KULTI I SAKRIFIKIMIT NË LËVIZJEN PAQËSORE TË DR. IBRAHIM RUGOVËS

HYRJE:
Miti i sakrifikimit, si kult karakterizon Lëvizjen Paqësore të udhëhequr nga dr. Ibrahim Rugova. Përcaktimi i tij deri në vetëflijim për një qasje më ndryshe, e panjohur për vendet e hasmëruara ballkanike, do ta bëjnë atë si udhëheqës e vizionar që kishte shenja profetike, të cilat do ta karakterizojnë jo vetëm jetën e tij reale por tërë lëvizjen "pacifiste", ideator dhe kreator i së cilës ishte vetë ai. Rrëfimet, përkatësisht mitet dhe mitizimi për personalitetin e tij do t'i tejkalojnë kufijtë e reales edhe pse dr. Rugova jetoi në kohërat tona, e njihnim sikurse të gjithë njerëzit e zakonshëm. Rrëfimi për te u shndërruar në një mitomani, ngase nisen t'iu besojnë trillimeve të veta edhe sajuesit, kritikuesit dhe të gjithë kundërshtarët e pikëpamjeve të tij.

Padyshim mitomania mbetet dukuria që i shoqëroi kundërshtitë dhe kundërshtarët e kësaj Lëvizjeje Paqësore, e cila do të pranohet edhe nga mitomanët, përkatësisht nga kundërshtarët e pa princip të pikëpamjeve të tij. Ndonëse ishin të fundit, megjithatë mitomanët i besuan "mitit të sakrifikimit" duke e pranuar Lëvizjen Paqësore të udhëhequr nga Dr. Rugova si një veprim i mençur që solli më së shumti rezultate.

FËMIJËRIA E HERSHME DO T'IA DEDIKOJË KULTIN E SAKRIFIKIMIT:
Qysh me lindjen e tij në fshatin Cerrcë të Istogut më 2 dhjetor 1944, Ibrahim Rugovën do ta shoqëron kulti i sakrifikimit. I ati i tij, Uka, do të pushkatohet më 10 janar 1945, nga komunistët jugosllavë që bashkë me Partin Komuniste të Jugosllavisë, po instalonin Pushtetin Popullor edhe në Rrafshin e Dukagjinit, duke vrarë e pushkatuar të gjithë luftëtarët që nuk ishin pajtuar me ardhjen e Komunizmit në Pushtet. Në këtë rrafsh politik ka pësuar babai i tij, Uka, i cili bashkë me gjyshin Rrustë Rugova do të pushkatohen, sepse kishin qenë luftëtarë të njohur kundër çetave çetnike që po depërtonin gjatë Luftës së Dytë Botërore në krahinën e Rugovës.

Me pushkatimin e babit, për nënën e tij Sofë Rugovën, do të lindin dilemat për t'u martuar sipas zakonit me ndonjërin nga meshkujt e shtëpisë Rugova, ose për ta lënë djalin në familjen Rugova për të kërkuar fatin tjetër, sepse rrethanat e patriarkalizmit nuk lejonin që djali të merret për t'u rritur te prindërit ose në familjen e burrit ku do të martohej. Ajo nuk e zgjodhi as njërën dhe as rrugën tjetër, por vendosi që me përkushtimin e saj amënor ta rrisë djalin e saj, Ibrahimin. Përkushtimi i saj dhe sidomos sakrifica e nënës si një veprim sublim do të nguliten thellë në ndërdijen e Ibrahimit të vogël që po rritej. S'ka asnjë dyshim, ai do të jetë ndikuar nga përkushtimi i nënës për ta rritur fëmijën dhe do të jetë frymëzuar në sakrificën e një gruaje, e cila ka privuar vetën nga çdo e drejtë jete për t'i qëndruar pranë të birit, përkatësisht për t'u rritur ai në prehrin e saj. Kulti i sakrificës do ta shoqëron I. Rugovën edhe në veprimet e më pastajme.

