Patriotizmi vullkanik i Petru Vullkanit

-- nga Baki Ymeri, Bukuresht

Në fondet e Ministrisë së Jashtme të Rumanisë, ekzistojnë burime të shumta mbi veprimtarinë e bujshme ndërmjet arumunëve dhe shqiptarëve në periudhën e Rilindjes Kombëtare. “Për arumunët përforcimi i elementit shqiptar në këto vise paraqiste problem jetësor , sepse këto dy nacionalitete të afërta janë simpatizuar midis tyre gjithmonë dhe dhe do të ndihmohen reciprokisht edhe në të ardhmen, në aksionet e përbashkëta politike për mbrojtjen e interesave të tyre kulturore”11. Revista “Dodona” e Konstancës, boton para 80 vitesh admirimin e shkrimtarit arumun me prejardhje nga Manastiri, Petru Vullkan: "Shqiptarët në botë s'kanë fis më të afërm se sa Maqedo-romenjtë" (dmth.: Arumunët - B.Y.).

Në kuadrin e artikullit Fisi i Shqiptarëve, autori thekson faktin se çështja shqiptaro-vllahe e ka preokupuar që në rini. “Që nga mosha e hershme e djalërisë sime, nuk pashë zgjidhjen e kësaj çështjeje, veçse në një bashkim vëllazëror dhe të sinqertë të këtyre dy elementeve. Lufta të cilën e zbatova që tani 15 vjet, do të kish dhënë pemë edhe më të mira, po të mos kish vdekur i palodhuri Doktor Shunda, patriotizmi i ndritur i të cilit ndikonte që t'i kuptojë punët me largapamësi” (Dodona, Nr.1, Konstancë, 1922).

Doktor Shunda dhe Petru Vullkani janë figurat më të shquara të inteligjencisë arumune, që kanë vepruar dekada të tëra për afrimin, afirmimin dhe krijimin e një lige të përbashkët shqiptaro-vllahe. Ata ëndërronin madje, edhe për krijimin e një mbretërie të përbashkët, e cila do ta mbante emrin Albano-Maqedonia. Që të dy kishin revistat e tyre: “Viata Albano-Romana” (Jeta Shqiptaro-Rumune) e dr. Shundës (1909) dhe “Tribuna Albano-Romana” e Petru Vullkanit (1916). Petru Vullkani u lind në Ttërnovë të Manastirit, më 1870. Gjyshi i tij, sipas Gjergj Bubanit, ka qenë konstruktor i dëgjuar që ka ngritur kazermat e Manastirit. Sypozohet se ka qenë “prej fisit shqiptar, ngase fliste shqip”12. Porsi Asdreni, Eftimiu etj., erdhi në Rumani në moshë të njomë dhe iu përkushtua letërsisë arumune, duke dhënë kontribute publicistike të panumërta, edhe për çështjen shqiptare.

Ëndërronte një Maqedoni multietnike dhe militonte për çrobërimin e saj nga tutela e Beogradit. Q nga nr.14 i 10 Nëntorit 1920, emri i tij defilon si “redaktor i gjuhës vllahçe” në të përjavshmen bukureshtare “Shqipëri e Re” (1919-1935). Gazeta delte në Konstancë dhe botonte herë pas here edhe artikuj mbi lidhjet farefisnore shqiptaro-vllahe, mbi vuajtjet dhe persekutimet e shqiptarëve, arumunëve dhe bullgarëve, mënjanë nga administrata serbe, ndërsa në anën tjetër nga ajo greke. Është autor i një numri të madh përmbledhjesh poetike, romanesh e dramash, për të cilat ka përfituar mirën johje të ndryshme letare. Dy nga veprat e tij më të njohura, janë romani “Liliçea Pindului” (Lulja e Pindit) dhe drama “Fërshërotii” (Frashërllinjtë).

