Kosova, në kërkim të identitetit kombëtar

Me trashëgiminë e kryetarit të Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili vdiq në janar, papritmas ndeshesh në varrin e tij. Udhërrëfyesi filozofik dhe politik për pavarësinë e Kosovës gjendet nën një pllakë të thjeshtë mermeri pa asnjë shenjë fetare. Vendi është rrethuar me një gjysmëhark me kurora, të cilat gati janë vyshkur. Disa fëmijë lozin në rrugën me lule, e cila të çon te varri. Para një kabine të policisë rri ulur, duke lexuar gazetën, një pjesëtar i Shërbimit Policor të Kosovës. Në pyetjen mbi rrugën që të shpie te përmendorja e afërt për partizanët e Luftës së Dytë Botërore, ai shikon pa dhënë shenjë se po kupton dhe thotë: "Nuk po ju kuptoj". Pyetje atij iu shtrua në gjuhën shqipe. Por polici te varri i Rugovës di vetëm serbisht.

Flamuri i diskutueshëm
A ishte rastësi që tamam gjatë vizitës sonë një pjesëtar i pakicave joshqiptare të Shërbimit Policor të Kosovës u komandua për të bërë roje në varrin e Rugovës? Mund të jetë. Themeluesi filozofik i mëvetësisë së Kosovës nga fundi i jetës së tij nuk ka rënë në sy se është angazhuar veçanërisht për të drejtat e serbëve, romëve, boshnjakëve, goranëve, turqve dhe kroatëve, të cilët banojnë në Kosovë. Në vend të kësaj ai përsëriste pandërprerë kërkesën për pavarësi të plotë dhe të pakushtëzuar të atdheut të tij, pa i ndihmuar shumë administratës së përkohshme, e cila u ndërtua në Prishtinë që nga viti 1999. A ishte kjo për shkak se shkrimtari i dikurshëm nuk interesohej aq për puset e politikës ditore? Se mëvetësia e Kosovës do të jetë shumë afër vetëm shtatë vjet pas dëbimit të aparatit të sigurisë të Milosheviqit, këtë e kanë besuar vetëm pak politikanë shqiptarë, përkundër retorikës tjetër. Presidenti e shihte botën në kontekste më të gjëra dhe për momentin e madhe të pavarësisë krijoi një flamur.

Flamuri valon në varrin e Rugovës. Në një sfond blu gjendet një rreth i kuq, në qendrën e së cilit pushon shqiponja dykrerëshe e zezë shqiptare, ndërsa mbi të mbishkrimi "Dardania". Ky emërtim i referohet një fisi ilir, i cili në kohën romake banonte në territorin e Kosovës së sotme. Historia shqiptare e prezanton popullsinë e sotme shqiptare si pasardhëse të drejtpërdrejtë të ilirëve. Nëntorin e kaluar, në Ditën e Flamurit shqiptar (të shqiponjës së zezë dykrerëshe në sfond të kuq, flamurit zyrtar të Republikës së Shqipërisë), në Prishtinë dhe në disa qytete të tjera të Kosovës krahas famujve shqiptar u ngritën edhe flamujt e Dardanisë së Rugovës. Veteranëve të kryengritësve të UÇK-së kjo nuk u pëlqeu fare. Këtë ata e shihnin si tradhti ndaj luftës së tyre çlirimtare, e cila u zhvillua nën shqiponjën dykrerëshe. Flamujt e Dardanisë u zhdukën brenda natës.

Ideja e Rugovës që për krijimin e një emri të ri shtetëror t'i referohet kohës romake hasi në pak mirëkuptim. Nuk e dimë nëse i vdekuri (Rugova) për të mbrojtur idetë e tij të ketë marrë shembullin e padiskutueshëm te Helvetisë. Fakt është se Kosovës më urgjentisht se kurrë, i duhen insinjet (simbolet) kombëtare. Dhe në këtë mes hyn edhe flamuri. Nuk mund të përjashtohet se krahina formalisht pjesë e Serbisë që këtë vit do të fitojë një formë të mëvetësisë.

