plenumi i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë", nga raporti i shokut Dritëro Agolli lexojmë:

"Plenumi ynë… mbahet një muaj pas Plenumit IV të Komitetit Qendror… i cili u bëri një analizë të thellë marksiste-leniniste shfaqjeve të liberalizmit… Ne jemi përpjekur, me ndihmën e Partisë dhe nën dritën e fjalimeve të shokut Enver, që të hyjmë në thelbin e fenomenit… të marrim masa… këtu mund të përmendim dramat "Njollat e murme" të Minush Jeros si dhe "Çështja e inxhinier Saimirit" dhe pjesët e tjera të deviatorit të djathtë dhe elementit antiparti F. Paçrami… Fryma e nxirjes së realitetit… përshkon poemën "Dielli dhe rrëketë", të F. Halitit dhe të ndonjë tjetri… disa piktorë… ta shtrembërojnë dhe ta nxijnë jetën dhe natyrën. Të tilla janë punimet "Epika e yjeve të mëngjezit" dhe "Portreti i punëtorit" të E. Gjergos, "Shqipëria" e A. Osekut, apo "Peisazhi i pranverës" i M. Velos…

Disa regjizorë si M. Luarasi me pikëpamje armiqësore, që atakonte vijën e partisë, apo si K. Spahivogli, i prirë nga koncepte anarkiste-estetizante… Festivali XI i këngës në radio-televizion, i cili ishte pjellë e punës kozmopolite armiqësore të elementit antiparti T. Lubonjës… Pikëpamjet e shfaqura në gazetën "Drita" nga ndonjë kritik si A. Myftiu etj., për këtë problem janë në kundërshtim me parimin themelor të pasqyrimit të jetës në letërsi dhe art, thelbin e të cilit Engelsi e ka formuluar si… Për këtë përgjegjësi të rëndë mban I. Uruçi, ish kryeredaktor i saj… Le të na mbushë me frymëzim dhe entusiazëm të ri, me vendosmëri dhe me pasion revolucionar… kujdesi prej nëne i Partisë, i mësuesit dhe udhëheqësit tonë të dashur, shokut Enver, që në plenumin e 4-të të KQ të Partisë na quajti njësite të mëdha e të çelikta!"

Nr. 31, f. 3, "Konceptet, teorizimet dhe "veprat" e një dramëfabrikuesi", Llazar Siliqi: "F. Paçrami, ky aventurier i rrezikshëm… eksperienca e tolerimit… na bën të nxjerrim konkluzionin se duhen shtuar seriozisht përpjekjet… për t'u mbështetur… në mësimet marksiste-leniniste të Partisë, të mësuesit tonë shokut Enver Hoxha…". Nr. 32, f. 3, te "Patologjia e "novatorizmit" ", Jakov Xoxa ia fillon ligjërimit: "Shoku Enver…"; ndërsa në f. 7 me shkrimin "Të rrisim përgjegjësinë e këshillave artistike dhe redaksive botuese", shkrimtari Fatos Kongoli ia mban ison: "Mësimet e Partisë, fjalimet e kohëve të fundit e raporti i shokut Enver…". Nr. 34, f. 15, "Ekspresionizmi-pjellë e dekadentizmit", Kujtim Buza. Nr. 37, f. 11, "Traditat në regjizurë dhe disa shfaqje moderniste", Mexhit Prençi tregon talentin e tij: "…siç theksoi plenumi IV i KQ të PPSH, ashtu si në letërsinë dhe artet tona, edhe në teatër u shfaqën ndikime të huaja dhe pati qëndrime liberale ndaj tyre."

Nr. 39, f. 14, "Hermetizmi-fryt pa jetë i shoqërisë kapitaliste në kalbëzim", Andrea Varfi. Nr. 42, f. 8, Skënder Buçpapaj boton poezinë "Parti" për t'u radhitur ndër shkrimtarë. Nr. 43, f. 6, "Maniera interpretative dhe manierizmi", nga Josif Papagjoni që mbahet ende i fortë: "… M. Luarasi në fakt ishte kundër frymës socialiste të artit tonë skenik." Nr. 44, f. 8, "Tribun vegjëlie-yll që buzëqesh", shkrimtari Luan Qafëzezi na mëson se poezitë mund të shkruhen edhe me nëntitullin citat nga Enver Hoxha. Nr. 47, f. 12, "Copra të zeza veladonësh", duke vizituar muzeumin ateist të Shkodrës shkrimtari Fadil Kraja është frymëzuar tepër dhe ka dashur t'ua transmetojë edhe të tjerëve këtë. Nr. 50, f. 9, në poezinë "Blerimi i luleve nëpër këngët popullore", Qazim Shemaj që kryeredakton sot e kësaj dite gazetën Drita shpërthen i lumtur: "Lule Sofo, lule shpirti,/lule Sofo komunisti".

