Kosova dhe statusi i saj i ardhshëm

Po kalojnë 100 vjet të luftërave dhe përpjekjeve të popullit shqiptar për liri. Në këto luftëra kishte disa suksese (krijimi dhe njohja e shtetit shqiptar me një Shqipëri të cunguar, lufta e suksesëshme antifashiste e popullit shqiptar, si pjesë e koalicionit antifashist, apo më vonë një autonomi gjithnjë e më e gjërë e Kosovës në federaten e ish-Jugosllavisë). Por pati edhe plot dështime me pasoja të rënda për popullin shqiptar, posaçërisht sundimi i apartheidit si dhe krimet dhe gjenocidin që e ushtroi regjimi serb i Millosheviqit në Kosovë ndaj popullit shqiptar. Këto ndikuan që aspiratat shekullore shqiptare për liri, për një shtet kombëtar, demokratik, evropian, të mos realizohen plotësisht.

Kemi hyrë në qindvjeçarin e ri, në shekullin XXI, i cili na gjen në një situatë krejt të re, në një kontekst të ri ndërkombëtar, ku më nuk janë të mjaftueshme platformat politike të rilindasve shqiptar as ato të shekullit XIX (ndonëse duhet të jenë inspiruese). Tash hapen shtigje të reja për jetësimin e aspiratave të popullit shqiptar: lirinë e plotë, demokracinë, prosperitetin dhe integrimin në institucionet evropiane dhe botërore. Por, edhe në kushtet e reja gjendemi para udhëkryqeve të reja me plot sfida, të cilat mund t'i zgjedhim dhe zgjidhim me mençuri dhe vendosmeri. Në udhëkryqet e reja po paraqiten te ne dilema të cilat po e shtojnë hutinë te populli shqiptar: jemi apo nuk jemi në rrugë të mbarë e të drejtë në jetësimin e synimeve tona.

Në këtë udhëkryq historik unë mendoj se nuk duhet patur dilema se çështja, pozita dhe statusi i Kosovës, pavarësia e Kosovës, është çështja kruciale e çështjes shqiptare sot.
Pas rrezistencave shumëvjeçare (jo vetëm të dhjetvjetëshit të fundit), pas rrezistencës së mbarë popullit dhe luftës së lavdishme të UÇK-së, pas ndërhyrjes së suksesëshme të NATO-s dhe përkrahjes nga SHBA dhe shumë shteteve evropiane, Kosova u çlirua nga sundimi i Serbisë dhe Jugosllavisë, me të cilat jo vetëm se u ndal krimi dhe gjenocidi ndaj popullit shqiptar të Kosovës, por filloi një periudhë e re e rimëkëmjes së Kosovës që, bazuar në vullnetin e popullit, të ndërtojë ardhëmerinë e vet si shtet i pavarur, i integruar në proceset evropiane dhe evroatlantike.

Kjo periudhë, ky status kalimtar, prej çlirimit deri te pavarësia zgjati më shumë se sa kemi pritur dhe kështu administrimi ndërkombëtar i Kosovës nga ana e UNMIK-ut, bazuar në Rezoluten 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, i cili zgjati qe pesë vjet, po bëhet çdo ditë e më shumë l ë k u r ë n g u s h t ë. Kur është aprovuar para pes vjetëve Rezoluta 1244 ka pasur kuptim, por sot ajo po shihet dhe po përjetohet si diçka ambilante dhe nebuloze. Kjo status-quo e Kosovës po bëhet gjithnjë e më shumë burimi dhe gjeneratori kryesor i kundërthënjeve dhe dilemave të reja. Organet legjitime kosovare të zgjedhura nga populli i Kosovës po hasin në pengesa që të realizojnë dhe zgjërojnë kompetencat e veta në qeverisjen me Kosovën, kurse UNMIK-u po tenton të mbajë dhe mos të bartë kompetencat e veta, të cilat edhe ashtu nuk po i kryen me sukses (vetëm po i përmendi disa: ndarja e veriut të Mitrovicës dhe veriut të Kosovës, ekzistenca dhe veprimi i institucioneve paralele dhe i enklavave serbe të dirigjuara nga Beogradi, siguria jo e mjaftueshme, moszgjidhja e shumë rasteve të krimeve, gjyqësia joefikase dhe shpesh jo e drejtë, mosangazhimi i investimeve ekonomike, papunësia enorme e lartë, shkalla e lartë e varfërisë, zhagitja dhe opstruksionet lidhur me privatizimin dhe aktivizimin e pronës shoqërore kosovare, doganat e larta për prodhuesit vendor, majmunllëqet me telefoninë e Kosovës, problemet me rrymë elektrike dhe ato të KEK-ut, mos angazhimi rreth Trepçes, mos këtimi i fondit pensional të grabitur nga Serbia, këthimi i ngadalshëm i të humburëve shqiptar nga varrezat masive në Serbi etj.).

