FIGURINAT E FILDISHIT NË DHOMËN E GJUETARIT TË ELEFANTËVE

Këto ditë u publike nji fjalor ku përmbledhen fjalët gege në veprat e Kadaresë. Këte publikim e nënshkruen si përpilues Gjovalin Shkurtaj dhe Tefik Çaushi.

Tridhetë vjet ma vonë nga viti 1972 dhe Kongresi i Drejtshkrimit, jo nga ndërgjegja, po të nxitun nga argumentet që bombardojnë ndërgjegjën e të dyve, argumente që flasin dhe dëshmojnë për nji veprim shumë barbar në vitin 1972 në Shqipni, me të cilin vendoset me u vra nji pjesë e madhe e asaj që e quejmë Gjuha Shqipe, nji pjesë vitale e saj – Gegnishtja, Shkurtaj, Çaushi dhe Kadare vendosin me dalë me nji dorë fjalësh gege në publik. Sado i vonuem, historikisht i vonuem, ky fjalor asht nji dëshmi e tillë që meriton vemendjen tonë dhe na kthen te fillimi i tregimit për përpjekjet glotofage ndaj Gegnishtes, që kishte kultura zyrtare në Shqipninë komuniste. Kadare, si dihet, ishte pajtue dhe e kishte nënshkrue dokumentin me të cilin jo vetëm caktohet Standardi dhe Gjuha Zyrtare, por edhe heshtazi luftohet e shurdhohet publikisht nji gjuhë, e që prej se dijmë për vete i kemi thanë - Gegnisht.

Për me e kuptue ma mirë se çka kanë ba ata “linguistat e vitit ‘72”, dhe tue qenë nji vend që jeton me metafora dhe vetëm me metafora mundet me e nxanë jetën, le ta kuptojmë Gjuhën Shqipe si gjuhë me dy trungje: Tosknisht dhe Gegnisht. Këta linguista, njisoj si Talibanët me përmendoren e Budës n’Afganistan, për arsye krejtësisht ideologjike e politike, kishin vendosë me e pre trungun e Gegnishtes, që ishte ma i madh e me kunorë ma të madhe, e me i ba vend pemës së Tosknishtes, tue e shpallë nji pjesë të Gjuhës Shqipe dominante mbi pjesën tjetër të saj. Percepcioni metaforik i autorëve të këtij barbarizmi u thotë se ajo gjuhë, Gegnishtja, asht e dekun. Nuk egziston ma. Dhe, këte e dijnë mirë ata, sepse janë vetë ata që metaforikisht e kanë vra. E kanë vra me gjyq. Kanë marrë pjesë dhe e kanë nënshkrue aktakuzën. Me gjyq historik gjuhe. Meritueshëm.

Ka qenë gjuhë anmiku klasor, ka qenë gjuhë Mbreti e Mbretnie, gjuhë tradhtarësh, gjuhë kleri, gjuhë nacionalistash. Fundja gjuhë që në ate përplasje historike gjuhësh kishte humb luftën. Mirëpo, këta vetë edhe s’janë pa shpirt. Jo se nuk e kanë dashtë ate gjuhë. Po. E kanë dashtë. Në përgjithësi, edhe Shkurtaj edhe Çaushi edhe Kadare i donë gjuhët, sepse janë njerëz të civilizuem. Mirëpo, kjo gjuhë, Gegnishtja, ka pas tradhtue. Andaj edhe asht denue. Dhe, qe, mbas tridhetë vjete, nga ai trung, që simbas percepcionit të tyne asht i rrxuem përtoke, sot, disa prej tyne, Shkurtaj e Çaushi, i sjellin të përmbledhuna mbrenda nji fjalori do fjalë gege që i kanë mbledhë nëpër narracionin e Kadaresë, si dëshmi të nji civilizimi të dikurshëm, që s’egziston ma. Sa thellë të pavetëdijshëm janë për aktin barbar që kanë ba këta njerëz.

Aq të pavetëdijshëm sa edhe çohen e i mbledhin si fletët nga kunora e trungut të premë fjalët gegnisht, tue dashtë me thane se sa të kujdesshëm janë, se sa zemërgjanë janë, qe edhe dëshmia - vokabulari gegë i shkrimtarit Kadare – tue mos e kuptue hipokrizinë e aktit të botimit të këtij fjalori. SAFARI LINGUISTIK Këto fjalë të hibernueme gegnisht, këto fletë të kputta e të dekuna të nji trungu të premë, i përjetoj si dëshmi të pakontestueshme të nji vandalizmit kulturor ndaj trashëgimisë kulturore shqiptare dhe Gjuhës Shqipe. Po t’i kishin mbledhë këto fjalë ndonji gjeneratë e re, e cila s’kishte me dijtë gja se çka ka ndodhë me 1972, kisha me e përjetue si nji vetëdijësim ekologjie gjuhësore të kësaj gjenerate. Por, janë të dy këta emna, asht Kadare, që jo vetëm s’janë koshient ekologjie gjuhe, por edhe kanë marrë pjesë vetë në shpalljen e diçkaje të gjallë si të dekun, dhe sot na sjellin si trofe nga nji Safari Linguistik – do fjalë gege të hapërdame nëpër naracionin kadarean.

