Kush ka frikë nga kthimi i trurit?

Kur zhvillimet enjë vendi shoqërohen me kriza të shpeshta politike, zgjedhore e presidenciale duket se në radhë të parë ai vuan nga mungesa e kapitalit njerezor, jo thjesht sipas konceptit që Marksi kishte për fuqinë punëtore në kapitalizëm. Vendi vuan nga "tharrja e trurit"; ikja e individëve me arsim të lartë, të përgatitur, të specializuar, e të talentuar dhe vendosja e tyre në vende ose juridiksione të tjera, për shkak të konflikteve, mungesës së mundësive, mjedisit të pashëndetshëm, diskriminimit ose arsyeve të tjera.

Në këtë ikje, "truri" shoqerohet nga kapitali, që do të thotë se kapitali financiar i atyre që emigrojnë nuk investohet më në vendin që lihet pas. Qeraja, taksat, blerjet e përditëshme në treg, shpenzmet që kërkon jetesa, me ikjen e tyre tashmë mungojnë. Të gjitha ato fillojnë të derdhen në arkën e një vendi tjetër. Po ashtu, investimet apo subvencionet e shtetit për arsimimin e tyre humbasin kur individë të përgatitur ikin e nuk khtehen më. Por bashkë me ta ikën edhe kapitali shoqëror, pasi ata nuk janë më pjesë e shoqërisë ku më parë kryenin veprimtari.

Për të theksuar "ikjen e trurit", ekspertët shpesh marrin si shembull Shqipërinë, i debatueshëm si vendi më i varfër në Evropë, "i cili ka vite që përjeton një ikje truri me pasoja të mundshme shkatërruese" (Timoic). Sipas burmeve, 1/6 e popullsisë së vendit, përfshi 1/3 e inteligjencias, në vitin 2001 punonin jashtë vendit. Megjithëse të ardhurat që ata u dërgojnë familjeve në atdhe shtohen nga viti në vit, mendimi i përgjithshëm është se mungesa e njerëzve të vetëdijshëm e të përgjegjshëm për fuqinë e votës, paraqet një kërcënim serioz për demokracinë dhe procesin zgjedhor.

Sot Shqipëria është vendi me numrin më të madh të emigrantëve në Botë, në përpjesëtim me numrin e popullsisë. Vetëm gjatë viteve 1990-2000, nga vendi ikën rreth 40% e intelektualëve përfshi shkencëtarë profesorë, laborantë e të tjerë. Gjithashtu nga ata që ndodhen për studime universitare ose pasuniversitare jashtë vendit si në Itali, Greqi, Gjermani e Kanada, përpllogaritet që vetëm 5% e tyre mendojnë të kthehen në Shqiperi. (V. Harvat, 2004) Siç duket, i vetmi "përfitim" që një vend ka nga ikja e trurit është shtimi i të ardhurave që këta të ikur u dërgojnë familjeve të tyre, një me çmim thuajse falas për një mall me vlera të pafund.

Mund të thuhet se kalimi nga sistemi njëpartiak në atë shumëpartiak ishte më tepër rezultat i tronditjes sesa permbysjes së sistemit. Kushtet kur grupi i udhëheqësve i ngjan rrethit të zodiakut, ku emrat vetëm qarkullojnë por nuk ndryshojnë, ndoshta përbëjnë edhe arsyet e pranimit të idesë nga shumë sociologë se kalimi për në demokraci "tranzicioni" është një proces i drejtuar nga elita, ide që tani nuk shikohet më me habi e nuk shqetëson njeri.

Nëse mendohet se intelektualët dhe personat me specializim të lartë janë pjesë e një elite qoftë kjo politike, diplomatike, shkencore, kulturore, administrative ose ushtarake, atëherë këta përbëjnë një forcë të vlefshme per drejtimin e ndryshimeve shoqerore në nje vend në tranzicion. (Bozoki) Rrjedhimisht, sa më i madh numri i emigranteve nga radhët e tyre, aq më i vështirëbëhet edhe procesi i tranzicionit dhe duke parë gjendjen aktuale, duket se është kjo pjesë e elitës që ka emigruar, ajo cka i mungon Shqipërisë në tranzicion.

Le të supozojmë se njerezit më të talentuar lenë vendin sepse ata i takojnë një elite intelektuale paralele por të padukshme, te padëshirueshme. Mes tyre janë ata që pengohen e nuk gjejnë përkrahje a kushte për shprehjen e aftësive të tyre. Janë ata që besojnë në meritokraci. Nga ana tjetër, elita aktuale shoqerore e dalë nga procesi i trubullt i tranzicionit, shpesh është njollosur nga korrupsioni, nepotizmi, kronizmi që krijojnë kushtet për një konkurrencë të padrejtë, për një kapitalizëm të egër, pa norma e rregulla, me demokraci mes oligarkësh.

Duket se kjo lloj elite parapëlqen ikjen e kritikëve të mundshme sesa t'i ketë ata si burim kritikash të brendshme. Dhe nëpërmjet ndonjë ligji, madje ndalon edhe kthimin e kritikëve të vet. "Çdo vend ka nevojë për demokraci dhe nëse njerezit nuk e kuptojnë këtë nevojë, vendi ka probleme". Me këto fjalë, ish- disidenti sovjetik Vladimir Bukovski, shpalli këto ditë se mund të paraqesë kandidaturën për zgjedhjet presidenciale ne Rusi. Vëzhguesit thonë se ka pak shpresa që komisioni rus i zgjedhjeve do të lejojë regjistrimin e tij si kandidat. Bukovski ka 30 vjet që jeton në Londër dhe sipas ligjit rus "një kandidat për president duhet të ketë jetuar brenda vendit 10 vjet rrjesht".