Për kë bie këmbana?

Ty do të përtërij një brengë plot vaj që
Vetëm kur kujtoj, pa le të flas, me zemër do psherëtij.

Situatat e paqëndrueshme politike dhe ekonomike nxitin mjaft aktivitetin e grupeve kriminale. Krizat politike, ngathtësia e qeverisë në realizimin e reformave demokratike, mungesa apo vonesa e iniciativave politike gjallërojnë me shpejtësi krimin e organizuar dhe individë, të veshur me pushtet politik apo me detyra të rëndësishme shtetërore, përfshihen në veprimtaritë e organizatave kriminale nëpërmjet korrupsionit, ndërsa njerëz të zakonshëm bëhen pre e premtimeve të tyre për një të ardhme më të mirë. Gjatë vitit që përcollëm, vendi ynë u karakterizua nga të dy këto dukuri: së pari, nga një krizë politike, pothuaj gjysmë viti, gjatë së cilës u drejtuam nga një qeveri jokushtetuese dhe së dyti, nga ngadalësia në realizimin e reformave. Negociatorët e Bashkimit Evropian për marrëveshjen e stabilizim -asociimit dhe, së fundi, drejtuesit kryesorë të Brukselit, kanë vënë në dukje se Shqipëria nuk ka mundur të ecë përpara në drejtim të stabilitetit politik, zgjedhjeve të lira dhe të drejta, luftës kundër mashtrimeve dhe falsifikimeve, luftës kundër korrupsionit, luftës kundër krimit të oraganizuar dhe trafiqeve, përmirësimit në administratë dhe në sistemin juridik, në sistemin fiskal, privatizim, etj.
Ngjarja tragjike e 9 janarit tregoi se krimi i organizuar është një rrezik i drejtpërdrejtë, që i kanoset vendit tonë, pasi grupet kriminale janë shtrirë që nga institucionet e sigurimit deri në drejtimin politik. Prandaj, qeverisja jonë e sotme jo vetëm që ka humbur besueshmërinë brenda vendit, por ajo e ka humbur atë edhe në arenën ndërkombëtare. Dështimi i para disa ditëve në Bruksel është një dëshmi e hidhur për të gjithë.