Redaktori i Shqipërisë së Re dhe Sekretari i Kolonisë Shqiptare të Konstancës, sipas gazetës “Stralucitorul” (Shkëlqimtari), karakterizohej me rastin e vdekjes së tij si “Stolia e nënëpunësve, shpresa e Arumunëve dhe gëëzimi i Shqiptarëve”. Vdiq në Konstancë, më 4 Gusht të vitit 1922. Ky lajm, sipas nekrologut të Gjergj Bubanit, ra si një rufe jo vetëm në zemrat e shqiptarëve dhe të arumunëve, por në githë popullin e Konstancës, ku kishte fituar simpati të madhe me sjelljet e tij fisnike. Në varrimin e këtij shkrimtari të madh, krejt shqiptarët me lot në sy, kishin marrë pjesë dhe jo vetëm ata, por edhe banorët e panumërt të Konstancës. Varrin e tij, në atë pasdite të ftohtë të 7 Shkurtit, krahas kurorave të tjera, e pat stolisur edhe ajoeKolonisëShqiptaretëKonstancës.

Ksenofobia serbe dhe ksilofonia shqiptaro-vllahe

Duke hulumtuar shtypin shqiptar të Rumanisë (1887-1938), konstatojmë se publicistika e Petru Vullkanit me prejardhje vllahe nga Maqedonia, ka vlera të pakontestueshme historike. Kështu, në kuadrin e artikullit “Arumunët i braktisin vatrat e tyre” (Shqipëria e Re, Nr. 54, Konstancë, 6 Nëntor 1921), konstatojmë një trishtim ballkanik që ende i mundon rumunët e Timokut (që jetojnë në rreth 300 fshatra ndërmjet Nishit, Beogradit dhe Klladovës, pa kurrfarë të drejtash kombëtare apo konfesionale në gjuhën amtare): “Të shpëtuar vetëm me jetën si pasojë e kësaj lufte të përgjakshme, ata nëse i kanë humbur të gjitha, nuk duan assesi t’ua shesin shpirtin, as serbëve dhe as grekëve.

Serbët u pengojnë të flasin dhe shkruajnë në gjuhën arumune. Ata nuk kanë të drejtë atje (në Maqedoni-shën.yni-B.Y.) të lajmërojnë një pagëzim, një kurrorëzim apo një varrim në gjuhën amtare. E drejta e minoriteteve attje nuk ekziston. Dhe kjo dilemë i shtyu arumunët ta çojnë mendjen te vëllezërit e tyre shqiptarë Dhe shkuan në shtetin e tyre të lirë, ku janë të bindur se do të gjejnë strehim të sigurt në mesin e të cilëve ata nuk mashtrohen ngasedo ta ruajnë integritetin e tyre etnik.Dhe na gëzon ky fakt. Elementi shqiptaro-vllah do të duhet të formojë atje shkëmbin mbi të cilin do të përplasen planet djallëzore serbo-greke për shkombëtarizimin e kombeve(...)”.

As që ka nevojë për komentimin shkencor, të kësaj retrospektive historike. Lidhjet (a)rumuno-shqiptare dhe afirmimi i kauzës shqiptare të Kosovës në veri të Danubit, na shtynë ta lëmë mënjanë për një periudhë të gjatë, finalizimin e dizertacionit, dhe s’na vjen keq për këtë. Pse? Ngase ishte koha e atillë (1989-1999), kur dikush duhej ta fliojojë jetën, dikush pasurinë, dikush kohën, dikush mençurinë, për përkrahjen e një kauze të shenjtë. E shenjtë përnga pikëshikimi historik, shpirtëror, kulturor dhe kombëtar, na duke edhe kauza shqiptaro-vllahe, shumë pak, apo pothhuajse aspak e hulumtuar nga studjuesit tanë.

