Stavileci: Statusi politik duhej të favorizonte decentralizimin dhe jo decentralizimi të favorizojë statusin politik

Intervistë me Prof. Dr. Esat Stavilecin, ekspert i së drejtës kushtetuese në Kosovë.

DW: Përse decentralizimi në Kosovë shtrohet si një nga ceshtjet prioritare të plotësimit të standarteve. Pse nevojitet ai në Kosovë, një vend të vogël prej 2 milionë banorësh?
Staveleci: Unë mendoj se decentralizimi në Kosovë sot shtrohet më shumë si trysni politike dhe se e gjitha ajo që do të ndodhë në kete proces në kete fazë i ngjan më teper kryerjes së një misioni politik, sepse ndryshe unë mendoj se është statusi politik ai që do të favorizonte decentralizimin dhe jo e kunderta që decentralizimi të favorizojë statusin politik. Kam një përshtypje se ka edhe disa paqartësi rreth vetë kuptimit të nocionit, sepse shumë kush qeverisjen vendore dhe decentralizimin po i vendos në raport sinonimesh është fjala për një raport vertetë të ngushtë midis tyre, saqë edhe në teori, por edhe në praktikë vështirë të caktohet kufiri.

Megjithatë dallimi qëndron. Qeverisja vendore ka karakter kushtetues, meqë sigurohet dhe garantohet me kushtetutë dhe mendoj se edhe procesi i nisur i decentralizimit është shprehur në mënyre figurative sikur ta vendosni karrocën para kalit prandaj përshtypja ime është se ka qenë dashur të pritet me procesin e vendosjes së statusit politik dhe pastaj të përcaktohen modalitetet në mënyre të veçantë, pasi që i referohet popullates dhe kërkesa themelore e tij është që shërbimet publike t'u ofrohen qytetareve të merren edhe mendimet edhe opinionet e qytetareve në lidhje me modalitetin dhe t'i quajmë ashtu politikat praktike të decentralizimit.

DW: Në se realizohet decentralizimi cilat janë përparësitë dhe cilat janë mangesite e këtij procesi?
Staveleci: Kur bëhet fjalë për përparësitë e decentralizimit vertetë ato janë të numërta psh shpërndarja e përgjegjësive në më shumë shkallë, afrimi i shërbimeve qytetarit, shkurtimi i rrugës së komunikimit të pushtetit me qytetarin përshtatja kushteve dhe rrethanave të mjedisit të caktuar, vazhdimisht po flas për përparësitë, pastaj identifikimi më i lehtë i parregullsive, individualizimi i përgjegjësive, mirëpo njëkohësisht edhe në teori edhe në praktikë bëhet fjalë edhe për mangësitë e decentralizimit. Prej mangësive po i theksoj tri si më të rëndësishme: mungesën e kujdesin për interesin më të gjere, theksimin e tepruar të interesit të pjesshëm dhe mosfunksionimin e kontrollit dhe pikërisht në keto tri mangësi unë shpreh një dro time relativisht të madhe profesionale se vendosja sot e një procesi të decentralizimit në Kosovë mund të jetë me pasoja për neser. Njëkohesisht siç kam parasysh edhe mësimet nga rajoni që flasin për një shpërputhje të madhe në mes normatives dhe reales, sepse përgjithesisht mendoj se ekziston një dallim shumë i madh midis është dhe duhet dhe ne sikunder perhere flasim se është ajo, që do të duhej të ishte dhe për mbylljen në vete dhe parcializimin e interesave të përgjithshme, sikurse dhe për mungesen e sinkronizimit të informatave.

DW: Cilat janë format e shprehjes së decentralizimit që do të aplikohet në Kosovë.
Staveleci: Mund të bëhet fjalë për bartje të ndryshme të funksioneve prej qëndres në pjeset e saj. Një, nëpërmjet kryerjes së punëve, ruajtjes të së drejtës së vendosjes dhe kontrollit mbi punët e transferuara dhe vendimet e marra. Më pastaj nëpërmet kryerjes së punëve dhe 5 39???. Ekzistojnë tri shprehje të decentralizimit dhe në njërën prej tyre synojnë serbet. E para është delegimi që nënkupton bartjen e punëve nga qëndra në shkallë më të ulëta dhe unë mendoj se kjo punë do të mund të bëhej pikërisht sot në Kosovë, perderisa nuk do të vendosej procesi i plotë i decentralizimit, e dyta decentralizimi organizativ që nënkupton mbartjen e punëve dhe njëkohësisht organizimin e njësive të reja dhe e treta decentralizimi politik, që nënkupton mbarjten e punëve zgjerimin organizativ të shkallëve më të ulëta dhe krijimin e mekanizmave kontrolluese, politike ndaj shkallëve më të ulëta. Ajo që synon qeveria serbe dihet se në programin e saj është përherë ideja për territorializimin e çështjes serbe në Kosovë. Kosova ballafaqohet me obstruksionin serb të krijimit të organeve paralele dhe të enklavave në baza etnike.