Viti 2003 dhe siguria në vend
Përparësi e Ministrisë së Rendit Publik për vitin 2003 ka qenë reforma për ristrukturimin e policisë, forcimin e rendit, parandalimin e trafiqeve dhe goditjen e krimit të organizuar dhe terrorizmit. Për këtë qëllim, me vendim nr. 116 të Këshillit të Ministrave (27 shkurt), u miratua organika e përgjithshme e policisë, e cila “synon” të rritë forcën operative dhe të parandalojë krimin. Por, në fund të vitit dhe, kryesisht, pas ngjarjes tragjike, dhjetëra drejtues të policisë, duke filluar nga strukturat më të larta, pushohen nga puna për lidhje të ngushtë me krimin, për paaftësi në kryerjen e detyrës, etj. Burime nga Ministria e Rendit bëjnë të ditur se pushime dhe zëvendësime të tjera janë të nevojshme. Kjo tregon se vendimet dhe reforma bëhen për interesa të grupeve të veçantë, të cilët ia lenë vendin njëri-tjetrit sipas situatave dhe zhvillimeve të mëvonshme. Kështu, duke shfrytëzuar situatën, paaftësinë e një pjese të administratës dhe i përkrahur nga organet kompetente, krimi i organizuar në vendin tonë po bëhet gjithmonë e më shumë profesionist. Ai investon paratë në ekonominë legale nëpërmjet hoteleve, bankave, sektorëve të ndërtimit, transportit, etj., duke e dëmtuar seriozisht këtë ekonomi dhe, në qoftë se nuk do të merren masa të vërteta, edhe biznese të tjerë të rregullt, që përballen me vështirësitë e tregut, do të bien në kthetrat e krimit të organizuar. Më shumë të prirura për të rënë në rrjetën e veprimtarive të paligjshme janë ekonomitë e vogla të tipit të dyqaneve apo të ngjashme me to, sepse ato konkurrohen nga mallrat, që hyjnë në mënyrë të paligjshme.
Fusha e aktiviteteve kriminale të organizuara në vendin tonë është e gjerë. Këtu, një vend të rëndësishëm zënë aktivitetet, që lidhen me emigrimin ilegal, ku përfshihet edhe falsifikimi i dokumenteve dhe transporti i drogës nga vetë emigrantët për të paguar udhëtimin e paligjshëm. Ky lloj aktiviteti, tek ne, është më i zakonshmi sepse, në radhë të parë, nuk e rrezikon krimin e organizuar dhe së dyti, është shumë dobiprurës. Pse? Sepse emigracioni ilegal nuk kërkon pajisje speciale dhe emigrantët ilegalë paguajnë para të madhe për të arritur në destinacion.
Sipas të dhënave, grupet që merren me trafiqe ilegale të emigrantëve janë të prirur të angazhohen në krime të llojeve të ndryshme. Ata detyrojnë një pjesë të madhe të viktimave të tyre të bëjnë punë skllavi, si: punëtorë të paligjshëm, prostitucion, etj. Mënyrat e rekrutimit janë nga më të ndryshmet: përdorim force, dhunë, rrëmbime, mashtrime të ndryshme sipas natyrës së punës që do të kryejnë, etj. Paratë, që vijnë nga këto aktivitete, shërbejnë për të financuar aktivitete të tjera kriminale ose futen në biznes legal. Kontrabanda është një fushë tjetër e veprimtarisë së krimit të organizuar në vendin tonë, veçanërisht, kontrabanda e cigareve dhe e alkooleve. Kjo dukuri është mjaft e rrezikshme sepse shërben si burim financimi për aktivitete të tjera kriminale.
Papunësia e madhe, sidomos në qendrat e mëdha urbane si Tirana, Durrësi, Shkodra, të cilat kanë një pjesë të madhe të popullsisë të sapoardhur, është një element tepër i rëndësishëm i tregut kriminal. Kushtet tejet të vështira në mjedisin e ri, ku shteti nuk ka bërë asnjë investim, detyrojnë shumë individë të marrin rrugën e krimit. Grupet kriminale i përdorin ata si mburojë, si forcë pune për shërbime të ndryshme kriminale. Nga ana tjetër, mosbesimi në rritje, që ka fituar, sidomos popullsia e këtyre zonave, për qeverinë dhe për forcën e ligjit e detyron atë të bëjë vetëgjyqësi: të mbrojë veten nga keqbërësit duke kryer krim, gjë që ka rritur më shumë nivelin e kriminalitetit.
Në propagandën e vet kundër trafikut të paligjshëm dhe, kryesisht, trafikut të qytetarëve, qeveria ka deklaruar se ka marrë masa të rëndësishme për të luftuar me “efikasitet” këtë dukuri, si p.sh.: “Delta Forcë“, e cila pretendohet të jetë ngritur në janar të vitit 2003, si dhe “Qendra Ndërkombëtare Antitrafik”. Të dy këto struktura janë të vendosura në Vlorë. Por, siç kemi thënë edhe në një shkrim të mëparshëm, as njëra dhe as tjetra nuk mundën të godasin trafiqet, nuk mundën të eliminojnë mjetet që i realizojnë këto trafiqe dhe nuk qenë në gjendje jo vetëm të sigurojnë informacionin e nevojshëm për të kryer detyrën e tyre, por edhe kur e patën e çuan dëm. Sukseset e operacioneve “Puna” dhe “Mirazh 2003”, sot, nuk i beson dot njeri.
Hekuri, që po zbutet dita ditës, i rrjetës së sotme provon se po përpiqet të shkundë pluhurin e “kundërshtarit të vet”. Sepse, ai është aq i fuqishëm sa bën gjëmën kudo: vret në mes të Tiranës, mbyt në Karaburun dhe nuk do t’ia dijë për njeri. Sipas raportit të fundit të Europolit, krimi i organizuar shqiptar është i mirorganizuar dhe bashkëpunon me krimin e organizuar italian, belg, britanik, holandez, gjerman, francez, turk, kolumbian, etj. në trafikimin e njerëzve dhe të drogës (heroinë, kokainë, marihuanë dhe kanabis).
Çlirimi i vendit prej tij kërkon në radhë të parë shtet: qeverisje të mirë dhe institucione të forta, të pakorruptuara dhe të papërziera në afera të pista. Gjendja ku jemi zhytur tregon se qeveria e sotme nuk mund ta bëjë këtë gjë, pavarësisht nga vendimet, ligjet, fushatat; ajo nuk mund ta luftojë krimin, sepse kjo qeveri, siç e pohoi dhe vetë kryeministri sapo u kthye nga pushimet dimërore, është e lidhur me krimin. Shqipërisë i nevojitet një qeveri tjetër për të luftuar krimin dhe për të garantuar siguri në vend, në rajon dhe më gjerë, prandaj zgjedhjet e reja janë të domosdoshme.