JETA INTELEKTUALE DHE KONCEPTI LETRAR:
Ibrahim Rugova mbaroi shkollimin fillor në Istog kurse të mesmen në Pejë më 1967. Diplomoi (1971) në Degën e Albanologjisë të Fakultetit Filozofik në Universitetin e Prishtinës. Për një viti akademik (1976-77) qëndroi në Paris, në Ecole Pratique des Hautes Etudes, nën mbikëqyrjen e Prof. Roland Barthes-it, ku ndoqi interesimet e veta shkencore në studimin e letërsisë, me përqendrim në teorinë letrare. Ibrahim Rugova doktoroi në letërsi në Universitetin e Kosovës në Prishtinë në vitin 1984. Ishte për shumë vite kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kurse në vitin 1996, do të zgjidhet anëtar korrespondent i Akademisë së Arteve dhe të Shkencave të Kosovës.
I takon Qarkut letrar të Prishtinës, duke hyrë me seriozitet në këtë fushë. I pasionuar pas studimeve për Pjetër Bogdanin, do të shquhet për një shprehje të re, ku do të aplikojë një metodologji moderne me shprehje figurative që do të marrë hov në vitet e 70-ta të shekullit që lamë pas. Mënyra e qasjes dhe trajtimit të letërsisë, sidomos kritika e tij do të ndikojë te brezi i ri, që tashmë i takonin Qarkut letrar të Prishtinës dhe që aplikonin figurat dhe shprehjet moderne duke e avancuar letërsinë shqipe në sfondin e letërsisë moderne që kishte marrë hov në vendet e Evropës dhe aty këtu edhe të Rajonit.

Në ato vite Kosova nuk kishte qendra të tjera të ndonjë lëvizje reformatore edhe në fushën e kritikës letrare. Qarku i Prishtinës vjen pas Qarkut letrar të Beogradit, sepse e gjithë shtresa elite e Kosovës vinte nga shkollimi në Beograd, kurse hapat e parë letrar i kishin bërë atje, qoftë në gjuhën serbishte ose shqip në revistën "Përpjekja", e njohur për nisma të reja letrare. Nuk përjashtohej ndonjë individ që krijonte në zonat provinciale të Kosovës, por deri në atë kohë mund të llogaritej diçka edhe në qarkun letrar që vepronte në Shkup, kurse me krijuesit në Tiranë nuk kishte komunikim të lirë, përveç të atyre shkëmbimeve ndër shtetërore.

I shkolluar krejtësisht në Kosovë dhe i specializuar në Paris, Ibrahim Rugova do t'i prijë një lëvizjeje të re letrare, e cila nga një Qark Letrar do të ndahet në disa qerthuj letrarë, të cilët kush më shumë e kush më pak do të ndërtojnë identitetin e tyre qoftë krijues e qoftë servil ndaj politikave të kohës. Ibrahim Rugova do të luajë rol vendimtar në këtë lëvizje letrare, e cila thellësisht dhe krejt pozitivisht do t'u prijë zhvillimeve letrare, ndikimi i të cilave do të reflektohet edhe te shtresa elite e politikës që bënte zapt Kosovën në të gjitha sferat e jetës.

NDËRTIMI I STRATEGJISË POLITIKE
Rugova do të dijë të mos përsërisë gabimet që ndodhën në kohën e Rilindjes Kombëtare, sepse atëherë pat tendenca për të përkrahur një forcë që po vdiste, kurse Rugova përkrahu dhe anoi nga një forcë që po lindte, e cila do t'i gjendet në momente më dramatike që po kalonte kombi. I pajisur me dije në fushën e letërsisë dhe filozofisë së saj dhe i brumosur në luftërat dhe përpjekjet e shumta që kombi ynë i ka bërë ndër shekuj, I. Rugova do të sakrifikoj karrierën letrare për të ndërtuar konceptin e një lideri politik. Kjo rrugë ishte me plot rreziqe dhe dështimi i tij do t'i kthehej bumerang, sepse nga një letrar i pranuar do të katandisej në një politikan të dështuar, por falë gjenisë së tij, i arriti synimet e përcaktuara që më parë.

Te Ibrahim Rugova shihet ndikimi i tejdukshëm i eposit të luftërave që i stilizoi dhe u dha famë prifti shkodran Gjergj Fishta. Në të gjitha përpjekjet për të promovuar një Lëvizje Paqësore, te I. Rugova do të dallohet ndikimi i elementit fishtian, i cili në gjithë eposin letrar, veçmas te "Lahuta e Malësisë" ua njihte meritat kundërshtarëve, me të cilët përballej Heroi i tij Epik. Sipas Krist Malokit - Fishta i njihte trimëritë e kundërshtarëve, se duke e çmuar aftësinë e tyre, ua rriste famën betejave dhe heroizmave shqiptare, kurse te I.Rugova e ndeshim elementin e njëjtë, atë të respektimit, por mënyra e veprimit ishte e kundërt, sepse karshi eposit heroik ai zgjodhi rrugën e qëndresës dhe të durimit për t'i zgjedhur problemet në mënyrë paqësore, përkatësisht pacifiste.