DW: Decentralizimi bëhet me qëllim integrimin e pakicave. Në se bëhet një mbartje më e thellë e kompetencave atëherë a do të kishte rrezik që kjo të çonte në dezintegrim?
Staveleci: Decentralizimi në dukje të parë bëhet me qëllim të integrimit, mirëpo është një rrezik i madh, që po qe se kalohen shumë kompetenca pastaj do të mbyllej me dezintegrim. Kam përshtypjen dhe u sugjeroj institucioneve tona të bëjnë studime teorike dhe empirike në mënyrë që të ndërtohet një model i decentralizimit, i cili së pari do të ishte shoqërisht i pranueshëm, politikisht i përshtatshëm, profesionalisht racional, organizativisht funksional. Kujdes ju lutem etnikisht i hapur, por jo etnikisht i mbyllur siç po synohet të vendoset. Në planin e qeverisë së Kosovës ka krijim të komunave të reja, disa nga ata komuna ndertohen mbi kritere etnike. Kemi edhe një problem tjetër që është problemi i përballimit të kufizimeve nëpër të cilat po kalon qeverisja institucionale në Kosovë.

Ka shumë çështje të hapura nqs më lejohet t´i përmendë disa nga ata. E para meqenëse Kosova dhe institucionet e saj ende nuk kanë pushtet dhe më pak centralizim të tij çfarë do të mund të decentralizohet? E dyta a mund të depushtetezohet Kosova përpara se të pushtetëzohet. Dhe e treta kërcenon rreziku që pushteti në Kosovë të reduktohet në kornizat e qeverisjes vendore. Si është e mundur që të barten kompetencat e mirëfillta në organet vendore para se të krijohet pushteti qëndror në Kosovë dhe e katërta meqenëse institucionet e Kosovës nuk kanë kompetenca të plota dhe meqenëse nuk i shtrijnë autorizimet e veta në tërë territorin e Kosovës a duhet të favorizohet përshpejtimi i procesit të decentralizimit. A duhet pritur procesi i vendosjes për statusin e Kosovës dhe pastaj mbi ata kritere të përzgjidhet modaliteti më i përshtatshëm edhe politikisht edhe shoqërisht i pranueshëm.

DW: Cfarë ndikimi do të ketë decentralizimi në procesin politik, tek statusi?
Stavileci: Me shumë politike ndoshta për faktin se në dukje të parë do të mund të llogaritej në pjesëmarrjene serbëve, sepse ka rrezik që nëpërmjet tij ata të kenë krijuar përshtypjen e përligjjes së enklavave serbe, krijimit të territoreve të pastra serbe. Nga aspekti ekonomik, edhe pse nuk jam ekonomist me vokacion, kisha dashur të permend se si do të perballohej një gjendje ekonomike aq e rëndë në Kosovë me një varfëri skajsmërisht të theksuar, kur dihet përqindja e njerezve që jetojnë në varferi të skajshme dhe si do të ngarkohej buxheti edhe ashtu i varfër i Kosovës me krijimin e komunave të reja, të cilat sipas mendimit tim, meqë po vendosen në rrethe të ngushta politike do të mund që për çdo ditë dhe për çdo periudhë të dilnin dhe nuk do t´i dihej numri i tyre në të ardhmen.

DW: Përveç komunave më të fuqishme ka edhe komuna të dobeta. Në ç´mënyre do ta përballojnë decentralizimin komunat e varfëra që nuk prodhojnë asgjë?
Stavileci: Gjendja ekonomike në Kosovë pergjithesisht e dini si është katandisur, prandaj dhe pyetja që po shtroni është një prej problemeve më të theksuara. Dhe ndoshta ketu duhet të mendonin ata që mendojnë të hapin procesin e decentralizimit se me çfarë do të mund të mbijetonin ata komuna me një buxhet shumë të varfër, sa që unë figurativisht shpeshherë e shpreh se buxheti i Kosovës është sa shtatë a tetë lojtarë më të mirë të futbollit evropian.

DW: A do i kushtojë procesi i destabilizimit Kosovës?
Stavileci: Ai do t´i kushtojë Kosoves, unë më teper po e vë theksin politikisht, sepse po qe se do të përmbyllej me dezintegrimin në vend të integrimit atëherë që do të ishte paragjykues për statusin e Kosovës dhe në këtë mënyrë pasojat për të ardhmen do të ishin vertetë të mëdha.