Akademiku kosovar Rexhep Ismajli flet për zhvillimet e fundit gjuhësore

“Asnjë standard në botë nuk mbetet i ngrirë në kohë”
Akademia nuk mund ta ndryshojë vendimin e '72-in.

Kohët e fundit, nga specialistët e gjuhës janë bërë kërkesa për rishikimin dhe hapjen e standardit gjuhësor të vitit 1972 ndaj prurjeve të gegërishtes? Si e shini ju këtë çështje?

Nuk e di për cilat zëra kompetentë po flet, por pavarësisht nga kjo, problemi i standardit ka një histori të vetën. Gjuha shqipe në Kongresin e Drejtshkrimit dhe para Kongresit në Konsultën Gjuhësore të Prishtinës, katër vjet më herët, në ‘68-ën, përfundimisht ka pushuar të trajtohet me standardizimin në dy binare. Pas ‘72-it nuk ka pasur më kuptim që për gjuhën shqipe të mendohet në variante të ndryshme të standardizimit të saj. Kjo është rrjedhë normale e zhvillimeve në të gjithë historinë e kombit shqiptar, pavarësisht nga ndarjet shtetërore që kanë qenë për arsye të tjera të historisë. Tani, fakti që u bë një standard në vitin 1973, në bazë të vendimeve të Kongresit të Drejtshkrimit, kjo është një kohë e caktuar. Asnjë gjuhë, asnjë standard në botë nuk mbetet i ngrirë në kohë. Me kohën gjithçka zhvillohet. Sidomos këto kohët e fundit shqipja ka përjetuar një zhvillim shumë të madh, një përhapje shumë të madhe në media, në shkrime, në letërsi, në kulturë, etj.

Tashmë kemi një rritje cilësore të gjuhës, pavarësisht nga pakënaqësitë që kemi ne shpesh për zotërimin. Në këtë drejtim, nuk mendoj se çështjet shtrohen në aspektin se kompetentët po thonë që duhet të ndryshojë. Integrimi i prurjeve të reja në jetën kulturore brenda standardit të shqipes është gjëja më normale e mundshme. Këtë e bëjnë të gjitha gjuhët e botës dhe kjo nuk ka arsye të trajtohet si diçka krejtësisht e re.

Politika gjuhësore e vitit 1972 nuk mori parasysh Faktorin Gjuhësor Kosovë, kur planifikoi drejtshkrimin e gjuhës së sotme shqipe. Komenti juaj për këtë?

Më lejoni të bëj një koment të vogël. Asnjë gjuhë në botë nuk merr për bazë të gjitha të folmet e asaj gjuhe. Gjuha e folur dhe ajo standarde janë dy fenomene të ndryshme. Gjuha standarde është krijim kulturor, nuk është bartje e një gjuhe organike, një të folmeje në nivel standardi. Merren disa elemente të gjuhës standarde prej të folmeve të ndryshme. Ka disa elemente, disa thonë se janë të toskërishtes, disa të gegërishtes. Edhe ky është një diskutim tashmë i kaluar. Por nuk është vetëm rotacizmi gjuhë standarde. Gjuhë standarde janë me dhjeta mijëra fjalë të reja që në asnjë të folme shqipe nuk i kemi pasur asnjëherë. Janë krijime të jetës shqiptare gjithandej. Tani, në kohën kur komunikimi midis shqiptarëve përtej kufijve është intensifikuar, ne po i vërejmë disa ndryshime që janë normale dhe të cilat ndonjëherë ndikojnë në mënyrë shokante në reagimet tona. Por ne duhet që dalëngadalë të mësohemi, që këto ndryshime t’i trajtojmë në mënyrën adekuate në raport me jetën e gjuhës standarde, që është autonome, është e pavarur nga këto të tjerat.