E tërë kjo mund të shpie kah një kollaps ekonomik dhe social, ta lë Kosovën si një vrimë e zezë në rajon dhe veç ka krijuar një fërkim politik, apo konflikt virtuel, mes UNMIK-t dhe organeve kosovare, i cili mund të marrë përmasa serioze të konfliktit real. Ky konflikt mund të evitohet vetëm me bartjen ma të gjerë dhe më të shpejtuar të kompetencave nga UNMIK-u në organet kosovare, në zhvillimin e vërtet të partneritetit në çdo çështje të qeverisjes (edhe në ato çështje të cilat janë të rezervuara për PSSP e të cilat poashtu duhet të bartën te vet kosovarët sa më parë). Nënkuptohet se nevojitet aftësimi i mëtejshëm i kapaciteteve tona që me përgjegjësi dhe efikasitet të qeverisin vet me Kosovën. Ky proces i aftësimit nuk mund të zgjatë dhe të jetë vetëm në formën e trajnimeve, por vetem duke qenë vetë në proceset e qeverisjes, e si instruktor dhe mbikëqyres të jenë përfaqësuesit kompetentë të UNMIK-ut. Po e thjeshtësoj me një figurë: Kosova po më duket si një shkollë e madhe për shofera ku UNMIK-u si instruktor është gjithnjë i ulur pran vollanit dhe ai po i jep makinës, e ne kosovarët si kandidatë vetëm po vëzhgojmë në ulësën tjetër të makinës.

Unë besoj se ne kosovarët, por edhe UNMIK-u, duke i implementuar Standardet e parapara për Kosovën, do të përshpejtojmë këto procese të marrjes së kompetencave në duartë dhe përgjegjësinë tonë, duke qeverisur me Kosovën me ligje e jo më me Regullore. Ndryshe edhe Standardet për Kosovën do të ishin të pakuptimta nëse në shumë lëmi nuk do të jenë kompetencat e organeve të Kosovës duke iu afruar kështu pavarësisë së plotë të Kosovës dhe fillimit të procesit të integrimeve evropiane dhe botërore. Sot UNMIK-u po tenton të ketë monopol në vendimmarrje në Kosovë, gjë që është në kundërshtim me deklarimin e vet UNMIK-ut se është për partneritet me institucionet kosovare dhe po tenton të mbajë kompetencat kyçe të qeverisjes në duartë e veta, gjë që ësht në kundërshtim me karakterin e përkohshëm të administrimit ndërkombëtar. Këshilli i Sigurimit dhe UNMIK-u po synojnë kah konservimi i këtij status quoe, i cili po bëhet i padurueshëm, apo të vejnë moratorium në zgjidhje, në vend që edhe vet të shpejtojnë zgjidhjen e statusit final të Kosovës dhe kështu jo vetëm se dëmtojnë nevojat e Kosovës, por dëmtojnë edhe praktikën e administrimeve ndërkombëtare kudoqoftë në botë. Nënsekretari i shtetit të SHBA-ve Grosman u mundua muajt e fundit të shpejtojë këtë proces me standardet dhe afatizimin e zgjidhjes së statusit final të Kosovës dhe kështu të përshpejtoj zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Kjo tentativë vlen të përkrahet dhe të implementohet.

