Shërbeni kulturës së jetës e jo vdekjes

Fadil Kraja, është shkrimtari e dramaturgu i njohur shqiptar. Ai, me forcën krijuese, gatuan në magjen e emocioneve lot të pastër njerëzor. Sikurse shkruan poetja Fatime Kulli “… të gjithë lexuesit e spektatorët gëlltisin një copë kafshatë në lotin e kristaltë të apelit më njerëzor…” Spektatori në teatër në vendlindje e New York, duartroket dhimbjen e tij, e derdh lot malli, për pamundësinë e mundësisë, për përballimin e të pazhgjidhurave...

Krijimtaria letrare përfshinë: Poezi: “Kanga ime”, “Melodi malësore”, “Jehonë malesh”, “Hije të paska”, “Ndodhitë e Nereidës”, “Bjer topuz”; Prozë: “Kandidatja e fundit”, “Fajin e kishte”, “Besa”, “Heshtja që të ther shpirtin”, “L'aquila ferita”, “La gravidanza ferita”, “Britma e një gruaje (roman)”; Drama e komedi: “Fisheku në pajë”, “Shpartallimi”, “Baca i Gjetajve”, “Dashuria e trojeve tona”, “Dy drama”, “Luani i shtëpisë”, “Nata e fundit”, “Jorgani”, “Gjaku i Arbërit”, “Sinjalet e natës”, “Çështja e Blertës”, “Djem të mbarë”, “Fundi i një komedie”, “Flamur në dasëm”, “Kur flasin zemrat”. Ka shkruar gjithashtu drama për fëmijë, librete operash e operetash, etj.

LEHMAN COLLEGE (The Monroe and Rose D. Lovinger Theatre) BRONX NEW YORK.
E shtunë më 19 shkurt 2005 në orën 7:00 pm, Trupa Teatrale e Famullisë së Kishës Shna Ndout në Tuz – Malësi, ishte mysafire në ambientet komode në Lehman College. Duatrokitjet frenetike dhanë sinjalin e mirëserdhjes miqve bashkatdhetarë nga vendlindja, të cilët paraqitën dramën: “N’dorë të kësaj shtëpie” (e përpunuar sipas motiveve të dramës “Jorgani”), e shkruar nga Fadil Kraja e venë në skenë nga Trupa e Famullisë Tuz – Malësi. Organizator i shfaqjes së bukur artistike me nota prekse për teleshikuesit shqiptaro – amerikan, ishte i palodhuri e artdashësi Pader Pashko Gojçaj, i cili nuk kishte mundësi të vinte në New York për asye objektive. Ai është mbështetur nga skenografi e orkestruesi muzikor Nikollë Lucgjonaj dhe regjizori bashkëkohor Gjergj Gjonaj.

Përpara se të ulet sipari i skenës, përshëndetjen për mbështetjen e ardhjes nga Malësia në ShBA, në emër të artistëvë e bëri aktori Zef Dreshaj. Në fjalën e tij, miku malësor tha, se: “Dua të ju përcjell përshëndetjet e vëllezërve e motrave tuaja që ndodhen në Malësi. Ata janë me mendje e zemër gjithmonë me ju.”

Më pas, udhëheqësi artistik, falënderoj Dom Pjetër Popaj, për ftesën që u bëri të mundur ardhjen nga Malësia në ShBA, sponsorizuesin Zef Dedvukaj dhe Ambasadën e ShBA - së në Beograd. Një përshëndetje të ngrohtë solli nga bariu shpirtëror P. Pashko Gojçaj, si organizues i shumë projekte artistike, kulturore nacionale e fetare.