Por si studiues i letërsisë ai e njihte metaforën dhe kuptimin e saj, prandaj kishte mundësinë e shprehjes me dy kuptime, me nëntekste dhe interpretime artistike tamam ashtu siç e përcakton profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare dr. Enver Hasani, se Rugova ishte i pajisur me një sfond nënkuptimesh edhe në fushën juridike që në takimet diplomatike i kanë shërbyer, ngase sipas autorit të cituar Rugova kërkonte "Vetëvendosje dhe pavarësi", kur dihet se raporti i këtyre dy faktorëve ishte në varshmëri të plotë me njëri tjetrin, d.m.th. s'kishte, vetëvendosje pa pavarësi ose anasjelltas. Këtu kemi diskursin metaforik të nënteksteve i futur në funksion të qëllimit real të strategjisë politike dhe diplomatike të një lëvizjeje paqësore.

NDIKIMI DHE ZHVILLIMI I KONCEPTEVE PAQËSORE:
Në konceptin paqësor te Ibrahim Rugova dukshëm ka ndikuar Lëvizja Paqësore e Nënë Terezës, e cila në një fushë krejtësisht tjetër ka krijuar famë të papërsëritshme, madje duke u bërë sinonim i mishërimit tradicional për paqe e mirësi në tërë globin tokësor. Këtë element paqësor te I. Rugova e gjejmë më të sforcuar mbi tabanin nacional, një formë krejtësisht tjetër për të krijuar paqe të qëndrueshme në rajon.

Por, pacifizmi i dr. Rugovës sa do që është kritikuar si një lëvizje e kotë që predikonte paqe me çdo kusht, duke mohuar çdo lloj konflikti dhe çdo luftë në rajon, prapë se prapë mbetet opsioni më i qëndrueshëm dhe forma më e mirë që i ka avancuar proceset drejt një progresi dhe njohje me përmasa ndërkombëtare. Mjeti kryesor i kësaj filozofie mbetet "durimi" jo vetëm si nocion figurativ, por si një mjet filozofik për ta aftësuar e kalitur njeriun që të mos rrëmbehet, t'ua shtojë mundësinë dhe aftësinë e pritjes me përmasa të gjata kohore, i vetëdijshëm se në këto pritje njeriu do të përballet me skamjen dhe dhunën, me nënçmimin dhe persekutimin, me bastisjen dhe izolimin dhe madje me format e ndryshme të dhunimit dhe poshtërimit moral, kode të shenjta për karakterin e shqiptarëve. Përmes filozofisë pacifiste dhe përmes durimit si nocion filozofik, dr. Rugova do ta zhvilloj, përkatësisht avancojë në përmasa të paparashikueshme kultin e sakrifikimit, jo vetëm për vete, por për një popull të tërë, i cili me të gjitha vështirësitë nuk është ligështuar, përkundrazi i ka mbajtur shpresa sa do të ngadhënjejnë dhe nga kjo shpresë nuk janë rrëmbyer, sepse kështu donin të respektonin parimet (e pa shkruara dhe të pa kodifikuara), të një lëvizje që i printe një misionar, ngase dihet misionarët janë në mesin e popullit.

Kjo veti e lindur dhe e kalitur në krajatat dhjetëvjeçare do ti bëjë shqiptarët më të matur, më racional dhe më gjakftohtë. Koncepti pacifist i dr. Rugovës, sado që i kritikuar, do të dëshmohet si njëra nga lëvizjet më të suksesshme, ngase ai jetonte në Ballkan dhe kishte një kundërshtar të pa princip që i kishte nënshkruar të gjitha konventat ndërkombëtare për respektimin e të drejtave të njeriut, madje duke u proklamuar si shembull i mirë në njërën anë, kurse në anën tjetër bënte shtypjen kolonialiste kundër shqiptarëve në Kosovë dhe në hapësirën ballkanike. Le të rikujtojmë "Lëvizjen e Vendeve të Painkuadruara" që udhëhiqej nga Tito-Naser-Nehru dhe të analizojmë ndikimin e tyre në OKB ku mbi 50% të këtyre vendeve participonin në forumet politike e diplomatike të kësaj organizate me ndikim botërorë.

