Identiteti kosovar, a ekziston?

Parimet themelore të identitetit ose çka kuptojmë me konceptin identitet?

Për të shpjeguar konceptin identitet, apo për t'i kuptuar parimet themelore të identitetit duhet së pari të shpjegojmë atë në aspektin sociologjik, socio-psikologjik dhe atë filozofik prej ku dhe nga e ka burimin. Aspekti filozofik e mendon tërësinë e aftësive që i mundësojnë individit për t`ia bërë të kuptueshme vet vetën dhe të tjerëve se kush janë dhe çka dëshirojnë të jenë. Ndërsa parimi i një teorie të integruar e përmbledh konceptin e identitetit me sa vijon: në konceptin psiko-analitik të krizës së pjekurisë (sipas Freudit, Erikson) krijimi i një identiteti shpjegohet si një proces që në fazat e ndryshme të jetës i integron rishtas të gjithë faktorët jetësor në sintezën e unë-it. Identiteti këtu kupton atë çka është formësuar në thelbin e individit.

Për dallim nga kjo, teoria e interakcionizmit (me përfaqësuesit Mead, Strauss, Goffman), mban linjën se identiteti është i vënë në sferën sociale, në pjesëmarrjen të inteakcioneve (mes veprimeve të njerëzve) personi në rritje mëson gradualisht aftësinë, duke u identifikuar përherë me grupet dhe strukturat abstrakte, t`i përgjigjet kërkesave të të tjerëve, pa e dëmtuar vetveten. Nga kjo rrjedh se, aftësia e balancimit individual dhe social definohet mandej si identiteti unë-it (sipas Habermas, Klappmann). Dhe aty ku ky integrim dështon, shpërthen kriza e identitetit. Për dallim nga shoqëritë arkaike që kanë struktura relativisht të njësuara, pikëpamjet drejt krijimit të identitetit në shoqërinë e sotshme moderne kanë ndryshuar dhe problemet për një identitetit janë shtuar shumë.

A ka identitet kosovar?

Për ta shpjeguar e për ta dhënë mendimin për çështjen e shtruar, së pari duhet të bëjmë disa sqarime paraprake në aspektin historik. Shqiptarët e sotshëm kanë prejardhjen nga Ilirët. Kjo tezë tashmë është e padiskutueshme. Në Ilirinë e lashtë (shkenca e historisë jep të dhëna se), ka ekzistuar njësia “Dardani dhe dardanët” që kanë jetuar kryesisht në Kosovën e sotshme. Gjatë historisë dhe zhvillimeve në Evropën juglindore, për shkak të rëndësisë strategjike të rajonit ilir, fillon një ndryshim i territorit, sidomos pas okupimit të mbretërive të ndryshme. Romakët, gotët, dyndjet e popujve, e sidomos ato sllave, kanë ndikuar që në territorin ilir të ndryshohen strukturat, pastaj perandoria e Maqedonisë, që shuhet më vonë nga Bizanti, okupimi dhe sundimi pesëshekullor otoman, tendenca për copëtimin e pjesëve të banuara me shqiptar pas rënies së Perandorisë Turke, nga Greqia, Italia, Mali i Zi, Serbia e Bullgaria. Gjatë kësaj historisë nga Dardania antike kalohet në Vilajetin e Kosovës, (sidomos kjo gjë vërehet) gjatë sundimit osman, që përfshinte një territor më të gjerë se sa Kosova e sotshme.

Me rënien e Perandorisë Osmane, që shënon kulminacionin e tjetërsimit të identitetit (përkatësisht asimilimit), shqiptar në disa pjesë, sidomos në Prizren, Strugë dhe Sanxhak dhe elemente, me që rast filloi faza e krijimit të shteteve nacionale edhe në Evropën Juglindore. Fatkeqësisht, kombi shqiptar, pasardhës i ilirëve, filloi të ndahet bashkë me territoret e banuara nga ata dhe iu ngjitën fqinjëve Grek, Serbi e Mali i zi (me vonë edhe Jugosllavi). Copëtimi i trojeve dhe i vetë shqiptarëve ndikoi edhe në krijimin e një “identiteti” ndryshe të disa pjesëve të banuara me shqiptar, por edhe të shqiptarëve të tjerë që gjatë historisë kanë lëshuar vendlindjen e tyre për ta ruajtur “identitetin”. Sot pra kemi Shqipërinë, Kosovën, shqiptarët në Maqedoni, shqiptarët në Malit të Zi, Serbinë, Greqinë, arbëreshët e Italisë, arbëreshët e Zarës, ndonëse nuk e pranojmë në mes tyre ka dallime në pikëpamje të identitetit.

Kjo histori kombit shqiptarë i dha tipare të ndryshme nga identitetit burimor. Disa elemente të identitetit burimorë iu thanë (zhdukën), iu tjetërsuan, disa të tjera u bënë pjesë e tij, tani të pandashme. Pjesë të tjera të kombit shqiptarë kanë fituar elemente të ndryshme dhe me këtë një “identitet” me elemente dalluese varësisht se ku veprojnë dhe jetojnë. Duke filluar me arbëreshët e Italisë së bashku me arbëneshët të Zarës që kanë krijuar një “identitet” vetjak, pastaj arvanitët në Greqi kanë tiparet e tyre dalluese. Po ashtu, më pak ose më shumë dallojnë mes veti edhe shqiptarët në Maqedoni, Kosovë, Serbi Jugore e në Mal të Zi, të cilët gjatë historisë kanë fituar elemente dalluese, por që padyshim janë një popull në trojet e veta e kanë një gjuhë, për t’u dalluar se janë shqiptar.