Ai ftoi në skenë ftuesin zyrtar të Grupit Artistik, meshtarin e përndershëm Dom Pjetër Popaj, të cilit i dhuruan në shenjë mirënjohje një pikturë të skenografit Nikollë Lucgjonaj, me motive nga kisha e Tuzit pranë vendlindjes së meshtarit. Ai përshëndeti miqtë, spektatorët shqiptaro – amerikan, që me 500 duartrokitjet e tyre ripërsëritën mesazhin e mirëseardhjes e artistëve nga vendlindja. Në fjalën e tij u ndal, në rolin e madh të artit e kulturës në përcjelljen e mesazhe pozitive për popullin tonë. Me argumente historike, përshkroi virtytet e fortat shqiptare, si nderin, besën, fjalën e dhënë, paqen, mikpritjen, nderimi për mikun etj., të cilat rrallë gjinden në popujt fqinj në vendlindje. “Kjo tregon, se populli shqiptar është një fis i zgjedhur, fis mbretëror. Askund tjetër nuk e gjen një mikpritje të tillë, por vetëm në mbretëritë e lashta. Këto virtyte pozitive të popullit kanë mbijetuar ndër shekuj. Me fal, është një veprim Hyjnor”, përfundoi fjalën e vet famullitari.

Projekti i dramës së përpunuar, shkruar pesë vite më parë titulluar: “N’dorë të kësaj shtëpie”, është një version modern përshtatur ditëve tona nga regjizori Gjergj Gjonaj. Drama “Jorgani”, i zhvillon ngjajet në fundin e shek. XIX e fillimi i shek. XX. Merita e regjizorit Gjergji, është se i ka zhvendos ngjarjet e përsonazhet në shek. XXI, në zonat e Malësisë ku fenomeni i gjakmarrjes është ende një dukuri negative, që sundon e shkaton gjak me ngujime familjesh dhe fëmijë…

Jeta është e bardhë, vdekja e kuqe

Në ekranin prej beze shfaqet hyrja e dramës, ku dy përsona nga Gjakova Coli (Vasel Dedvukaj), me një çantë në dorë po udhëtonin për të shkuar në pazar të qytetit. Ata ndalojnë pak minuta, për të pirë një kafe. Dy përsona të tjerë (keqbërës), që ndodhën në lokal, lajmërojnë me telefon, se dy të panjohurit me çantë janë nisur e ju delni përpara. Me armë në dorë e mask në krye u rrëmbejnë çantën… dhe drama spostohet në skenë… I grabituri, kthehet në pazar. Ai sheh grabitësit e sendeve të argjenda, Ato po tregtonin mallin grabitur atij. Duke kërkuar sqarim, një ndër shokët (Marjan Dedvukaj & Zef Dreshaj) e djalit të vrarë nxjerrë alltinë për t’a vrarë. Për vetmbrojtje, ai me shpejtësi i rrëmben armën e ia drejton grabitësve. Në çast ndërhyn i pafajshmi Sokoli, që padashje vritet nga tregtari i grabitur…

Ngjarjet e dramës zhvillohen në një shtëpi malësore të thjeshtë. Subjekti i pjesës është gjakmarrja në Shqipërinë e Veriut. Përsonazhi kryesor është nënë Hëna, (Pashkë Gjonaj), e cila ka në shtëpi dy djem e një vajzë, mbasi burri i ka vdekur. Ajo në shtëpi po bashkëbisedon me vajzën e saj Zanën (Violeta Marniku), që e qetë qëndis një jorganin me ngjyrë të kuqe, simbol i dashurisë, por për fat të keq edhe i gjakvdekjes. Biseda e lirë në familje është interesante, kur nëna e këshillon vajzën, se duhet të martohet, mbasi kemi lindur për t’u martuar… të ketë fëmijë dhe gëzoj jetën e saj… Tek burri do të lindësh fëmijë, do të bahesh nanë… Vajza i përgjigje: “Unë të rris ata që do të vrasin…” Zoti thotë martonju e shumonju, i thonë nëna vajzës… Ti nënë mbete vejush me fëmijë… Vajza, e kundërshton nënën, e dëshpëruar nga ajo, se çfarë po ndodh shpesh me gjakmarrjet në Malësi… Kaq shumë gjak derdhet, që të vijë jeta e bardh!?…