Viti 1974. Nr. 7, f. 9, Mexhit Prençi, "Këte tokë…": "… Se e duam fort socializmin…". Nr. 10, f. 3, "Mbi disa çështje të temës së luftës dhe të mbrojtjes në letërsinë tonë", Ismail Kadare: "…Plenumi IV i KQ të Partisë e theksoi edhe një herë me forcë se ç'rrezik përmban në vetvete, jo vetëm për letërsinë dhe artet, por për fatet e revolucionit zbehja e kësaj fryme heroike dhe krijimi i iluzioneve pacifiste, që propagandohen sot me aq zell në botën borgjeze-revizioniste." Nr. 13, f. 15, "Farsa Sollzhenicin", Gent Arbana (për të cilin gojët e këqija thonë se është me profesion shkrimtar i madh): "…Fenomeni kundërrevolucionar Sollzhenicin nuk është aspak diçka e papritur…". Nr. 41, f. 5, "Vargje të punuar me kujdes", Besnik Mustafaj: "…Poezia e parë që i kushtohet Partisë është shkruar me ndjenjë, vargjet duket që dalin nga zemra e një të riu revolucionar, i cili ka në krahëror dashurinë e pakufishme për Partinë…"; f. 15, "Demagogjia-normë e revizionistëve", Gent Arbana (për të cilin gojët e këqija thonë se është me profesion shkrimtar i madh): "… Nganjëherë demagogjia është më e hollë, nganjëherë më e trashë, por sido që të jetë ajo mbetet demagogji…". Nr. 42, f. 1, "Dita e poezisë", Ismail Kadare: "…hap pas hapi me revolucionin-kjo ka qenë dhe mbetet rruga e vetme e letërsisë sonë në shekuj dhe e letërsisë sonë realiste socialiste në këta tridhjetë vjet luftë për socializëm… Populli ynë i talentuar, artist në shekuj, i ndriçuar sot nga revolucioni komunist është në radhët e para për mbrojtjen e poezisë… S'është e rastit që një shkrimtar i ynë reaksionar e quajti vendin e vet "Zululand"… Poezia jonë… është e armatosur me partishmërinë komuniste…"

Nr. 48, f. 1, Diana Çuli ka dhënë ndihmesën e vet modeste për të pushkatuar poetë sipas parimit: "Me dashuri për Partinë, në unitet të çelniktë". Nr. 50, f. 13, Xhevahir Spahiu është në jerm, mos e trazoni sat a krijojë partinë: "…Krijohej Partia! Në jetën shumëshekullore të maleve tona, ku rënkimi i vetëm ishte krisma e pushkës, nuk kishte patur ndonjëherë lajm më të bukur dhe më fatprurës se ky! PKSH! Oshëtinin grykat e Skraparit e të Labërisë! E përcillnin luginat e Matit e të Tropojës. Zemra e popullit e shumëfishonte si një reproduktor gjigand…" e të tjera, e të tjera, e të tjera…

"Hapja e dosjeve", çështja që po e "shqetëson" bashkësinë artistike shqiptare kohët e fundit është një palaçollëk i llojit të vet, nisur pikërisht nga ata që janë të përlyer deri në fyt me të zezat e të shkuarës dhe që duke ngritur zhurmë për këtë çështje, duke u deklaruar nëpër gazetat idiotike shqiptare (që nuk e kuptojnë se sa keq po përdoren) për hapjen e tyre dhe duke dalë si flamurtarë të pastërtisë morale synojnë ta varrosin një herë e mirë këtë çështje, ose ta shtyjnë shqyrtimin e saj pas vdekjes së tyre.