Shtandi i librave në Prishtinë
Nuk e kuptojnë, njashtu si Safari protagonistët, se ato fjalë qëndrojnë në veprën e Kadaresë si figurinat e fildishit në dhomën e gjuetarit të elefantëve. Mysafirët e kësaj letërsie kadareane nuk e shohin vrasjen që i paraprinë figurinës prej fildishi në veprën e Kadaresë. Shkurtaj dhe Kadare me këte fjalor na lshojnë në dorë argumentin kundër vetvetes. Njashtu si nji vrasës elefantësh i cili na i lshon në dorë figurinat e mbarueme prej dhambëve të shnukun me dana të elefantit; njisoj si industria e mobilieve na ofron tavolinën prej mahagoni qindavjeçar, trungut të së cilës i kanë hi me sharrë; njashtu si nji flutur e hibernueme na rinë si dëshmi mizorie n’album; njisoj si vrasësit e fokave foshnje ta japin për me e prek butësinë e lëkurës së zhvoshkun të saj, mbasi ja kanë ngul thikën në qafë për me e mbytë ma shpejt. TË SHITUEM UTOPIE Po sa kanë qenë të vetëdijshëm se këta autorë të fjalorit se çka ka ndodhë dhe kush ka psue në vitin ’72 në Kongresin e Drejtshkrimit. Mendoj se kanë qenë të shituem hiç ma pak se Enver Hoxha me Utopi, me idealizëm.

Por, se nuk kanë qenë krejt të marrë, e dëshmon ky fjalor. Sepse, s’ka qenë dasht me qenë shumë i mençun e me e kuptue se çfarë akti primitiv, çfarë akti jocivilizues asht “me e vra” nji gjuhë! Kadare, sa me e pasë ndërgjegjën e pastër si nji nga nënshkruesit, bile ka nis me i fut kapak fjalë, që i shkëputke nga trungu i premë e i shembun metaforikisht përtoke i Gegnishtes. Fjalë që i mbledhke nëpër tokë, njashtu të shkeluna e të gjujtuna. Të shkërdhyeme e të pshurruna. Po pse sot? Pse jo para disa vjetësh? Nëse në kohën e Enverit s’ka qenë e mundun, pse nuk u ba kjo punë mbas shembjes së Komunizmit? Fatkeqësisht, kjo nuk flet për ndërgjegjen e zgjueme të këtyne emnave, por për ndërgjegjen e bombardueme nga faktet që kanë nis me u botue e me u ba publike për vitin 1972: mungesa e lirive të përgjithshme në Shqipninë e vitit 1972 kur u caktue Standardi shqip dhe, sidomos, debakli që ka pësue Standardi 72 në Kosovë. Nuk na prune këte fjalor si nji akt mirëkuptimi ndaj nji gjuhe këta njerëz. Por, Kosova asht nji argument shumë i madh i dështimit. S’ki ku me e mshef. S’ka tepih nën të cilin i nxen 2 milionë njerëz. S’ka tavan me e gjuejt për mos u pa.

Kosova po shihet. Po shihet prej avioni. Kosova asht corpus delicti i këtyne nënshkruesve të vitit 1972. U munduen 30 vjet me ja përshtatë realitetin gjuhësor shqiptar nji dore vendimesh të nji dore njerëzish mbrenda nji Kongresi, tue e pre e gjymtue e vivisektue trupin e Gjuhës Shqipe për me ja përshtatë nji kallupi të paracaktuem. Por, nuk eci. 30 vjet ma vonë – Kosova po belbon në Standard. Nuk din as me e folë as me e shkrue. Dhe kur u bindën se qenka e zorshme me e zhdukë prej faqes së dheut nji gjuhë, ata nisën me ju bashkue. Me e kujtue. Me e marrë me të mire. Me e limue. Prandaj ky fjalor, si dëshmi e ndërgjegjës së papastër. Qe na i kena pasë përdorë do fjalë. Nuk asht e vërtetë se e kena pasë vra krejt! E kena pasë vra veç pak! Për fatkeqësi të atyne nënshkruesve e linguistave, e për fat të Gjuhës Shqipe dhe Kulturës së saj, Gegnishtja nuk ka dekë.

Gjuha pandehet e dekun vetëm kur vdes edhe i fundit njeri në rruzull që e flet. Sot, Gegnishtja asht gjuha e jetës e jo ma pak se 4 milionë njerëzve. Ata jetojnë në këte gjuhë. Ata e flasin këte gjuhë dhe e belbojnë Standardin. Dhe ky asht fakt. Fakt që nuk mundet me u mposhtë edhe me 500 kadarea. Nga ky shkak Kadare, Shkurtaj dhe Çaushi na e kujtojnë se kanë ndihmue me mbetë gjallë pakëz kjo gjuhë. Sepse, Gegnishtja u tregue e fortë, e pazhdukshme, e gjallë. Prandaj – paqe me Gegnishten. Qe fjalori me fjalë. Gegnishtja dhe fjalët e saj të hibernueme mbrenda naracionit kadarean, i japin nji ndriçim të tjetërt dhe të panjoftun kësaj vepre. Kjo vepër papritmas e fiton edhe dimensionin e nji albumi me fjalë t’hibernueme të nji gjuhe të vrame, në egzekutimin metaforik të së cilës kishte marr pjesë edhe vetë autori. Une jo se nuk i kam hetue, dikur kur e lexojsha këte shkrimtar. Këto fjalë vetëmsa ma kanë kujtue gjithmonë se çfarë akti barbar i asht ba kësaj Kulture e Gjuhe tue e shurdhue këte idiomë. Po, Shqipnia, si e kam thanë shumë here, asht nji tregim që bahet se kallxue ta ka ndonji i çmendun!