Gjatë bisedës troket dera, ku një person thërret: “O i zoti i shtëpisë”. Nga brenda dëgjohet përgjigjja: “Kush është, ç’kërkon këtu?”. Njeriu, mbasi futet brenda thotë: “Kam ra në gjak… Çile pash hatrin e Zotit… N’dorë të kësaj shtëpisë”… Vajza kundërshton, “Mos nënë, ai është vrasës”, ndërsa ajo behet burrnesh dhe pranon vrasësin në shtëpi. Daja i djalit të vrarë Hila (Dedë Dedvukaj), sapo shkel në prag të shtëpisë thotë: “Na ka gjujt rrufea. Djalin Sokolin e kanë vra”. Personi vrasës, është i panjohuri, që ka pranuar nëna në shtëpi. Ngjarja precipiton me shpejtësi… Vrastari, nënës i ka dhënë alltinë, me të cilin ka kryer krimin dhe i thotë që ta vrasë, duke marrë gjakun e djalit. Ajo pasi e pranoi në shtëpi, i jep rrobat Spkolit dhe e fsheh në dhomën e viktimës…

Axha i dy djemve e vajzës i quajtur Urti (Luigj Junçaj), duke pasur përvojën e hidhur të viteve të shkuara, me fjalët e matura prej burri të mençur i jep udhë pozitive aktit burrëror të faljes së gjakmarrjes nga njerëzit e shtëpisë së vëllaut të vet. Për fat të mirë, mendimi të urtë të tij i bashkohet nëna burrnesh… Për respektin ndaj saj, babai i djalit vrasës vjen e i dorëzon të birin për t’a vrarë, duke shprehur fjalët: “Me vrasjen e djalit tim kërkoj që gjakmarrja të mbyllet”…

Përfundimi është një mesazh pozitiv. Nëna mbas një jave që e strehon vrasësin i jep besë për një vit. Ajo i jep djalin tjetër Çelin (Nikollë – Buqi Gjonaj) për t’a shoqëruar deri në Qafë Morinë drejt Kosovës vrasësin. Pas një viti, i biri tjetër niset në Gjakovë, për të marrë gjakun e vëllait, por ai kur sheh vrasësin, që lutet me urata pranë një qiriu të ndezur sipas vullnesës së Zotit, stepet e dora nuk i nënshtrohet dëshirës së gjakmarrjes… Babai i vrasësit (Gjergj Pali Dedvukaj), ua sjellë djalin në shtëpi me duar të lidhur në mënyrë që familja gjaksore t’a vrasë. Por përsëri nëna burrnesh, kur e sheh vrasësin thellësisht i penduar për vrasjen e djalit të saj (vuante shpirtërisht) i rifalë, gjakun, duke i thënë: “Të kjoft fal gjaku i djalit”…

Curriculum Vitae e Trupës Teatrore

Grupi artistik teatral, gjatë 30 viteve të veprimtari kulturore ka realizuar gjatë kohës së lirë, ruajtjen, kultivimin e kulturës nacionale e fetare në trojet e Malësisë. Ajo ruan nga asimilimi traditat e moçme të të parëve, doket, zakonet, adetet e nacionit, me promovimin e librave të autorëve të rinj. Të tillë janë filmat: “Hakmarrja” (një film i realizuar në përkujtim të 30 vjetorit të Besëlidhjes së Malësisë. Ai është promovuar në Neë York, Detroit, Koplik, Bajzë të Kastratit, Porgoricë, Ulqin etj.), “Mundimet e Jezu Krishtit” (me motive nga Katër Ungjijt), “Prej shpërnguljes kah eksoduesi” (film dokumentar për Kosovën e Malësinë që ka emigruar në ShBA). Nën përkujdesin e kryeredaktorit e botuesit klerik Pader Pashko Gojçaj, prej pesë vitesh del revista periodike fetaro – kulturore “Zani i Shna Ndout” (2000). Ajo lexohet në Malësi, Shqipëri, Itali, California, Detroit, New York etj. Ndër dramat janë: “N’dorë të kësaj shtëpie”, “Dedë Gj’Luli”. “Takimet e mërgimtarëve”, janë shfaqjet artistike tradicionale verore të përvitshme mdis nesh, etj.