Meqë Kosova në shtetin shumëkombësh jugosllav në asnjë kohë nuk e ka pasur statusin formal (por gjithsesi faktik) të një Republike, një flamur i veçantë deri më tani nuk ka qenë i nevojshëm. Që Kosova e pavarur në të ardhmen të përdorë flamurin shqiptar, vështirë mund të merret me mend për dy arsye. E para, sepse me këtë do të dilnin të sakta paralajmërimet e disave se një Kosovë e pavarur do të ishte vetëm një hap drejt krijimit të një Shqipërie të Madhe. Dhe, se dyti, me këtë shqiptarët manifestojnë një pretendim të vetëm, etnikisht të mbështetur, për shtetin e tyre të ri. Gjithsej 10 për qind e gati dy milionë banorëve të Kosovës i takojnë ndonjë pakice etnike.

Gjithçka vetëm semantikë?
Pikërisht këtu është fjala, thotë Migjen Kelmendi, botues i revistës "Java", e cila publikohet në Prishtinë. Kelmendi është një ndër kokat më jo-ortodokse të Kosovës dhe prej vitesh përpiqet në një kuadër të ngushtë për mirëkuptim mes të gjithë banorëve të krahinës. Te "Java" rregullisht botojnë shkrime edhe gazetarë serbë. Me përkrahjen e Zyrës së Zvicrës në Prishtinë Kelmendi së fundi publikoi një përmbledhje me tekste mbi temën e identitetit të Kosovës. Ai thotë se me këtë libër, më në fund, është lancuar një debat ngaherë i nevojshëm.

Për fat të keq, sipas tij, televizioni si medium i vetëm masiv në Kosovë, ende i shmanget kësaj teme. Kosova si bashkësi shtetërore e të gjithë qytetarëve apo si shtet shqiptar në kuptimin etniko-kombëtar? Kjo pyetje shtrohet menjëherë që nga emri? A quhet ky vend Kosovo apo Kosova, siç e quajnë shqiptarët? Toponimi "Kosova dhe Metohija", i cili është i vlefshëm për Serbinë, ka bazë gjeografike dhe burim serb. Kos në serbisht do të thotë mjellmë.

Gjithçka vetëm semantikë? Në parim po, madje për arsye të mirë. Vendimtare do të jenë fjalët, me të cilat do të skicohet statusi i ardhshëm i Kosovës. A do të përmendet fare nocioni pavarësi? Momentalisht këtë nuk e di askush. E qartë është se qeveria serbe, e cila këmbëngulë në "autonominë maksimale", në rast të një Kosove zyrtarisht të pavarur, pa marrë parasysh si do të jetë forma e saj, nuk do të mund të ruaj fytyrën. Për shqiptarët e Kosovës, ndërkaq, nocioni pavarësi në njëfarë forme duhet të jetë pranishëm, thotë Kelmendi. Afërmendsh do të ishte një nocion artificial semantik, mendon një njohës vendor dhe kërkon si definicion të statusit të ardhshëm të Kosovës nocionin e sovranitetit. Është e mundshme që me këtë mund të jetojnë të gjithë.

Protektorati i Bosnjës si model
Nga ana e Bashkimit Evropian tashmë janë duke u bërë përgatitje për kohën pas rregullimit të çështjes së statusit dhe, rrjedhimisht, edhe dhënien fund të administratës së OKB-së. Është planifikuar një strukturë sigurie dhe administrative e bartur nga BE, e cila të kujton shumë protektoratin e aplikuar në Bosnjë pas përfundimit të luftës më 1995. Një përfaqësues i BE-së i stacionuar në Prishtinë dhe pajisu me autorizime të gjëra pritet ta mbikëqyrë në të ardhmen qeverinë lokale me qëllim të integrimit të ngadalshëm në BE. Në këtë proces të paraparë ende është i paqartë anëtarësimi i Kosovës në organizata ndërkombëtare. Derisa anëtarësimi i Kosovës në institucionet ndërkombëtare, në fushën e financave dhe në sektorin e sportit dhe kulturës duket se është i zgjidhshëm, çështja e një vendi në OKB është e hapur. Përveç Rusisë, e cila për shkaqe taktike përpiqet të pengojë mëvetësinë e Kosovës, merret vesh se edhe qeveria gjermane synon ta shtyjë për disa vite një vend në OKB për Kosovën.

