Që të mos lagemi kur të plakemi

Shumica dërrmuese e të punësuarve në Shqipëri janë të bindur se, po të pagojnë rregullisht kontributet e sigurimeve shoqërore, do të kenë në ditët e vona të pleqërisë një çadër të mirë financiare për atë kohë me shi. Shumë nga ata, fatkeqsisht, mund të ndodhen para një të papriture të hidhur kur ajo kohë të vijë. Pse? Sepse sistemi i sigurimeve shoqerore funksionon sipas parimit "kontributet e atyre që punojnë sigurojnë të ardhura për ata që janë në pension". Dhe megjithëse Shqipëria konsiderohet aktualisht si vend me popullsi në moshë të re, ka filluar dhe do të vazhdojë prirja e padëshiruar e vjetërimit të popullsisë edhe tek ne. Pra, në të ardhmen, do të ketë më shumë pleq për t'u mbajtur me pensione nga sistemi i sigurimeve shoqërore.

Kështu, ndërsa në periudhën 1994-2000, pensionistët zinin rreth 14-16% të popullsisë, në vitin 2004, ata zinin 18%. Dhe kjo përqindje pritet të rritet shpejt në vitet që vijnë. Dhe bashkë me të, rriten dhe problemet e financimit të sigurimeve shoqërore. Sepse në vitin 1990, për shembull, çdo 10 të punësuar mbanin me kontributet e tyre 3 pensionistë, kurse aktualisht, duhet të mbajnë 8 të tillë.

Megjithë reformat që janë bërë ose synojnë të bëhen në përgjigje të presionit financiar që ushtron plakja graduale e popullsisë mbi sistemin publik të pensioneve, është vështirë të mendohet se ai mund të mbijetojë në pafundësi. Kështu, rritja e moshës së daljes në pension, rritja e përqindjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore, kalimi i grumbullimit të kontributeve në organet tatimore (për të shmangur informalitetin në tregun e punës), etj. mund të shërbejnë si një qetësues i përkohshëm, por jo si një kurë për shërimin përfundimtar të sistemit publik të pensioneve. Si rrjedhim, do t'i duhet buxhetit të shtetit që ta mbajë gjallë atë me serume të forta, ndërkohë që vetë buxheti do të ketë nevojë për serume të tilla edhe për shumë kohë. Dhe të ndodhura përpara dilemës "investime në sektorë jetikë, apo financim i bollshëm i sigurimeve shoqërore", qeveritë kanë tendencën të tregohen dorështrënguara për alternativën e dytë.

Duke patur parasysh sa më sipër, tridhjet-dyzetvjeçarët që shpresojnë se nesër do të marrin një pension komod nga Insituti i Sigurimeve Shoqërore bëjnë mirë të mendojnë që sot për ditën kur pensionet do të jenë aq të vogla sa të mos iu mjaftojnë as për ushqim, si dhe për ditën kur fëmijët e tyre të martuar nuk do të jenë në gjendje apo s'do të kenë dëshirë t'i ndihmojnë financiarisht. Për t'i dalë kësaj të keqe përpara, ata mund t'i hedhin sytë nga fondet private të pensioneve.

Në vendet me ekonomi tregu të zhvilluar, fondet private të pensioneve ka kohë që shërbejnë si një suplement i fuqishëm i fondit të sigurimeve shoqërore, i cili nuk ka perspektivë të ofrojë pensione të kënaqshme në të ardhmen. Këto fonde private, në përgjithësi, i investojnë kontributet e individëve me kujdes, duke krijuar kështu mundësinë që çdo kontributor të marrë kur të plaket një pension suplementar privat përveç atij shtetëror. Pra, në një farë mënyre, kontributet inidividuale në këto fonde janë të ngjashme me depozitat që bëjnë qytetarët në llogari kursimesh bankare, por që nuk janë po aq të sigurta dhe që nuk tërhiqen para daljes në pension (tërhqja bëhet nga depozituesit në formën e një pensioni suplementar mujor pas një moshe të caktuar).

Dhe shtrohet pyetja: "A ka mundësi që fonde të tilla të funksionojnë edhe në Shqipëri?" Përgjigjia e kësaj pyetje, fatkeqsisht, është një po e mbërdhihur.

Humbja masive e kursimeve në skemat piramidale është një eksperiencë e hidhur që nuk mund të shlyhet kollaj nga kujtesa kolektive shqiptare. Dhe me atë eksperiencë në mendje, shumë shqiptarë mund ta kenë të vështirë t'ia besojnë kursimet e tyre fondeve private të pensioneve. Ata ndoshta mund ta mposhtin ndrojtjen në qoftë se shteti bëhet garant i funksionimit të ndershëm të sistemit privat të pensioneve. Pra, në qoftë se shqiptarët e thjeshtë shohin tek shteti një mbështetës serioz të këtij sistemi, ata mund të kandisen të depozitojnë kursimet e tyre në fondet private të pensioneve. Dhe në qoftë se shteti ndërmerr iniciativën e devijimit të një pjese të kontributeve të sigurimeve shoqërore aktuale në drejtim të fondeve private, pjesmarrja e shqiptarëve të thjeshtë në skemën e pensioneve private mund të shtohet akoma më tepër.

Por, dhe ky është një "por" i madh, forca politike që është sot në fuqi zor se mund të përçojë tek shqiptarët e thjeshtë imazhin e një garanti të ndershëm në mardhëniet qytetar-fond privat pensioni, ndërsa partitë opozitare nuk duket të kenë oreks për t'u marrë me të ardhmen e largët; ato thjesht ofrojnë rritjen e pensioneve aktualë për të fituar sa më shumë vota në zgjedhjet e rradhës.

Një problem tjetër për funksionimin e suksesshëm të fondeve private të pensioneve në Shqipëri, është mungesa e alternativave relativisht të sigurta për investim. Aktualisht, kompanitë e mëdha që janë privatizuar ose po privatiziohen nuk ofrojnë aksione të tyre në bursë. Si rrjedhim, derisa të fillojë shitblerja e aksioneve të komapanive të mëdha në bursë, investimi më i sigurtë që mund të bëjnë fondet private të pensioneve mbetet blerja e bonove të thesarit. Dhe ky investim nuk sjell më shumë se 8-9% fitim në vit, ndërkohë që rritja e çmimit mesatar të mallrave dhe shërbimeve (ose ndryshe, inflacioni) pritet të jetë 3-4% në vit.

Në këto kushte, i bie që një dyzetvjeçar që fillon të kontribojë 2.000 lekë (20 dollarë) në muaj në një fond pensioni privat do të këtë rreth 1.2 milionë lekë (12.000 dollarë) në llogarinë e tij në moshën 60 vjeçare. Por kjo shumë, e cila do të fillojë të disbursohet atëhere gradualisht në formë pensioni, do të jetë e barazvlefshme vetëm me 800 mijë lekë të sotme (8.000 dollarë), sepse rritja e përvitshme e çmimeve e ul fuqinë blerëse të parasë.