“Është kjo një joshje e natyrshme ndërmjet arumunëve dhe shqiptarëve, është zëri i gjakut që i afron dhe tenton t’i bashkojë shpirtërisht, ashtu siç e meritojnë: në mënyrë të përsosur. Mu për këtë vllehëve u është mbushur zemra me gëzim, sa herë që shqiptarët korrnin ndonjë sukses, qoftë përmes rrugës së armëve, qoftë përmes ndonjë fitoreje të re në fushën politiko-sociale. Dhe i ka kapluar trishtimi arumunët, sa herë që shqiptarët kanë përjetuar ndonjë vuajtje apo agresion nga ana e serbëve apo grekëve(...)”.

Serbët e turbullojnë përsëri paqen e Evropës

Një artikull tjetër i Petru Vullkanit, që e botoi Shqipëria e re në të njëjtin numër në gjuhën rumune, mban titullin Historia ndërmjet Shqipërisë dhe Serbisë. Bëhet fjalë për “serbët e pangopur dhe përherë të papërmbajtur”. Autori mendon se “do të mbushen me mend po qe se do t’i braktisin territoret e Shqipërisë që i mbajnë me dhunë dhe se do të hyjnë në legalitet, më në fund duke i lënë popujt fqinj të zhvillohen secili sipas virtyteve të së drejtës për ekzistencë. (...) Nga pikëshikimi i cilësisë së racës, serbët e dinë këtë gjë, se u janë inferiorë shqiptarëve dhe se shkombëtarizimi i këtyre prej të parëve është një pamundësi matematikore. (...) Në kohët e vlimeve aktuale, mund të vërehet fare lehtë se sa herë që serbët u janë vardisur fshatrave shqiptare, i kanë plaçkitur, i kanë kallur, duke i përshkuar pastaj përsëri banorët nëpër flakë e shpatë.

Por, sa herë që është paraqitur ushtria e rregullt shqiptare, serbët kanë qenë ashpërsisht të dënuar, duke humbur municione të shumta, topa dhe kafshë, në duart e shqiptarëve. (...) Nëse tani Serbia është bërë një Jugosllavi e madhe dhe e fuqishme, dhe e mundur nga petrita të lindur me armë në duart e Shqipërisë, mund të marrim parasysh se ç’do të bëhet më vonë Shqipëria, kur do të organizohet dhe konsolidohet fuqimisht nga pikëpamja ushtarake, politike dhe ekonomike. Serbët përmes lakmisë dhe natyrës së tyre gllabëruese, e kanë tejkaluar vetveten aq, saqë përçdo ditë komplotet e atjeshme, ziejnë si bletët përreth anëtarëve të doinastisë(...)” (Shqipëria e Re, Nr. 54/1921).

Pa patur pretendime largimi nga tema (autori i artikullit, duke qenë banor bukureshtar me prejardhje nga Maqedonia), vlen për hirë të aktualitetit, të jepen fragmente nga artikulli i tij “Serbët e turbullojnë përsëri paqen e Evropës”, i shkruar po atë vit (1921), dhe i botuar në të njëjtin numër të gazetës, që e redaktonte me një grup shqiptarësh. “Zyra e shtypit nga Tirana dhe gazetat rumune të kryeqytetit (Bukureshtit), sjellin për çdo ditë lajme alarmuese mbi mizoritë e bandave serbe në territoret shqiptare, dhe mbi shkatërrimin e vendbanimeve, si dhe mbi vrasjen masive të popullatës civile shqiptare (...).

Janë po ata serbë që e kallën magazinën me dinamit të Sarajevës, duke e kallur krejt botën. Janë po ata që duke mos i përfillur vendimet e Fuqive të mëdah, tani po tallen me do gjeni ushtarake të Anglisë dhe Amerikës, ngase ata nuk duan të respektojnë asgjë nga ajo që kanë vendosur kongreset e paqes si pasojë e triumfit të drejtësisë kundër fuqisë së grushtit(...). Ëështë një monstruozitet që një shtet i ri dhe plot gjallëri siç është shteti shqiptar, të mos mund të hyjë në periudha qetësie dhe të zhvillohet në rrugën e qytetërimit sipas gjeniut të tij kombëtar, si pasojë e kësaj bishe që e përmendëm, e cila gëzon lirinë për të bërë kërdi”.