Roja Bregdetare
Forcat Detare, krahas misionit të tyre të përgjithshëm të mbrojnë ujërat territoriale dhe sovranitetin në hapësirën detare të Republikës së Shqiperisë, kanë marrë përsipër të ushtrojnë detyra të rojes bregdetare e zbatimit të ligjit brenda hapësirës detare të Shqipërisë. Në listën e sukseseve, që raporton të arritura Ministria jonë e Mbrojtjes ëshë edhe ai i arritur nga Roja Bregdetare. Por, ngjarja tragjike e 9 janarit tregoi se Roja jonë Bregdetare edhe pse u pajis me 11 anije të tjera patrullimi të dhëna nga Italia dhe Shtetet e Bashkuara nuk është ende efikase në aktivitetin e vet rutinë të patrullimit detar. Ajo nuk është në gjendje të diktojë dhe të kapë shkeljet apo trafiqet e paligjshëm. Nuk është në gjendje të bashkëveprojë me struktura të tjera qeveritare apo ndërkombëtare. Koordinimi i realizuar gjatë operacionit antitrafik “Puna” me forcat e Ministrisë së Rendit rezultoi vetëm si një veprimtari stërvitore. Urojmë, që Roja jonë Bregdetare të nxjerrë mësime nga kjo tragjedi dhe me ndihmat e tjera, që priten të vijnë nga komuniteti euroatlantik të arrijë atje ku dëshirojmë të jetë.

Kontrolli i kufirit shtetëror
Këshilli i Ministrave miratoi më 27 shkurt 2003 (vendimi Nr.118) “Strategjinë për kontrollin e kufirit dhe menaxhimin e integruar të tij”, si dhe objektivat përkatëse, të cilat do të realizoheshin nëpërmjet bashkëpunimit ndërmjet Ministrisë së Rendit Publik, Ministrisë së Financave, Ministrisë së Transportit, Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe asaj të Pushtetit Vendor dhe Decentralizimit.
Ngjarjet, që pasuan, treguan se qeveria nuk ishte në gjendje ta zbatonte këtë dokument dhe strukturat kombëtare, që merren me sigurimin e kufijve, janë ashtu, siç ishin para miratimit të tij. Pse e themi këtë? Sepse policia jonë kufitare jo vetëm që nuk mundi të ngrihej në nivelin e një policie të kohës, e aftë të kryejë detyrat dhe të plotësojë misionin e vet për të cilin është ngritur, siç parashikohet në strategjinë e vet, por dëshmoi se ishte e lidhur me krimin e organizuar. Pos kësaj, ngjarjet që përcollëm dëshmuan se jo vetëm që nuk janë respektuar afatet kohore, por as edhe elementë thelbësorë që parashikon kjo strategji, si:

- Nuk është plotësuar kuadri i nevojshëm ligjor, i cili hedh dhe rregullon bazat e aktivitetit të policisë kufitare në përputhje me standardet e BE-së.
- Organet tona kompetente nuk mundën të krijojnë një organizim dhe drejtim të fortë, nuk mundën të përmirësojnë komandën dhe kontrollin (d.m.th.: strukturat C2).
- Nuk u forcuan drejtime të posaçme të ruajtjes së kufirit, strukturat shtetërore nuk mundën të sigurojnë një personel të specializuar ashtu siç parashikon strategjia.
- Ministria e Rendit dhe dikasteret e tjera, që janë ftuar të kontribuojnë, nuk siguruan sisteme logjistike dhe infrastrukturore të nevojshme.
- Ministria e Rendit dhe Ministria e Mbrojtjes nuk ishin të afta të harmonizojnë praktikat e mbikqyrjes detare dhe tokësore.
- Ministria e Rendit dhe Ministria e Mbrojtjes nuk kanë siguruar teknika efikase për vlerësimin e rrezikut dhe për mbledhjen e inteligjencës (informacionit të rezervuar), por edhe kur e kanë pasur, siç dëshmoi nënkryetari i SHISH, nuk e kanë vlerësuar.
- Qeveria tregoi se ishte e paaftë të siguronte bashkëpunimin ndërmjet dikastereve dhe agjencive kombëtare, si: Ministria e Rendit, Dogana, Ministria e Punëve të Jashtme, Forcat e Armatosura, Shërbimi Informativ Shtetëror, Autoritetet Lokale.
- Qeveria jonë nuk ishte në gjendje të përfitonte nga ndihma ndërkombëtare, d.m.th.: nuk ishte në gjendje të përfitonte nga ndihma që japin agjenci apo dikastere rajonalë, organizata ndërkombëtare, në përgjithësi, dhe ato që kanë përfaqësitë e tyre në vendin tonë, në veçanti.