Ibrahim Rugova ishte njohës i mirë i raporteve të forcave, qoftë atyre që mbanin pushtetin në Federatën Jugosllave, por i njihte mirë edhe raportet e forcave ndërkombëtare, baraspesha e së cilës kishte filluar të ndryshonte. Vetëm shkathtësia e tij prej një vizionari do të dijë që interesat e veta dhe të kombit që përfaqësonte, t'i lidhë me vendet që kishin pushtuar globin në aspektin foljor dhe zhvillimor. Por për të vënë në lëvizje gjithë ato procese duheshin mjete, kurse mjeti i tij i vetëm ishte durimi dhe rruga paqësore, për të cilën lutej dhe këmbëngulte vazhdimisht.

Se kishte diçka hyjnore në qenien e tij s'ka dyshim, konferencat për shtyp i mbante ditëve të premte në ora 11.00, pikërisht në kohën kur bëhej një lutje, një ritual te popullsia myslimane që më duket përcaktimi për këtë moment do t'i ketë prirë qëllimit paqësor, ngase besimtarët e mbërthyer në ritualin e lutjeve tradicionale do të harrojnë për të menduar dhe bërë keq për Lëvizjen që udhëhiqej nga ai. Me këtë veprim ai do t'i ketë shërbyer qëllimit të tij paqësor që e udhëhiqte në rrethana specifike për rajonin dhe mbarë Evropën.
I rritur në zonën e Ballkanit Perëndimor aty ku takohen dy kultura dhe ku ndahen dy botëra të mëdha, aty ku është kufiri në mes Oksidentit dhe Orientit, në mes të të cilave ka qenë një rrip ortodoks i pa studiuar sa duhet nga studiues dhe shkencëtarë të këtyre fushave. Pastaj ai ka qenë i vetëdijshëm se krishterimi është një koncept më i përparuar, më i zhvilluar dhe që do të ketë ndihmën e tij në njërën anë, dhe, në anën tjetër, e ka ditur ndikimin e tij në drejtimin e botës edhe për disa shekuj me radhë.

Por kur flasim për orientin, të mos ngatërrojmë Lindjen e Afërt me popullsi kryesisht myslimane, karshi vendeve të zhvilluara siç janë Japonia, Koreja, Tajvani, Hong Kongu apo Kina me miliarda banorë që kanë besimin e krishterë. Gjithsesi për Ibrahim Rugovën që është rritur në Kosovë me popullatë shumicë myslimane, e cila me as më të voglin rast nuk është identifikuar me fundamentalizëm islamik, do t'i ketë mundësuar për ta zgjeruar filozofinë paqësore. Roli i fesë në këto hapësira duhet të studiohet më mirë dhe të prezantohet ashtu si ishte tolerante dhe bashkëvepruese në të gjitha sferat e jetës, ashtu sikurse nuk duhet hezituar për t'u kritikuar tendencat në rritje (sidomos pas luftës) që askush nuk mund të garantojë për një të nesërme ngatërrestare, ngase siç dihet janë cenuar kultet e besimit tradicional, sidomos kjo dukuri vërehet te monumentet e kultit, të cilat në emër të restaurimit, iu kanë ndërruar pamjet e një ndikimi tradicional mjaft tolerant në ndikimin tjetër më radikal dhe konfliktuoz.

Shikuar në këta parametra që i analizuam, nuk mund të themi se Rugova iu ka hakmerrë Serbisë për pushkatimin e të jatit a të gjyshit, por te ai ka ndikuar thellësisht Kulti i Sakrificës, i cili në të gjitha zhvillimet dhe etapat kohore do të dalë në dukje si fenomen, si veçori specifike që do ta karakterizojë personalitetin e tij intelektual, krijues dhe politik, por jo kulti i hakmarrjes, pasi që dihet ai asnjëherë qoftë edhe me një fjalë të vetme, nuk iu ka hakmarrë dikujt. Kulti i hakmarrjes nuk ka pasur vend te Rugova, kulti i faljes, miqësisë dhe tolerancës kurdoherë. Ai ka falur vazhdimisht dhe nga gjithë ato falje ka përftuar në famën e tij që rrezatonte paqe e harmoni mes njerëzve, mes kulturave dhe mes besimeve.