Koncepti "dosje" përfshin çdo gjë që ka të bëjë me diçka ose dikë të caktuar, dhe aty grumbullohet gjithë informacioni i mundshëm. Informacioni i mësipërm, i cili është publik, është një minierë informacioni për gjithë emrat e përveçëm që shërben për të kuptuar se të gjithë kanë çka të fshehin nga e shkuara e tyre. Nga një burim i vetëm mund të nxirret kaq shumë informacion se kush e ka mbajtur në këmbë sistemin komunist, kush ia ka thurur lavdet dhe kush i ka kënduar me pasion të zjarrtë. Duke pasur parasysh se po flasim për 20 vjet përpara se të rrëzohej sistemi, duhet menduar edhe fakti se nuk janë përmendur ata shkrimtarë të bindur të Partisë së Punës që kanë hyrë në lojë gjatë këtyre viteve.

Janë shkrimtarë, përkthyes, estetë, botues, redaktorë e artistë të tjerë që kush më shumë e kush më pak i kanë shërbyer sistemit, Enver Hoxhës dhe, domosdo, një pjesë e mirë edhe Sigurimit të shtetit. E janë po ata që ende janë më të gjallë se kurrë, në poste drejtuese, në pika kyç, në qendra vendimmarrëse. I kemi përballë ndoshta në çdo hap që hedhim dhe e ndjejmë ftohtësinë e armiqësinë që rrezatojnë mbi ne sepse ne që nuk kemi pasur lidhje me atë sistem nuk jemi mbrujtur më vlerat, a më mirë antivlerat që përfaqësojnë ata. Jemi peng i tyre.

Tash që po flitet se a duhen hapur dosje apo jo, mund të themi se mjaftojnë hulumtime të tilla edhe nëpër organet e tjera për të nxjerrë shpirtin sterrë të bashkësisë artistike shqiptare të viteve të fundit. Mjafton t'i krahasojmë retorikat aktuale të mjaft emrave të mësipërm me atë që duket qartë që kanë bërë në të shkuarën për të arritur në një përfundim të qartë: mungesa e moralit.

Çështja e dosjeve nisi sikur prej diku u dha një porosi që shërbëtori i Kadaresë Shaban Sinani të përgatiste një libër me "denoncimet" që i kanë bërë të parit, nga të cilat "trazovaçi i historisë" dhe dritëshkurti B. Fevziu qenka neveritur kur i paska botuar te gazeta e vet. Por po ia bëjmë dy pyetje të thjeshta abuzuesit shtetëror Sinani dhe trazovaçit Fevziu: përderisa paska pasur kaq shumë denoncime ky plaku i moçëm me profesion shkrimtar i madh si është e mundur që s'është kalbur burgjeve? Kush e ka mbrojtur vallë këtë shkrimtar gjirokastrit? Përgjigjja e këtyre pyetjeve ka vetëm një përfundim: bumerang. Me të nuk jemi marrë shumë në këtë hulumtim, sepse nuk e kemi qëllim në vetvete këtë gjë dhe sepse ka shkruar me pseudonim, por jemi munduar të zbulojmë e të paraqesim sa më shumë emra për arsyen e vetme që pavarësisht se plaku i moçëm ishte shkrimtari i oborrit, ka qenë një shpurë e madhe që i ka organizuar festat e diktaturës.

Mbrojtja që i bëjnë plakut të moçëm disa tipA në shkëmbim të futjes në toplista nga ky, është tregues i qartë se fryma socrealiste jeton edhe sot e kësaj dite, e veshur me petka të reja, me ato t'avangardës. Dhe jo vetëm mbrojtje, por një mbështetje e qartë mbi vlerat morale të kryetipitA, gjë që na nxit më tepër për t'iu kundërvënë mungesë së moralit të tyre. Ndërsa ne mundohemi të përfaqësojmë disa vlera të përbotshme që në thelb kanë moralin (duke mos ia ndarë asnjëherë shkopin kresë avangardistëve në mënyra të ndryshme, me variacione që ne i zgjedhim), avangardistët vazhdojnë të përfaqësojnë rrymën e kompromisit me pushtetin duke u bërë artistë të kalbur (e duke ricikluar shkrime çuf-çuf sepse nuk kanë pikën e fantazisë por u ka mbetur të na ndjekin pas).