Në këtë proces të pavarësimit të Kosovës pengesa më e madhe është dhe do të jetë Serbia dhe disa përkrahës të sajë në botë. Kjo u pa edhe me rrezultatet e zgjedhjeve të fundit parlamentare në Serbi, ku fituese dolen ato forca politike të cilat janë më agresive ndaj Kosovës dhe popullit shqiptar, por edhe ndaj perendimit. Prandaj mund të priten sulme të reja ndaj Kosovës nga Serbia dhe vështërsim i çdo dialogu, marreveshje apo pajtimi me Serbinë. Sepse Serbia e sotshme as që ka filluar pendimin apo katarzen për krimin dhe gjenocidin e bërë në kohën e Millosheviqit, sidomos asgjë nuk ka ndryshuar në qëndrimin e Serbisë ndaj Kosovës: forcat ushtarake, policore, shërbimet sekrete dhe administrata e tyre për Kosovën janë të vendosura në kufi me Kosovën, në jug të Serbisë, me veprime permanente dhe të gatshme për akcione ndaj Kosovës, ndonëse tash për tash ruhen nga konfrontimi direkt luftarak me NATO-n dhe forcat e saja të vendosura në Kosovë (KFOR).
Shpresoj se herdokur edhe në Serbi do të mbizotrojë arsyeja dhe se duhet të pajtohen dhe të pranojnë realitetin e ri dhe pavarësinë e Kosovës, të cilën e kanë humbur përgjithmonë edhe politikisht edhe me luftë, dhe se në të ardhshmen do të jetojmë si fqinjë të mirë, në paqë dhe bashkëpunim fqinjësor dhe të dy palët si shtete të pavarura do të jemi të integruar në familjen e gjërë evropiane.

Sa duket, për një bashkëpunim dhe pajtim me Serbinë do të duhet një kohë më e gjatë. Por ne duhet të angazhohemi që sot që edhe serbet e Kosovës dhe përfaqësuesit e tyre të integrohen në shoqërin e re, në institucionet dhe shtetin e Kosovës, të zhvendosurit të kthehen më shpejt në shtëpitë dhe pronat e tyre, që serbet të mos jenë të instrumentalizuar nga politika e Beogradit, që të mos bëjnë obstrukcione, të mos izolohen në enklava, por të lirë dhe të sigurtë së bashku me shqiptarët dhe komunitetet tjera të ndërtojmë një Kosovë të pavarur demokratike me të drejtat e të gjith komuniteteve. Institucionet e Kosovës dhe vet populli shqiptar mendoj se duhet të angazhohen më shumë që të bëjnë për veti serbet e Kosovës, të zhvillojmë tolerancën, të shpejtojnë integrimin e tyre në institucionet kosovare, duke iu hapur atyre perspektiva dhe siguri në Kosovën e pavarur si qytetarë të barabartë dhe me të drejtat kombëtare. Këtu rol dhe përgjegjësi të posaçëm kanë edhe komunat dhe popullata shqiptare si shumicë.

Kjo vlen edhe për të gjith fqinjtë e Kosovës me të cilët, si Kosovë e pavarur, do të krijojmë bashkëpunim, paqë dhe stabilitet në rajon. Pra, pavarësia e Kosovës si shtet demokratik, do të jetë faktor i paqes, bashkëpunimit dhe stabilizimit në rajon dhe në Evropë, prandaj duhet që si i shtet i pavarur të jetë sa më parë në proceset e asocim stabilizimit për anëtarsimin në Unionin Evropian dhe në partneritet për paqë me NATO-n, duke e ngritur dhe aftësuar TMK-n në ushtri të Kosovës.

Në këtë proces të tejkalimit sa më të shpejtë të gjendjes së rrezikëshme të status-quosë në të cilen gjendet sot Kosova, vendin kyç dhe përgjegjësinë më të madhe e kanë vetë organet e Kosovës, të cilat duhet më mirë se deri tani të jenë të afta dhe të guximshëme që të shpejtojnë procesin e marrjes së kompetencave dhe të jetësimit të tyre. Pavarsia e Kosovës arrihet me vepra dhe hapa konkretë e jo me retorikë patetike politike dhe vetëm me deklarime të shpeshta për pavarësi (edhe atëherë kur këto deklarime bëhën me buzqeshje). Neve na nevojiten jo vetëm deklarimet por edhe projektet konkrete për pavarësinë e Kosovës. Ne në Kosovë vërtetë kemi kapacitete dhe resurse politike, profesionale dhe shkencore për të udhëhequr një shtet të pavarur, por nevojitet një organizim dhe bashkëveprim i ri i forcave politike, një aftësim më i lartë, me njerëzit kompetentë si në ministritë, në Qeveri, Parlament, President, në organet komunale si dhe në të gjitha institucionet publike. Edhe partitë politike, të cilat janë për pavarësinë e Kosovës dhe në gara mes veti për pushtet, duhet më shumë të aftësohen me profilizimin e tyre dhe me demokratizimin e brendshëm, duke u liruar nga tendencat e autokratizmit. Autokratizmi në Kosovë nuk guxon të jetë as qëllim por as hap kah demokracia. Autokratizmi vështirë evoluon në demokraci, por zakonisht përfundon në diktaturë.