Ibrahim Rugova vazhdimisht e ka vlerësuar drejt rolin e Ipeshkvisë së Kosovës, e cila për te ishte një derë e vogël që ia ka mundësuar për të hyrë në Portën e Madhe të Vatikanit, pikërisht te Papa Gjon Pali i Dytë, të cilin e ka pasur mik dhe i cili është lutur vazhdimisht për Kosovën dhe përgjithësisht për shqiptarët, duke ushtruar ndikimin e tij të pakontestueshëm edhe te diplomacia dhe çarqet vendosëse të politikës botërore. Sigurisht në këtë sfond kritikash hynin atakimet që i bëheshin për konvertimin e tij fetar, ku është sulmuar nga mitomanët, të cilët qëronin hesape politike para një përcaktimi shpirtëror, personal dhe individual të njeriut, mbase me të gjitha konventat botërore, besimi fetar i individit konsiderohet si çështje private e përcaktim individual që është e rezervuar me Kartën e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut si çështje personale e individit.

Në këtë rast, kur është atakuar përcaktimi i tij fetar, drejtpërdrejt është atakuar një normë e përcaktuar nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, ku do të cenohen të drejtat personale të individit dhe me këtë janë shkelur paragrafe që garantojnë të drejtën dhe lirinë e individit. Por te rasti i konvertimit fetar te dr. Rugova ne shohim dy çështje themelore. E para kthimin në identitetin e vjetër fetar, që mund të kenë ndikuar studimet e tij për Bogdanin dhe letërsinë e hershme ose ndjenja jo aq e largët e krahinës së Rugovës, e cila është nga Krahinat më të vona që është konvertuar në fenë myslimane dhe së dyti del në pah "Kulti i Sakrifikimit" që e kishte trashëguar nga e ëma qysh në vegjëli, e cila siç kemi theksuar edhe më lart i kishte privuar të gjitha gëzimet e jetës së saj për ta rritur të birin e saj Ibrahimin. Kulti i Sakrificës si sublimim i vetëmohimit të skajshëm, sigurisht do të trajtohet më mirë nga njohësit e mitologjisë si një qasje më e thellë që e gjejmë te personaliteti i Ibrahim Rugovës.

NDIKIMI I FAKTORËVE HISTORIK TE LËVIZJA PAQËSORE E IBRAHIM RUGOVËS
Ndër faktorët e parë historikë mund të llogariten luftrat dhe përpjekja e Gjergj Kastriotit për bashkimin e të gjitha forcave të vendit gjatë viteve 1405-1468. Dihet se Gj. Kastrioti u kthye në Krujë më 1443 dhe çliroi pjesën ma të madhe të vendit. Më 2 mars 1444 thirri në Lezhë një kuvend kombëtar, që krijoi një Lidhje politike-ushtarake me ushtri të përbashkët. Nën udhëheqjen e Gjergj Kstriotit shqiptarët për 25 vjet nuk u thyen kurrë nga ushtria osmane. Ishte Gjergji që krijoi një shtet të përqendruar, bëri flamurin e tij dhe elementet përcjellëse që e identifikonin shtetin si shtet. Pas vdekjës së tij lufta vijoi deri me rënien e Krujës në vitin (1478), Shkodrës (1479) dhe Ulqinit (1511).

Pas thyerjes së kryengritjeve dhe rënies së Shqipërisë nën sundimin osman, kemi fluksin më të madh të emigracionit shqiptar për në Itali, sidomos Arbreshët e sotëm. Pastaj në dy dhjetëvjeçarët e fundit të shek. XVII janë me rëndësi të përmendën kryengritjet që u bënë në Kosovë, të prira nga kryepeshkopi i Shkupit Pjetër Bogdani (1630-1689).
Kryengritjet shqiptare në viset e Kosovës më 1688 u zhvilluan përpara se këtu të vinin forcat austriake që zbritën drejt jugut. Sipas të dhënave të dokumentacionit të kohës, në fillim të muajit nëntor, kur forcat austriake hynë në Prishtinë, u priten nga 5000 kryengritës shqiptarë, kurse në Prizren nga 6000 kryengritës të tjerë që udhëhiqeshin nga Pjetër Bogdani. Pas thyerjes së këtyre luftrave do të fillonte konvertimi i dhunëshëm dhe masiv i shqiptarëve, sidomos kjo gjë ka ndodhur në Kosovë dhe Rrafshin e Dukagjinit.

