Vargje që ruajnë ekuilibrin e ndjesive të ngrohta shqiptare

Shumë vite më parë, diku, në një enciklopedi italiane, kam lexuar me endje, se macja blu, shëtit çdo ditë buzë kaltërsisë së detit në brigjet e Itakës, në kërkim të peshkut të artë… Dhe tek poetja e talentuar Elinda Marku, macja blu, rishfaqet sërisht. Ky rit apo truk popullor, është përsëritur nëpër agimet e fundshekujt, për të ardhur në formë simbolike në faqet shkrimore marramendëse dhe adresat e postës elektronike…
Gjatë bisedave të shpeshta telefonike nga New York-u në Detroit, miku im dhe botuesi i revistës informativo-kulturore kuptimplote: “KUVENDI” poeti e publicisti Pjetër Jaku, më fton të dëgjoi disa krijime të poetes Elinda Marku…
Që nga ajo natë, më mbetën në kujtesë esenca sintetike e vargjeve, që hijshëm ruajnë ekuilibrin e natyrës krijuese, të mbrujtur me nektarin e shpirtit të pastër rinor, pavarësisht udhëtimeve të lira të mendjes së poetes Marku.
Poezitë çlirojnë natyrshëm larminë e tematikave. E kësisoj, krijuesja, ka mall të dëgjojë pandërprerje cicërimen e korit të zogjve të pyllit, që si simfoni përshkojnë vargjet në çdo kohë dhe rrethanë që gjendesh. Për vargëzuesen e pjekur në ide dhe poezi pas poezie, cicërimat tashmë e kanë vënë në zemër vulën e mosshlyerjes në muret ngjyrë kuq të zemrës së saj.
Fierza, një qytez në Rubik, ndjen largimin e djemve të rinj drejt dhenave të huaja në kërkim të një jete më të mirë. Nga ana e tjetër, shtëpitë e braktisura të fshatit, kanë vite që ndjejnë mungesën e aromes së buzëqeshjeve të baballarëve të ardhshëm të familjeve të reja. Dhe për këtë brengë, që po rri e zgjuar përherë në vendlindje, poetja Marku shton se: “Në “Kroin” e fshatit, vajzat nuk kanë me kë të qeshin/ Vajtojnë moshat e tyre të ikshme, në ikjet e djemve…”.
Malli dhe lutja për kthimin e djemve, ka bërë që edhe pleqtë e mbetur jetim në shkretëtirën e shtëpive të vetmuara (bosh) dogjën edhe pemët e fundit, që sido që ta shikosh janë historia e shekujve, sepse sipas traditës së lashtë shqiptare, çdo familje mbillte si vijimësi të jetës pemë që tregojnë përjetësi, mbasi ato jetojnë me shumë se njerëzit. “Kroi” i fshatit, “Kodra e dëllinjave”, “Guri i gjatë” për poetën Marku janë tri pika të rëndësishme, ku jeta e njerëzve, hallakatet nëpër qetësinë e kohës dhe humb pa e ndier e kuptuar udhëve të botës.
Ajo me lozonjaritetin ëndrrimtar, duket sikur luan me dashurinë, mbasi i këndon artistikisht me shumë përkëdheli, përkujdesje dhe dhimbje zemrave të lënduara. Poetja, krahason dashurinë me kopshtin e dëshirimit, ku ajo kundron Ylberin e ardhjeve të “Princit të Kaltër” dhe ndjenjën e thellë e nderon si një hyjni mbi shtëpinë e pastër prej qielli të zemrës, që vibron kujtime të shkruara…
Edhe në poezitë e tjera, që shoqërojnë vëllimin me titull të qëlluar autorja Marku, si një kujdestare e dashurisë lëshon dhimbjen e shpirtit mbi partnerin, duke e porositur shpesh mos…mos…mos… e mallko dashurinë me takime… “Mos i vrit trupat tonë në orgazma/ mos m’i shuaj ulërimat në pritje/ mos e mëso ç’është malli…”.
Poezia vjen dhe shtrydhet në mendime të koncentruara, që në trurin e poetes më kohë kanë bluar përvojën e vargut me mendim elokuent, me një dozë të lartë figurshmerie artistike dhe stil tipik origjinal, që po spikat në shumë vëllime të kohës moderne, që shpesh kam pasur fatin dhe nderin të lexoj e rilexoj librat që më vijnë nga New York-u, Michigan-i, Texas-i, Stamford-i, Florida, California etj.
Si pa e kuptuar, natyrshëm në vëllimin e ri poetik macjablu, pushtohesh nga vorbulla e aromës së pyllit, lëndinave mbuluar me gjelbërimin, që ka si privilegj klima e pasur mesdhetare e Evropës Jugore, gurgullimën e kristaltë të ujit të rrëmbyeshëm, që buron dhe rrëshqet me furi nga shpatet e thepisura, që kulmojnë me pushin e bardhë të dëborës, lisave të harlisura të bjeshkëve kreshnike, që ruajnë bukurinë dhe freskinë e natyrës nga ajri i shëndetshëm në vendin e shqiponjave…
Malli dhe dashuria, janë binjake të shpirtit të njeriut, që herë herë rishfaqen me zemërime të bukura poetike. Nëse artistët e të gjithë zhanreve, do të kishin fatin e nderin të drejtonin fatet e brishta të popujve të botës, të paktën vetëm dhjetë vjet pandërprerje, ëndrrat që pushtojnë çdo ditë mendjet e tyre të begata, do të ishin berë realitet dhe njerëzimi me mirësi, dashuri e respekt do të kishte udhëhequr mirësisht me vlera dhe enërgji pozitive, si vetë natyra e artistëve. E kësisoj, e keqja, smira dhe egoizmi shkatrrimtar, me kohë do të ishte strukur në kalendat e muzeumeve pa vizitorë, si dëshmia e asaj se ku ishim e ku jemi sot…
Elinda, si poete me pendë të mprehtë e mendim të kulturuar vret heshtjen, thyen shabllonizmin tipik për rrymën e socialrealizmit, që ende vegjeton si sëmundje e smirës në “konkurset” e vëllimeve të reja poetike në vendlindje, ku për më tepër etërit e kësaj rryme (komunistët), janë përbërësit kryesorë të jurive nacionale të konkurseve. Ata për brezin e ri sot, që nuk mendon e shkruan poezi si ato, shprehen se “nuk dijnë të shkruajnë”, duke i privuar kësisoj nga e drejta për të qenë fitues të trofeve, që lexuesit e rinj bashkëkohorë ua kanë dhënë me kohë vlerësimin e tyre poezitiv e suksesin pas vitit 1990. Quo Vadis!? Poetja lirshëm vallëzon me tematikën e përzgjedhur hijshëm, përsonazhet frymorë e jofrymorë, me dashuritë e jetuara dhe imagjinare, me ylberin, qiellin, që herë herë loton, trishtimin e pafund dhe lumturinë si opozitë e saj. Ajo me pendë, herë është dashuri, herë qiell i kaltër me pafundësi, herë zog mali e herë flutur fushe, herë humnerë, ku lumenjtë pikëllimin e thellë kanë derdhur mbi të…
Marsi i vitit të mbrapshtë 1997, ka hyrë në historinë e Shqipnisë si një njollë e zezë, ku “shqiptarët”, në emër të askujt dhe kundër askujt filluan të “martirizohen” me vetvrasje. Era e barutit të kallashnikovëve të Stepave të Siberisë, tre gishtërinjtë e Serbisë, ngritur me mburrje në Jug të Shqipnisë (në vendin e revoltave gjevgjito-komuniste) dhe tritolet macedunoiste, mori me vete mijëra jetë njerëzish të pafajshëm, shkatërroi dhe dogji mirësitë e vatanit e lodhur edhe herë të tjera nga diktatura e proletariatit. Në vend të reshjeve të shiut, që krijoi Zoti në dobi të natyrës, filloi të bjerë breshëria e plumbave çorrë, që provuan cilësinë e markës së tyre mbi trupin e brishtë të fëmijëve të pafajshëm si vetë jeta e tyre…
Dhe poetja, si një dëshmitare e kujdeshme e kësaj tragjedie të stimuluar nga pushtat në pushtet (1997-2004), ka prekur këtë plagë tonën, por me një këndvështrim tjetër, që nuk kanë nevojë për koment. Ndër të tjera ajo vargëzon kështu:

“Blejmë këpucë të grisura,
lotët mbaruar
ua huazojmë reve barkthata
qiellin brekëshkyer e ulim rrëzë kokës.
Këto ditë të tmerrshme ndjellim fatkeqësi
ose tërmet, që s’mund t’i shpëtosh.
Qyteteve, rrugëve çarkojnë paqeruajtësit,
të heshtur, indiferentë, të çuditur
për ardhjen e tyre (ku janë pushtuesit?!)
Këmbë të huaja këto ditë këtu s’kanë shkelur,
ne, veshim këpucët e të tjerëve
e na rrinë tamam.
Armët e tyre heshtin
tonat qëllojnë: vrasim vetveten
duke shpresuar tek mëkatet.
Mëkatet janë bërë krime!
Të gjithë jemi kriminelë!
Urtia, është budallepsur,
poezia, idiotësi, moderne,
dashuria, plake e virgjër
Europa kujton të shkuaren e vet.
Medet!”

Vendlindjes, tokës së të parëve, ajo i këndon me mall, dhimbje, dashuri, dlirësi, mirësi, mirënjohje, mbasi në Shqipni janë të lidhuna organikisht gjuha, gjaku, territori, fisi, krahina e qytetet… Ajo artistikisht i jep ngjyrat, që simbolizojnë jetën, historinë, fitoret dhe humbjet, vuajtjet, sakrificat dhe mbijetesën e një ndër popujve më të vjetër në kontinentin plakë të Europës.
Historinë e skicon thekshëm dhe me fjalë të kursyera, që në sintezë shprehin esencën domethanëse. Ja se si i vargëzon poetja Atdheut të vet:

“Ky qiell i thinjur
i kuq, i grisur,
i lënë, i përlotur,
i rëndë, i rënë,
ky qiell pa njerëz,
pa engjëj,
pa djaj.
I shkretë ky qiell, kaq i shkretë,
si të jetë sozia e vendit tim!
Mos u thinj pa ardhur unë,
mos u nxi pa të puthur,
mos u gris pa të dashur,
si herën e parë e më fort
rëndohu,
po mos bjerë.
Vuaj,
por mos vdis.
Qaj,
edhe nga gëzimi.
Se, jam njeriu yt:
Engjelli yt
Djalli yt.”