Liria dhe pavarësia jonë varet në rend të parë nga përgjegjësia dhe veprimi jonë. Na nevojitet diçka e re, demokratike por kompetente dhe e guximshëm, në organet e Kosovës por edhe në media dhe në shoqërinë civile. Në zgjedhjet e ardhshme në Kosovë, në fund të këtij viti, duhet të nisemi nga kriteret e reja për zgjedhjen e organeve me njerzë të tillë të cilët vërtet mund të jenë bartës cilësor të marrjes së përgjegjësisë së plotë për qeverisjen e Kosovës së pavarur. Optimizmi i rrejshëm se edhe pa angazhimin vendimtarë tonin do të vie pavarësia, apo pesimizmi dhe fatalizmi se nuk do të pavarsohemi, janë shumë të rrezikshme.

Me jetësimin e Standardeve për Kosovën ne duhet të tejkalojmë Rezoluten 1244 dhe Kornizen Kushtetutare, të tejkalojmë status-quon ekzistuese dhe të hapim shtigje të reja për pavarësimin e Kosovës. Por, UNMIK-u i bëri koncesione Serbisë dhe futi preambullen e Standardeve ku si piknisje dhe qëllim prap figurojnë Rezoluta 1244 dhe Korniza Kushtetutare dhe në këtë mënyrë mund ti zgjatet jeta kësaj gjendje të status-quos së padurueshme.

Vendosmeria e popullit të Kosovës për pavarësin e Kosovës gjithnjë e më shumë po bëhet vetëdije dhe deklarim i shumë qarqeve botërore. Por, Unioni Evropian dhe Këshilli i Sigurimit po hezitojnë të shpejtojnë zgjidhjen e statusit përfundimtar të Kosovës, bazuar në vullnetin e popullit të Kosovës. Tash na nevojiten sinjalet dhe deklarimet e qeverive eropiane, të SHBA-ve dhe të shteteve tjera të botës, të cilat do të unifikoheshin dhe deklaroheshin në ndonjë konferencë ndërkombëtare për gatishmerin e tyre për njohjen e pavarësisë së Kosovës dhe nxjerrja e rezolutës së re në Këshillin e Sigurimit të KB për njohjen e pavarësisë së Kosovës.

Në kushtet konkrete historike të fillimit të shekullit XXI Kosova e pavarur është njëkohësisht hallka kruciale e çështjes shqiptare në Ballkan, sepse kështu realizohet synimi shekullor i kombit shqiptar për liri, demokraci, orientim dhe integrim evropian, për bashkimin e të gjitha pjesëve të lira të kombit shqiptar në Evropen e integruar. Sot këtu po flasim për Kosovën. Por, çështja e Kosovës, si në sistemin e enëve komunikuese, është shumë e lidhur dhe e varur nga lëvizjet në tërë hapësirat shqiptare: në Shqipëri, në Maqedoni, në Luginën e Presheves, në Mal të Zi, njësoj siç vlen edhe e kundërta: pozita dhe statusi i Kosovës ndikon në rrjedhat në tërë hapësiren shqiptare në Ballkan. Ndikimi pozitiv i Kosovës në hapësiren shqiptare mund të jetë vetëm Kosova e pavarur. Dhe anasjellëtas: pavarësimi i Kosovës ndikon pozitivisht në zhvillimin demokratik, prosperitetin dhe stabilitetin e Republikës së Shqipërisë dhe përshpejtimin e integrimit të sajë në Unionin Evropian dhe në NATO; mandej në stabilitetin, zhvillimin demokratik, prosperues dhe proevropian të Maqedonisë ku do të plotësohen të drejtat e plota të popullit shqiptar, gjë e cila ka filluar me Marreveshjen e Ohrit; mandej në liritë e plota demokratike dhe kombëtare të shqiptarëve në Luginën e Presheves dhe në Republikën e Malit të Zi. Jam i bindur se pavarsia e Kosovës do të ndikojë pozitivisht edhe në zhvillimin demokratik të vetë Serbisë.

Nuk dëshiroj që, si ndonjë skeptik, të shtroj pytjen hipotetike: po qe se nuk arrihet e tërë kjo për pavarësimin e Kosovës, çka të bëjmë? Unë jam i bindur se mundemi dhe se do të bëhët Kosova e pavarur, por po qe se në balanset politike ngjarjet shpiejnë kah në ndonjë kahje tjeter, atëherë duhet së bashku të ulemi prapë dhe të përcaktojmë drejtimet e veprimeve tona. Por, unë jam i bindur se Kosova e pavarur do të bëhët.