Ndihma ndërkombëtare
Komuniteti euroatlantik, i cili është shumë i ndjeshëm për sigurinë kufitare, ka parashikuar një mbështetje të madhe financiare për realizimin e strategjisë sonë të kontrollit të kufirit. Kjo mbështetje vjen kryesisht nga katër organizatat partnere: NATO, BE, OSBE dhe Pakti i Stabilitetit. Bashkimi Evropian ka parashikuar fonde të përvitshme deri në 2004 për të siguruar mjetet e nevojshme për sisteme efikase, si dhe për një bazë të përshtatshme për bashkëpunim rajonal. NATO, nëpërmjet programeve dhe aktiviteteve të parashikuara në “Planin e Veprimeve pë Anëtarësi (MAP) dhe Partneritetin për Paqe (PfP)”, ofron ndihmë në drejtim të sigurimit të kufijve dhe ndalimit të trafiqeve. NATO kontribuon, gjithashtu, për koordinimin e strukturave rajonale dhe specializime në drejtimet e mëposhtme:

- Instrumentëve për vlerësimin e Risk-ut
- Procedura operative të përbashkëta
- Vlerësimin e vëzhgimit ushtarak në kufi
- Mekanizmat dhe procedurat për shkëmbimin e informacionit dhe të inteligjencës
- Trajnime për inteligjencën, standardizimin e raportimeve dhe zhvillimin e një situate të përbashkët inteligjence

Prania e OSBE-së në Shqipëri është, gjithashtu, e angazhuar të kontribuojë në disa drejtime, si: në zbatimin e “Planit të vet Strategjik” për menaxhimin e kufirit, në hartimin e një iniciative sipas kërkesave të BE-së për një Sistem Kufijsh të Integruar dhe të Menaxhuar, etj. Iniciativa tjetër është ajo e trajnimit të policisë kufitare në disa drejtime, duke përfshirë edhe inteligjencën.
Pakti i Stabilitetit dhe DCAF, gjithashtu, parashikojë ndihmë për zbatimin e strategjisë së mësipërme. E përcollëm ndihmën e komunitetit ndërkombëtar për dy arsye: e para, se ne nuk jemi vetëm në këtë luftë, por kemi përkrahje të madhe dhe e dyta, për të pyetur: si i përdor shteti ynë dhe organet tona kompetente këto ndihma? Rezultatet tregojnë se ato po shpërdorohen.

Shndërrimi
Në këtë artikull të dhimbshëm, nuk mund të mos rimarr aktivitetin më kryesor të pjesës më të madhe të grupeve kriminale të organizuara: pastrimin e parave.
Mjetet dhe mënyrat që krimi i organizuar në Shqipëri përdor për të fshehur origjinën e fondeve të tyre rriten dhe sofistikohen dita-ditës. Për këtë punë, grupet kriminale kanë punësuar edhe specialistë si ekonomistë dhe juristë. Ata përdoren për t’i paraqitur të ardhurat e veprimtarive kriminale si para e fituar me djersë. Disa nga mënyrat më të zakonshme të shpikura për të pastruar paratë dhe që rëndom përdoren tek ne janë: firma apo kompani legale, institucione financiare, që e ruajnë sekretin dhe zyrat e këmbimit të parave, që ne i quajmë “eksçenxhë“, etj. Por, përdorimi i kompanive legale për investimin e parave të pista kthehet në një problem shumë të madh sepse këto kompani u sigurojnë grupeve kriminale të ardhura të tjera nga fitimi që nxjerrin. Paratë e reja, krimi i organizuar i riinveston në ndërmarrje të tjera kriminale. Pra, kjo veprimtari jo vetëm që ka një ndikim destabilizues ndaj aktiviteteve legalë dhe bizneseve konkurruese, po është një burim i rëndësishëm, që vazhdon të nxitë rritjen dhe eksportimin e krimit të organizuar.
Sot, tek ne, po vihet re një drejtim tjetër i pastrimit të parave: blerja e pasurive, d.m.th.: paratë e paligjshme përdoren për të blerë pasuri dhe më vonë përdoren për qëllime të ndryshme.

Pikëllim
Lufta kundër këtyre dukurive kërkon një hekur të temperuar mirë. Ky i rrjetës së sotme nuk mund ta bëjë, sepse ai, në radhë të parë, duhet të kthehet kundër atyre që e mbajnë.

*) Autori është Sekretar për Sigurinë Kombëtare i PD-së