Një përpjekje të organizimit të shqiptarëve do ta ndeshim gjatë shek. XVII-XVIII, kur nisi rënia e Perandorisë Osmane dhe shthurja e sistemit të timareve. Feudalët shqiptarë, sa do që u forcuan, siç ishin Bushatllinjët në Pashallëkun e Shkodrës dhe Ali Pashë Tepelena në Pashëllakun e Janinës, nuk arritën të krijojnë një unitet politik-ekonomik të vendit, që ishte nderprerë në shek.XIV. Sa do që u bënë hapa për përgatitjen e terrenit për bashkimin kombëtar, qarqe turkofile do të lajmërojnë Portën e Lartë, e cila do të arrinte t'i shtypte me forcë, më 1822 Ali Pashë Tepelenën dhe më 1831 Bushatllinjët në Pashallëkun e Shkodrës.

Këto elemente i përmenda për të nxjerrë në pah anën tradicionale, mbi të cilën është ndërtuar koncepti paqësor, është ndërtuar strategjia politike dhe janë nxjerrë mësime që të mos përsëriten gabimet e këtyre tri përpjekjeve që kanë ndodhur, sado që vdekja e tij në prag të njohjes formale të Pavarësisë mund t'i shqetësojë të gjithë njohësit e këtyre rrethanave. Por një eveniment i suksesit të lëvizjes paqësore të I. Rugovës do ta vërejmë në ditët e zisë kur do të pendohen mjaftë kundërshtarë të tij, të cilët të rikujtonin Lek Dukagjinin, i cili sa ishte gjallë Skënderbeu, ka qenë një kundërshtar i tij, por me të marrë lajmin se ka vdekur, do t'i shkul flokët e veta nga dhembja e trishtimi. Ky element ndodhi në Kosovë kur mitomanët shfajësoheshin para Zotit dhe kombit për mëkatin që kishin bërë, pse kishin shpifur e intriguar kundër Lëvizjes Paqësore dhe personalitetit të Dr. Rugovës.

DUHET TA RUAJM KULTIN E RUGOVËS
Po sikur të mos ishte prifti shqiptar Shtjefën Gjeçovi, i cili i mblodhi dhe i kodifikoi në ligj, përkatësisht në Kanun, doket dhe zakonet e shqiptarëve dhe për t'i bërë më të pranueshme, i emërtoi sipas princit mesjetar Lek Dukagjini, pasi besohej se këto tradita e mbajtën gjallë popullin tonë që nga mesjeta e deri në ditët e sotme. Tash shtrohet pyetja: po sikur të mos ishte Kisha Katolike për të gjallëruar ndër ata shekuj të sundimit Otoman, dhe po të mos ishte edukimi dhe shkollimi që bëhej pran tempullit të Zotit, a do t'i kishim ato zakone të përmbledhura dhe të kodifikuara në librin tashmë të njohur dhe të përkthyer edhe në shumë gjuhë të botës. Në këtë sfond mund të përmendim edhe kontributin e don Lush Gjergjit për t'i përmbledhur dhe botuar librat me biografinë dhe për jetën e Nënë Terezës, pa të cilat emri i Nënë Terezës dhe sidomos Lëvizja e saj Paqësore për ne shqiptarët do të kishte tjetër kuptim, përkatësisht do të njihej e pranohej shumë më pak se sa njihet dhe pranohet në hapësirën shqiptare. Shembulli i Gjeçovit (dhe së fundit edhe i Lush Gjergjit), na obligon që të bëjmë më shumë në mbledhjen dhe kodifikimin e parimeve themelore të kësaj Lëvizje Paqësore për ta themeluar një lloj "Kanuni për Paqe e Mirësi", nga i cili do të merrnin shembull edhe popujt e rajonit, po sidomos popujt e shtypur dhe të nëpërkëmbur nga perandorë e perandori shtypëse.

PËRFUNDIM:
Mbështetja në filozofinë e Ibrahim Rugovës nuk mund të kuptohet naivitet. Përkundrazi filozofia e tij paqësore ishte një koncept i thellë filozofik, politik dhe strategjik i ndërtuar mbi tabanin e lëvizjeve nacionale që e kanë frymëzuar dhe motivuar vazhdimisht si njohje e thellë e këtij botëkuptimi për t'i avancuar proceset e tashme dhe të më pastajme. Dhe krejt në fund mund të përkufizojmë se filozofia paqësore e Rugovës ka marrë udhën e një mitizimi. Ajo sigurisht do të rritet e zhvillohet, sepse të gjithë udhëheqësit e lëvizjeve të mëdha botërore i kanë korrur rezultatet e famës vetëm pas vdekjes. Andaj na mban shpresa se Lëvizja e tij Paqësore do të rritet, zhvillohet dhe emancipohet vetëm tashti pasi shpirti i tij ka shkuar në qiell.

Zvicër, mars 2006.