Opinione pas shfaqjes

Gjergj Gjonaj, regjizor. Ai me profesion mësues. Ai punon me Shoqërinë Artistike “Drita” prej 15 vjetësh, me Shoqatën Artistike “Rapsha” në Tuz. “Falenderoj publikun për interesimin e madh për ne. Jemi një grup amator. Dua të falënderoj në veçanti Dom Pjetër Popaj dhe sponsorizuesin Zef Dedvukaj, i cili pagoi shpenzimet qysh në vendlindje. Pse e zgjodhëm këtë dramë? Arsyeja, se fatkeqësisht populli ynë ende vuan prej hakmarrjes. Qysh prej vitit 1970 në Malësi, është ruajtur e respektuar deri sot Besëlidhja e Malësisë, e cila kurrë nuk është shkelur. Mëkati, pendesa dhe falja ndjekin fillin e kësaj drame. Dhe “N’dorë të kësaj shtëpie”, falja ka kaq vlerë të madhe, sa e ama pranon me strehu gjakësin në shtëpinë e vet megjithsë i ka vra djalin… Drama e sotme ishte një porosi artistike që të lëmë gjakmarrjen. Sikurse thotë aktori: “Ti lamë anët negative të zakoneve tona e të marrim anët pozitive”. Eshtë hera e tretë që vi me dramë në New York e kurrë nuk kemi pasur një numër kaq të madh spektatorësh. I falënderoj nga zemra duatrokitjet e bashkëatdhetarëve tanë.”

Pashkë Gjonaj, aktore. Me profesion mësuese, mbasi ka mbaruar studimet e larta në Kosovë. Është aktiviste e kulturës, duke luajtur për 34 vjet role në pjesë tetrale me tematike atdhetare. “Unë u mundova të luaj rolin e një nëne, që mban një dhimbje të thellë në shpirt, ashtu sikurse po ndodh në realitet në trojet shqiptare, ku gjakmarrja vret. Sonte unë u vuna në rolin e asaj malësore të dikurshme. Këtë dramë e kam luajtur pranë Shoqërinë Kulturore Artistike “Rapsha” e ngritur në famullinë e Tuzit, ku jam antare. Kam luajtur në “Darken e Fundit e Jezu Krishtit”, në rolin e një gruaje. Përsëri në dramën “Fisheku në pajë”, të Fadil Krajës.”

Tomë Mrijaj, Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së Prizrenit dhe publicist. “Unë erdha me gjithë familje e u impresionova shumë nga kjo dramë me të vërtetë e bukur e shkrimtarit të shquar shkodran Fadil Kraja. Mesazhi i saj është i kjartë për shqiptarët kudo ku ndodhën. Ka ardh koha që t’i themi ndal plagës më të rëndë të gjakmarrjes që ende nuk po ndalet. më pëlqej shumë roli i nënës, luajtur me ndjenjën e një nëne të vërtetë nga Pashkë Gjonaj, sikurse edhe roli i përsonazhit që autori i kishin vënë me të drejtë emrin Urti. Kam parë sonte në teater nëna shqiptarem, që nuk kanë mundur t’i fshihnin lotët, sepse janë nëna pavarësisht se nuk jetojnë në vendlindje ku gjakmarrja po merr jetë njerëzish. Dhimbja shqiptare u ul sot në skenën moderne amerikane ashtu troç shqiptarshe.”

Kanto Dushaj, aktivist në Kishën e “Shën e Pjetrit dhe Palit”, Rochester Hills, Detroit. “Ishte një dramë e qellueme, që prek në plagën e gjakmarrjes. Aktorët kanë luajtur shumë mirë. Kisha një kënaqsi e veçantë se mora pjesë në dramë. Kjo duhej të shfaqej më përpara në ShBA. Kjo tregon mesazhin, se arma si vrastare nuk është mirë të mbahet nga shqiptarët. Ka ardhur koha që edhe shqiptarët të luajnë pjesë teatrale, sikurse venë në skenë pjesë shumë të bukura komunitetet e tjera joshqiptare.”