Veriu si faktor jostabiliteti
Kjo mund të jetë pjesë e linjës së ndjekur nga shtete të tjera evropiane, të cilat kryesisht duke marrë parasysh raportet brendapolitike në Serbi përpiqen të ngadalësojnë procesin e pavarësisë së Kosovës. Prapa kësaj fshihet frika nga një radikalizim i qeverisë së Beogradit, gjë që pak do të stimulonte integrimin e Serbisë në BE. Kryeredaktori i gazetës së famshme kosovare "Koha Ditore", Agron Bajrami, paralajmëron se në rast të shtyrjes së vendimit për status mund të ketë konsekuenca të paparashikueshme dhe fajëson udhëheqjen politike në Prishtinë për mungesë guximi. Bashkëbisedues të tjerë në Kosovë mendojnë se është e mundshme që vendimi mund të shtyhet deri nga mesi i vitit te ardhshëm. Më gjatë, ndërkaq, forcat e gatshme për dhunë në mesin e shqiptarëve të Kosovës, vështirë mund të mbahen nën kontroll. Një kontribut të dukshëm për qetësinë aktuale thuhet se është duke dhënë Ramush Haradinaj, ish-prijësi i kryengritësve dhe ish-kryeministri i Kosovës, i cili po pret procesin e tij para Tribunalit të Hagës. Por qetësia është mashtruese.

Shqetësimet e trupave ndërkombëtare të KFOR-it, të cilat janë përgjegjëse për sigurinë, aktualisht po përqendrohen në pjesën veriore të Kosovës të banuar pothuaj plotësisht me serbë. Njësitë që numërojnë gjithsej 17 mijë ushtarë së fundi janë rigrupuar. Tani, sipas një burimi të informuar mirë, në veri janë tacionuar edhe 300 ushtarë gjermanë. Po ashtu, në këtë rajon është përforcuar me disa qindra pjesëtarë kontingjenti i policisë ndërkombëtare. Prapa kësaj fshihen shqetësimet e një shkëputjeje të pakontrolluar të veriut, i cili në rast të mëvetësisë së Kosovës do të mund të deklaronte bashkimin me Serbinë apo autonominë.

Frika është me vend, sepse në këtë rajon pothuaj nuk është e shtrirë administrata e OKB-së. Ish-administratori gjerman, Michael Steiner, në vitin 2002 pa sukses kishte provuar t'i shkatërrojë strukturat paralele serbe në veri. Por ai nuk gëzoi mbështetje politiken për linjën e tij konsekuente. Që nga atëherë administratat komunale të financuara nga Beogradi në veri të Kosovës janë forcuar. As integrimi i pjesërishëm në strukturat e ardhshme të Kosovës nuk do të kalojë pa konflikte. A është integrimi i brendshëm i Kosovës një dëshirë e kotë? Ne e gjetëm rrugën drejt përmendores së partizanëve edhe pa udhëzimin e policit serbishtfolës.

Nga atje ofrohet nga pamje e hapur në qendrën e Prishtinës, e cila më shumë se të gjitha qytetet e tjera provinciale të rajonit rrezaton sharmin e hidhur të një qyteti model jugosllav. Në kohën kur jetonte Tito u vërejt nevoja që popullsia e harruar në juglindje, më në fund, të bëhet pjesë e të arriturave mbarëjugosllave. Lagje të gjëra banimi, spitale, shkolla, hotele dhe ndërtesa administrate u ndërtuan gati brenda natës, një themel i derdhur në beton për një jetë paqësore pranë njëri-tjetrit të popullsisë së përzier. Koha e lulëzimit të Jugosllavisë zgjati pak. Sistemi nuk mbështetej në bazë demokratike; demagogët dhe dorasit nga tavolina e punës e patën relativisht lehtë demontimin. A thua Bashkimi Evropian në Kosovë do të arrijë atë që nuk ia doli Tito?