Linguistja nga Tirana Ledi Shamku – Shkreli, ju citon ju të keni thënë se “Ajo që flasim ne në Kosovë, në shumë situata kur nuk përdoret dialekti, në shoqëri, në familje, po në situata formale, më shpesh gjysmëformale, nuk është e folmja lokale e secilit prej nesh, po thjesht një gegërishte relativisht e standardizuar, e selitur në shkallën që të mos perceptohet si dialekt dhe në të njëjtën kohë e ndryshme nga shqipja letrare”. A mund ta komentoni këtë?

Me gjithë qejf do ta komentoj. Në jetën e përditshme ne në familje, në Prishtinë, në komunikimin tonë kemi nevojë të bëjmë distancën, të mos e flasim dialektin e fshatit ose të qytetit, apo të mëhallës ku kemi jetuar, ku jemi rritur. Por kemi nevojë për një fjalor kulturor, shprehje më të kultivuara, etj. Dhe ne brezat e vjetër e kemi pasur më përpara formën që ka qenë një gegërishte. Atë gegërishte e përdorim si variant në jetën familjare. Kjo ndodh në të gjitha gjuhët e botës, sepse hapësira e përdorimit të variacioneve të ndryshme të një gjuhe nuk është e prerë. As në gjuhën shqipe nuk ka vetëm një shprehje, ka shumë shprehje në varësi të situatave dhe qëllimit. Unë në shtëpi nuk e flas shqipen standarde sipas normës. Por flas një shqipe që është e afërt me format e gegërishtes... Merrni Tiranën. Do të vëreni të njëjtën gjë. Shkoni në Tiranë dhe shikoni a flasin gjuhë standarde në shtëpi. Jo se nuk ka mundësi. Shkoni në Angli dhe shikoni. RP (Receive Pronotiation), shqiptim i pranueshëm te britanikët, i ka parë disa statistika, nuk e flasin më shumë se 3%, që është krejt normale.

A është e rrezikuar gjuha standarde?

Unë mendoj se gjuha standarde e ka bazën dhe natyrisht ajo bazë nuk ka qenë e përsosur dhe e ngritur njëherë e përgjithmonë. Ajo është e hapur dhe mund të ndërtohet dhe të mbindërtohet me prurje të reja. Ne tani bëmë një fjalor të informatikës. Janë gjitha ato shprehje që s’i kemi pasur më herët dhe ato hyjnë në gjuhën tonë. Kjo nuk është rrezikim, është pasurim. Bile, pasurimi bëhet në mënyrë shumë më të ndjeshme, pikërisht përmes këtyre terminologjive tekniko-shkencore që hyjnë në jetën e përditshme, që bëhen pjesë e gjuhës dhe nuk mund t’i marrësh nga dialektet. Dialekti është një element që për gjendjen kulturore që kërkohet standardi, nuk përgjigjet, nuk jep përgjigje. Dhe s’kemi arsye të kthehemi atje. Sepse s’gjejmë atje asgjë. Gjithë ç’ka pasur në dialekte edhe si leksikë edhe si sintaksë, janë përfshirë në njëfarë mënyre ose mund të përfshihen. Nuk ndalon askush të përfshihen, nëse diçka ka mbetur. Por ajo nuk i zgjidh çështjet.

A i takon Akademisë të nisë procesin e rishikimit
të vendimeve të '72-it?

Jo. Vendimet e ‘72 –it janë vendime të një Kongresi që është bërë me delegim. Akademia është institucion që mund të propozojë diçka. Dhe Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës dhe Akademia e Shkencave të Shqipërisë, në bazë të vendimeve të konferencës për gjuhën që është mbajtur me rastin e 30- vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit, para disa vjetësh në Tiranë, kanë vendosur të krijojnë një këshill të përbashkët ndër akademik për të diskutuar problemet e gjuhës. Ai këshill ka punuar vitin e kaluar, janë formuar disa grupe. Ato grupe kanë bërë një punë që ende nuk është harmonizuar. Kur të merret një rezultat përfundimtar në bazë të diskutimeve që do të kenë ato grupe, do të njoftohet opinioni dhe do të bëhen propozimet. Por, ato kanë të bëjnë me përsosjen e mëtejshme të standardit, me rrugët e reja që i ka hapur komunikimi masiv, komunikimi me internet, etj.