Heroinës Marije Shllaku Kosova iu bë shtëpi e toka ujë me pi

Fotografia. Gjithmonë aty. Në të njejtin vend. Në të vërtetë largohesh nganjiherë. Si era. E me vete më merr. Shkon ku ke shkelë dikur. E, edhe ma përtej. Fusha e male kapërcen. Kudo që ndigjohet fjala e ambël NANË, të cilën aq shumë e deshe. Dhe, saora, çilembyll sytë, prapë këtu. Ku je.

E qetë. E pafjalë. Nji heshtje me dhimbje krenare. Heshtje që flet shumë.

I flet njënit ndër të paktët e sotëm, që të njohën së afërmi. E kurrë s’të harruen. Jeton mbrenda tyne. Ti i rrite.

Të shikoj përditë. Bashkëbisedojmë në nji dhomë. Ti, atje, nalt, në mur, e unë në shtratin tim tashma të lodhun.

Vajzë e re. Njizetekatërvjeçare. Dhe e re mbete përjetësisht. E pastër dhe e bukur. Bukuri e papushtueshme.

Pra, ne njihemi. Ma saktë, të njoh unë ty. Nga travajat e shumta që të ranë për hise e i përballove me qëndresë legjendare, nuk pate kohë me e njoftë ma të voglin vëlla tandin, i cili për herë të parë e të fundit, të pa para gjashtëdhjetë vjetësh- nji fjalë goje! Kur ta ndigjoi zanin kumbues, që djersët ia nxori prokurorit. Kur mësoi për bëmat tueja heroike në të mirë të tokës që të lindi. Dhe kur pa se si u talle me vdekjen, ti, vajzë kapedane- ORLEANE SHQIPTARE. Dhe që nga ajo ditë, si shumë të tjerë, ushtar i yti mbeti. Nji ushtar që në jetë pati rrëmore shumë.

Motra ime e shpirtit, sokoleshë mali!

Sytë tu rrezatojnë mbrenda meje. Dritë e forcë më japin. Ata më kanë mbajtë gjallë edhe kur u përballa me vdekjen!

Dy botë në nji. Ti dhe unë. Bashkëbisedojmë. Ma saktë, flet ti. I flet motra e madhe vëllait të vogël shtatëdhjetepesëvjeçar.

Pse ndryshe nga shumë e shumë vite ma parë, pamja jote e këtyne kohëve të fundit, ma saktë, e këtyne gjashtë viteve, po më befason? Ndjehesh ma e qetë, ma e gëzueme. Edhe krenarinë e mbrendshme ta ndjej disi ma të thellë. Ngjan me timonierin, që bashkë me shumë e shumë shokë, ma në fund, në luftë me stuhinë, e ka nxjerrë anijen në breg.

Pra, të shoh të përtrime. Dhe ke të drejtë. Ka gjashtë vjet, motër, që KOSOVA po merr frymë lirisht. U shporr nji herë e përgjithmonë shkerbja e Uralit, të cilën ti me shumë trima, e luftove me guxim e zgjuarsi të rrallë. Së fundi, me ndihmën e Zotit në radhë të parë, nipat e mbesat tua e shporrën nga trojet tona pushtuesin shekullor gjakatar. Doli profecia jote: Gjaku im nji ditë ka me u ba liria e Shqipnisë. Dhe tjetra: “…S’ka dyshim se mbas vdekjes sonë, djemtë e vajzat shqiptare do ta vazhdojnë luftën, derisa Kosova t’i bashkohet Shqipnisë.„

Fjalët tua të fundit, para tytave të kuqe, ishin:

“KOSOVË!

Sa shpresëmadhe të gjeta, e sa zemërplasun po të la! Po edhe në këtë çast të mbramë, po i lutem Zotit: GJAKU IM T'U BAFTË DRITË!

Dhe, d r i t ë u ba. Kosova për të cilën ti u flijove, e fitoi LIRINË.

Të skalituna mbeten thaniet tueja:

“Ne luftuem që pjesët ma të dhimbshme të atdheut t’ia kthenim Nanës Shqipni.“

Ndër tubime bahej thirrje:

“Mos t’i lëshojmë këto fusha të bukura! Mos me ia dorëzue shkjaut në asnji mënyrë armët tona!"