Çka kuptojmë me konceptin shqiptar?

Para se gjithash me semantikën shqiptar kuptojmë kombin shqiptar i shtrirë në disa pjesë. Mirëpo ky koncept, (emërtim), identifikon edhe shtetasit e shtetit shqiptarë (Shqipërisë) që nuk do të thotë se duhet të jenë edhe me kombësi shqiptare. Për ta kuptuar dallimin edhe më mire, duhet që të bëjmë dallimin mes koncepteve komb dhe nacion, përkatësisht nacionalitet. Filozofët evropian dallojnë mes konceptit nacion sipas kuptimit gjerman dhe francez. Versioni gjerman i nacionit nënkupton kombin gjerman, ndërsa ai francez lidhet ngushtë me konceptin e shtetit, që nënkupton popullin që jeton brenda shtetit francez. Me fjalë tjera “kombi përmbledh në gjirin e vet një grumbull etnik që është i lidhur (idealist!) nëpër mes gjakut dhe fisit të njëjtë, po më fort nëpër një botëshikim e botëkuptim (Weltanschauung!) të përbashkët.

Porse ky botëkuptim bazohet më fort në ndjenja d.m.th. në kujtime abstrakte të një vitaliteti të veçantë (=të gjakut!) dhe jo aq në kujtime abstrakte të një sistemi filozofik e racional. Nocioni “nacion”, ka kuptim politik që lind në kohën kur për të parën herë fillon krijimi i shteteve në kuptimin e sotshëm (shek. XVI). Me nacion në gjuhën shqipe, është marrë dijetari shqiptar K. Maloki, i cili nënkuptonte “popullin shtetnor”, ndërsa kombi është një term etnik, që nënkupton, (përfshin), e që i kalon edhe kufijtë shtetëror. Dhe, kështu ai vjen në përfundimin se, duke u bazuar në shpjegimet e lartcekura, ideja nacionale nuk ka kurrfarë pune me idenë kombëtare.

Në këtë kontekst kurë flasim sot për identitetin kosovar, kjo nuk ka të bëj me një identitet tjetër në kuptimin kombëtar, porse fjala është për një identitet të ri me tendenca të krijimit të shtetit nacional, ku banorët (shtetasit) e vendit do emërohen si kosovarë. Koncepti kosovarë përfshinë në këtë kontekst jo vetëm shqiptarët si shumicë, por edhe pakicat tjera, si serbët, ashkalijt, goranët, turqit, boshnjakët, kroatët! Edhe shqiptarët e Maqedonisë në kuadër të këtij shpjegimi janë maqedon, meqë janë shtetas të saj! Dhe ndryshe mund të përdorim konceptin ngjashëm si përdorët edhe për arbëreshët e Italisë që në gjuhën gjermane i emërojnë italo-shqiptar (Italo-Albaner), prandaj edhe shqiptarët në Maqedoni mund të përkufizohen si shqiptar të maqedonisë, ndonëse këtu problemi duket më i ngatërruar pasi që ata janë popull etnik në hapësirën e tyre.

Sot krijimi i një shteti të “pastër” shqiptar (sipas konceptit Evropian) nuk do të thotë gjë tjetër pos fashizëm. Historia, (sidomos ajo Evropiane), ka treguar se një gjë e tillë është e paarritshme, e aq më pak kurë bëhet fjalë për një shtet të “pastër-etnik” shqiptar!

Me njohjen e shtetit të Kosovës, (i pëlqej dikujt apo jo) do të krijohet njëkohësisht edhe nacioni kosovarë. Ndërsa “bashkimi i shqiptarëve si komb” do mund të realizohet vetëm me hyrjen e “Ballkanit Perëndimor” në Unionin Evropian! Dhe për fund, a nuk do të ketë edhe më tutje “identitetet” dalluese brendapërbrenda kombit shqiptar?!

Lit.: Wörterbich des Christentums, Orbis Verlag, Düsseldorf 1988, fq. 503. Robert Kempner, Jahrbuch des öffentlichen Rechts, Band XIV, Tüpingen 1926, fq. 484. Ernst-Wolfgang Böckenförde, Staat, Nation, Europa, Suhrkamp Verlag am Main 1999, fq. 35-58; Ernest Renan, Was ist eine Nation? Und andere politische Schriften, bot. I 1995, Wien-Bozen 1995, fq. 41-58. K. Maloki, Shteti apor Kombi, në: Phoenix, nr. 15(2000/1).

[1] Artikullshkruesi është autor i librit: Mendime mbi kushtetutën dhe shtetin, Zagreb 2005.
*Autori është udhëheqës i Institutit Shqiptar në St. Gallen/Zvicër.