Muzeu i Shkodrës, pasuria e fshehur mes muresh

Në Muzeun e Shkodrës ruhen mijëra objekte arkeologjike dhe etnografike, të cilat nuk mund të ekspozohen për mungesë hapësirash

Në të ruhet një pasuri që çdo muze tjetër do t’ia kishte zili, por një fakt në dukje banal bën që ky thesar të mbetet gati i panjohur. Mungesa e ambienteve të bollshme bën që objektet që ruhen në Muzeun Historik të Shkodrës të mbeten të paekspozuara. Në ndërtesën ku ky muze është vendosur, dikur shtëpia e Oso Kukës, hapësirat janë të pamjaftueshme, ndërkohë që vetë institucioni, për mungesë fondeshl, e ka të pamundur të ndërtojë ambiente të reja. Projektet për rehabilitimin dhe zgjerimin e ambienteve kapin një vlerë prej rreth 100 mijë eurosh. Muzeu i Shkodrës ka 3 seksione, historinë e arkivit, arkeologjinë dhe etnografinë. Sipas drejtorit, Maxhid Cungu, në këtë muze ka rreth 20.000 njësi arkivale ku përfshihen dokumente të ndryshme që datojnë periudha të hershme si pergamena, dokumente të njësive administrative osmane, objekte e dokumente të figurave e ngjarjeve historike etj.

Në seksionin e arkeologjisë ka objekte të gjetura gjatë gërmimeve arkeologjike në këtë trevë, si dhe gjetje rastësore, të cilat i përkasin periudhave nga neoliti e deri në mesjetën e vonshme, kryesisht vegla pune, maja shigjetash, thika etj. Në atë të etnografisë ka një fond prej rreth 1500 objektesh, si veshje e kostume popullore nga zona të ndryshme të rajonit të Shkodrës, por dhe nga Puka, Mirdita, Zadrima. Ato i përkasin periudhave të ndryshme, duke nisur që nga shek. XVIII, kryesisht veshje qytetare shkodrane. Prej vitit 1996 muzeu është vendosur në shtëpinë e patriotit Oso Kuka, ku ambientet për ekspozim të këtyre vlerave janë të pakta dhe të pamjaftueshme. Deri në vitin 2001, ky muzeum nuk ka patur asnjë pavijon të hapur, për të qenë i vizitueshëm.

Me shumë përpjekje është hapur pavijoni i arkeologjisë në katin e pare të ndërtesës, ku ndodheshin hauret e banesës karakteristike shkodrane. Këtu janë të vendosura rreth 250 objekte dhe sipas drejtorit Cungu është arritur dhe në sajë të mbështetjes financiare e teknike të ofruar nga Universiteti i Firences. Përveç kësaj, është dhe pavijoni muzeal i shtëpisë karakteristike, me çardakun, trapazanin, oxhakun dekorativ si dhe objektet prej guri e puset e oborrit. Sipas Cungut, krijimi i ambienteve të reja ekspozuese mund të bëhet duke liruar ato ambiente që shërbejnë si zyra. Drejtuesit e muzeumit kanë hartuar projekte dhe për këtë i janë drejtuar bashkisë nën varësinë e së cilës ndodhen, ashtu dhe Ministrisë së Kulturës, apo donatorëve të ndryshëm. Ndërtesa ku ndodhet muzeu historik i Shkodrës është në varësi të Institutit të Monumenteve të Kulturës dhe para dy vitesh është bërë e mundur të ndërhyhet në çatinë e amortizuar të banesës, duke e shpëtuar atë nga shkatërrimi.

Bashkia e Shkodrës nuk ka mundësi financiare për të ndërhyrë për krijimin e ambienteve të reja muzeale, ndërsa në ndërtesë ligjërisht është e pamundur. Sipas drejtorit Cungu, problemet lidhen dhe me një rikonceptim të gjithë hallkave e strukturave që lidhen me këtë institucion. Në vitin 2001 ka filluar puna për hartimin e projekteve më emergjente si reabilitimi i seksionit të etnografisë, që përfshin rehabilitimin e objekteve dhe ngritjen e një laboratori për mirëmbajtjen, konservimin e pasurimin e këtyre vlerave. Këto objekte ndodhen në tre magazina dhe i përkasin periudhave nga vitet 1750 e deri në vitet 80-të të shek. XX. janë veshje të tre religjoneve, nga të cilat rreth 40-të janë veshje të plota. Ato janë të paekspozuara për mungesë ambientesh, ndërsa një pjesë e katit të poshtëm të banesës ku ndodhet muzeu është e zënë me seksionin arkival dhe bibliotekën. “Një projekt tjetër është dhe ai për riparimin e ekspozimin e fondit numizmatik të këtij muzeu, i cili është mjaft i pasur.