Gjokë Gojçaj, ish – mësues i Agronomisë në shkollën e mesme në Tuz. “Jam këtu në Neë York prej 16 muajsh. Vij nga Malësia e Malit të Zi. Sonte pata rastin të përcjell një dramë, nga Fadil Kraja, një shtegtar i njohur i dramave shqipe. Ishte një kënaqësi e veçantë për mua përsonalisht, për arsye se patëm mundësi të gjejmë vetvetën në ato rrjedhat e asaj kohe dhe sot. Shfaqja është realizuar shumë mirë, përkitazi me disa vështirësi teknike, të cilat kanë ndikuar edhe në cilësinë e realizimit. Cilësia e interpretimit të artistëve, ka qenë mjaft i mirë, me plot ndjenja e sens. Autori, gruan shqiptare e ka nderuar me rolin e saj. Asaj për sa shihet i ka dhënë mend e burrëri malësori. Kjo me sa duket ka qenë edhe boshti i krejt vepres. Eshtë e nevojshme, domosdoshme, që të tilla shfaqje të na përcillën më shpesh, për arsye se ne jemi të ndjeshëm për të dëgjuar e parë jetën tonë dje e sot. Mjerisht raste të hakmarrjes dhe gjakmarrjes, të vrasjeve, që janë kundër civilizimit domonojnë edhe sot në të gjitha trojet shqiptare.”

Bashkon Camaj, ekologjist në Neë York, që punon për “Company MTA”, “Drama ka qenë shumë e mirë. Kishte pak probleme teknike fillimisht. Mesazhi ishte jashtzakonisht i mirë, për mirëkuptimin, faljen e gjaqeve. Kjo gjë është shumë aktuale e problematike, sidomos në vendet tona.”

Simon Vukël, redaktor i gjuhës angleze në revistën “Jeta Katolike”, Neë York, “Kaluam një natë shumë të bukur. U kënaqa. Eshtë me shumë rëndësi, që t’i mbajmë e t’i kujtojmë gjerat pozitive, që kanë qenë më parë e të mos u harrojmë.”

Gjergj Zefi Dedëvukaj, sponsorizues i Trupës Teatrale në Tuz, banues në Neë York tash 13 vjet. “Vij nga një fshat i vogël në Nënhelm i Malësisë, cili ka nxjerrë shumë artista amator. Babai im Gjergj Pali Dedvukaj, prej 30 vjetësh merret me art, kur unë ende isha 5 vjeç. Unë me vëllezërit e mi Vaseli e Marjani kemi marrë pjesë në teatër. Për fat të keq në vitin 1992, na u desht të braktisim shtëpinë për arsye të luftës në Jugosllavi. Motivi i ftesës ishte 30 vjetori i babait tim në skenë, të cilit i thashë, se kam një ide. Ke qenë i sëmurë, ke pasur veprimtari si artist e aktor tash 30 vjet, i thashë zgjidh 15 vetë vëni në skenë një dramë e ju jeni mysafirë me shpenzimet e mia. Këto ranë dakord dhe besoj se edhe ju e patë duartrokitjet që shoqëruan dramën e bukur që u luajt sonte.

Dramaturgun Fadil Kraja e kam lexuar e kam admiruar shumë. Ne kemi vënë shumë drama të tij në skenat tona në Malësi, ku kam luajtur edhe unë. Të tillë mund të përmend “Fishekun në pajë”, “Baca i Gjetajve”, “Gjaku i Arbërit” etj. Dramën “Jorgani” të përpunuar me titullin “N’derë të kësaj shtëpie” e zgjodhi regjizori Gjergj Gjonaj, e cila për koinçidencë ishte edhe pëlqimi im. Sot në shekullin XXI është koha me fal dhe jo veç me vra. Fjala më e mirë dhe më e urtë, është falja, besa që e kemi të ruajtur me nderë e besnikëri ndër shekuj midis nesh. Gjithmonë ka me u gjet besë e burrëri në trojet shqiptare. Unë isha shumë i kënaqur shumë me artistat dhe publikun e mrekullueshëm malësor.”