“Rregullisht mbaja fjalime, tue ua ngritë moralin. Dhe morali ynë ishte i naltë. Ai kurrë nuk na tradhtoi.“

Baje thirrje:

“Shqiptarët nuk duhet të shkojnë me luftue në tokë të huej.“

Ti e sqaroje edhe faktin e turpshëm:

“Partizanëve të Serbisë po u ndihmojnë partizanët e Shqipnisë.“

Lufta kishte dhimbje. Kur u vra Mehmet agë Berisha, u shprehe: “M’u thye njenin krah.„ E, për vrasjen e Pjetër Tomës, rojes tande besnike, u shprehe: “Vrasja e Pjetër Tomës më ka goditë thellë.„

I pate thanë Shaban Polluzhës:

“Kam ardhë me u ba kurban për këtë tokë. Duhet ta mbroj edhe unë, siç po e mbron ti. Ne duhet të jemi të bashkuem. T’i lamë mbanesh mosmarrëveshjet. Për këtë edhe ta ka mësye. Kam ardhë me t’u lutë…

Për hir të Zotit, për hir të Atdheut, të Kosovës, edhe për hatrin tim, thirre Mehmet Gradicën e pajtohu me të! Bashkohuni! Po s’u ba kjo, ka me na dënue historia, e ndoshta ty ma shumë, se sot ti je baba i Kosovës.„

E, kur qe arritë kjo, Shabani u pat shprehë: “Kjo çikë më bani me u pajtue, me u besatue për luftën që na pret me shkjaun.„

Ishe procesmbajtëse në tubimin historik të Dobërdolit, (4- 5 gusht 1945), ku morën pjesë afro dyqind burra zamëdhenj nga trojet tona. Mes tyne, ti, vajzë e vetme, the në atë tubim:

“Motra dëshiron me vdekë me ju, e ju bashkë me të. Sa të jemi gjallë, të mos ju iu dorëzohemi sllavokomunistëve! Ma mirë me vdekë me gratë e fëmijtë tanë, e me i pa tue vdekë, sesa serbi me na i pre! Tek ne mbetet qëndresa, besimi e bashkimi. Me armë në dorë, ne do ta fitojmë lirinë! Pra, le të bashkohemi e të betohemi përpara Flamurit tonë kombtar, se kambë e sebit nuk ka me shkelë këndejpari! Le të bahemi barrikadë, kala në kufi! Le të përdoret gjaku ynë në vend të zallit e gëlqeres, e trupat tanë si gurë!„

E burrat, shumë prej tyne të përlotun, t’u përgjigjën njizani:

“Ti, motër shqiptare, na ke ndihmue në kohët ma të vështira. Ti parnove vdekjen me ne, e edhe ne e pranojmë vdekjen me ty! Rroftë motra jonë!„

Gjithmonë mes flakëve. E kudondodhun.

“Në luftë e sipër, e kisha për detyrë që të plagosunve randë, me u hapë plagët për me vdekë ma shpejt, dhe me ua asgjësue dokumentet. Kurse të plagosunve tjerë, me u shërbye e me u dhanë kurajo.„ Kështu shkrove në hetuesi. E vetëdijshme se populli të donte dhe të mbronte, u shprehe: “Populli më donte e më ruente si di Zoti.„

Në Gllogjan more plagën e parë e u mjekove në shtëpinë e Dan Pjetrit, në Dobërdol të Ujmirit- qendër e ONDSH-së. Gjashtë muej të strehuen, të mbrojtën ma shumë se birin e tyne, tue rrezikue, gja që ma vonë edhe e paguen shtrenjtë.

Dhe beteja e fundit- ajo e Siqevës. Nji përleshje e përgjakshme me forcat armike disa herë ma të mëdha në numur. Nji qëndresë heroike. Armiku e pagoi shtrenjtë, po edhe nga çeta u vranë 28 luftëtarë lirie e dhjetra të tjerë u plagosën randë. E, për këtë skenë, shkrove: “Oh, ç’kanë pa sytë e mi! Dhimbje që nuk përshkruhet!…„ Dhe pak ma poshtë: “Rrobat m’u mbushën me gjak…Mbeta e vetme në mes të pyllit…„

M’u kujtue njena nga pyetjet që të banë në hetuesinë sllavokomuniste, në nji kohë kur kishe shumë plagë lufte të pashërueme:

“Qysh kur je marrë me politikë?„

Dhe ti, në atë gjendje, vajzë e re, e vetëdijshme për çka të priste, u përgjigje:

“Po, qysh herët, që në moshën njizet vjeçe jam marrë me politikë, nëse mund të quhet politikë dashunia për Atdheun. Jam përpjekë, qysh se di për vete, për nji Shqipni etnike, të bashkueme me pjesët e saja të shkëputuna-Kosovë e Çamëri.„

…Më fal, motër, që po të ndërpres. Pse pikërisht në këtë moshë kaq të re, jeta jote mori këtë kahje? Le prindët, Shkodërlocen tande, braktise edhe studimet, e u hodhe në zjarrin e luftës. Çfarë të nxiti, të ngacmoi?

“Që fëmijë jam edukue nga prindët me dahsuninë për Atdheun. Po qartësinë politike ma thelluen në shkollë profesorët e nderuem që kisha. Gjithmonë e kam urrye pushtuesin, pra edhe fashizmin. Po kur komunistët vranë në Tiranë intelektualin patriot Ludovik Zojzi, e pak ma vonë edhe Iliaz Agushin, apostullin e shqiptarizmës, pezmi im arriti kulmin. Dhe vendosa që edhe unë të baja diçka për Atdheun. Tash para meje kisha dy palë armiqsh: fashizmin e komunizmin, si njeni, tjetri. Po ky i fundit ndoshta edhe më i zi, sepse e tjetërsonte njeriun. Iu drejtova Kosovës, e cila në njëfarë mënyre po merrte frymë lirisht. Ajo kishte nevojë për kuadro. Se, nuk dihej ç’mund të sillte mbarimi i luftës. E, siç dihet, ndodhi ma e keqja. Mandej ngjarjet rrodhën ashtu siç rrodhën…

Po shoh se ti don me ditë diçka ma shumë për jetën time. Jeta s’u matka me vite, por me përjetime, me gjallninë e lëvizjeve. Katër vitet e mia- 1942- 1946, kanë qenë tejet të ngjeshuna. Arritje e dhimbje, gjithmonë me një qëllim të vetëm: çdo gja në shërbim të kombit. Partia ime ishte Atdheu, liria. Kam krye vetëm detyrën. Asgja ma shumë. Randësi ka se kurrë nuk dredhova rrugë. Ndaj ndjehem e qetë që dhashë ma të mundshmen time, aq ma tepër sot kur Kosova fitoi lirinë.

Kam përjetue shumë dhimbje, por lufta e drejtë t’i zbutka plagët. U rrita në beteja, mes luftëtarëve të shquem, siç ishte në radhë të parë Ymer Berisha, mandej Mehmet Gradica, Shaban Polluzha, Ukë Sadiku, Ndue Përlleshi e shumë e shumë trima tjerë. Ata ishin dhe mbetën krenaria e trojeve arbnore. Kosova asht djep herojsh. Unë, shkodrane, e ndjej veten si bijë e Kosovës, e në radhë të parë si bijë e familjes së Dan Pjetrit.

…Don me ditë diçka edhe për fëmijninë time. Pse ma kujtove?…

Nji vajzë si gjitha të tjerat, po disi me rrebe. Më tregonte nana Dilë, ndjesë pastë, se kurrë nuk paskam luejtë me kukulla. Edhe fustanet s’i paskësh pëlqye shumë. Ma shumë vishesha si djalë. Me ta edhe lueja ma shumë, e sigurisht që edhe grindesha. Kur shkoja në shtëpi e çaraveshun, nana më thonte: “Kot ke lindë vajzë!„ Më ka pëlqye përherë rregulli e pastërtia. E kam dashtë shkollën. Kam ditë me ndigjue e me vëzhgue. Jetova me hallet e familjes. U përpoqa me i ndihmue. Po shpejt ua ktheva shpinën. Tjetër rrjedhë mori jeta ime.„

U çmalle kur të erdhi Roza, motra jote e madhe? A të përqafoi edhe në emrin tim?

“Më gëzoi tej mase kur më tha se Kosova ishte në prag të lirisë. Por ardhja e Rozës më 4 mars 1999, më krijoi një plagë. Ishte pinjolli i fundit i derës së Mark Simon Shllakut. Derë që u mbyll përgjithmonë…„