Këtu ka monedha që i përkasin periudhës së Gentit, periudhës romake etj., të cilat meritojnë një trajtim shkencor e ekspozim”, - thotë Cungu. Si unitete ato shkojnë rreth 800 copë, por rreth 250 mund të ekspozohen pasi ka koleksione të një madhësie apo lloji. Në këtë fond ka monedha greke e barbaike, venedikase, bizantine etj. Ndër projektet afatgjata që janë, aktualisht projekt – ide, është ngritja e një kompleksi muzeal me 4 kate, ku të ketë inventare, pavijone e laboratore. Nga stafi i muzeut ka dy vjet që ka filluar kartelizimi i gjithë fondit të muzeut, sipas mënyrave bashkëkohore. Sipas drejtorit Maxhid Cungu, pasaportat e objekteve janë dërguar në qendrën e informatizimit të Trashigimisë Kulturore në Tiranë. Biblioteka e muzeut ka rreth 20.000 libra e periodikë të fushave të historisë, gjuhësisë, letërsisë, albanologjisë etj. Është arritur që kohët e fundit këto libra të vendosen në rafte e tavolina të reja e me ndriçim të mjaftueshëm.

Histori muzeumesh

Si institucion, Muzeu Historik i Shkodrës është ngritur në vitin 1949, dhe ka mbledhur objektet e koleksionet muzeumeve të Jezuitëve e Françeskanëve. Ai ka qenë i vendosur në qendër të qytetit. Nga vitet 60-të ai u vendos tek Sahati i Inglizit dhe që nga viti 1996 ai është vendosur në mjediset e një banese karakteristike shkodrane, e ndërtuar rreth fundit të shek. XIX, e cila ka statusin e monumentit të kulturës. Ky muze ka 2 pavijone në shërbim të vizitorëve, numri i të cilëve, sipas drejtorit të këtij muzeu, Maxhid Cungu, ka ardhur duke u rritur nga viti në vit dhe më 2004 – ishin rreth 4000 shqiptarë e të huaj. Deri në fillim të viteve 90-të në Shkodër kishte 7 qendra muzeale, shtëpi private të shtetëzuara që në vitet 50-të e që më pas iu kthyen pronarëve të dikurshëm, të cilët ua ndryshuan destinacionin. Objektet e këtyre shtëpive muze, në një masë të madhe janë grumbulluar dhe janë ruajtur e konservuar nga muzeu historik, i cili tani është i vetmi brenda në qytet, ndërsa në mjediset e kalasë ndodhet dhe muzeu i kështjellës.

Përveç këtij muzeu në Shkodër është dhe muzeu i kështjellës. Ai ndodhet në mjediset e Kalasë së Shkodrës, monument kulture, në atë pjesë që njihet si kapiteneria e kështjellës. Ajo i përket shek. XV dhe është përshtatur si muze në vitin 1987. Ajo është sistemuar e përmirësuar dhe aktualisht po pasurohet me rreth 78 objekte të reja. Në këtë muze ka objekte që pasqyrojnë luftrat iliro- romake, luftrat kundër bizantit, sllavëve etj. Ato janë predha e armë, pjesë e historisë së kështjellës, si dhe gravura e obeliskë të periudhës së sundimit të pashallëkut të Shkodrës që drejtohej nga feudalët Bushatllinj.

Ky muze ka nevojë për ndërhyrje në çati, e cila duhet të bëhet nga Instituti i Monumenteve të Kulturës, në varësi të të cilit është kështjella. Shkodra, para vitit 1949, ka patur dy muzeume private klerikale. Muzeu i Françeskanëve është ngritur në vitin 1890 nga At Shtjefën Gjeçovi, i cili mblodhi e përpiloi Kanunin e Lekë Dukagjinit. Ky muze ka grumbulluar shumë objekte ilire, dhe ka qenë Gjeçovi ai që ka gërmuar nëpër varre ilire dhe ka gjetur këto objekte. Më e pasur në këtë muze ka qenë periudha e sundimit romak. Muzeu i Jezuitëve është ngritur në vitin 1880 dhe ka patur disa seksione si atë etnografik, sektorin e numizmatikës, atë të merceologjisë dhe të historisë së natyrës.

Me krijimin e muzeut historik, që fillimisht është quajtur muzeu popullor, pasuria e këtyre dy muzeumeve u grumbullua aty. MH, deri në fillim të viteve 90-të ka patur disa sektorë si ai i natyrës, historisë, zhvillimit ekonomik e shoqëror të Shkodrës pas vitit 1944, pinakoteka dhe sektori i dhomës karakteristike shkodrane. Në qytetin e Shkodrës ka patur disa shtëpi muze si ajo e Luigj Gurakuqit, Migjenit, Pashko Vasës etj, që pas viteve 90-të pushuan së qëni si të tilla, madje disa tani nuk janë fare. Në qytetin e Shkodrës, që nga viti 1973 e deri në vitin 1991 ka ekzistuar dhe i vetmi muze ateist, një rast unikal ky në botë. Ky muze u ngrit nga Partia e Punës për të luftuar besimet fetare në planin ideologjik, teorik, politik e shoqëror. Ngjarjet e fundit të vitit 1990 bënë që ky muze absurd dhe antihuman të eliminohet. Në vitet 80-të në qytetin e Shkodrës në rrugën muze të Pjacës u hap Ekspozita Kombëtare e Kulturës Popullore.