Beteja për Zot

-- nga Albana Sala, Jeruzalem

Pesë vjet përreth Lindjes së Mesme. Kokë më kokë me gratë arabe në Kuvajt, Irak, Jordani, Liban dhe së fundi Jerusalem, Izrael. Çdo të thotë për to mbajtja e shamisë, ferexhesë apo hixhabit. Ç‘kuptim pati për mua si shqiptare. Dhe së fundi përse nuk i besoj “të drejtës së besimit” të shqiptareve?

Si të ishte “takimi i parë”, e këqyra veten me kujdes para pasqyrës. Krahët i kisha mbuluar me një shall të mëndafshtë dhe fundin që më tërhiqej zvarrë pas dyshemesë u përpoqa ta ngre pak duke ndërruar këpucët për një palë me taka më të larta. Do dilja për darkë me një mikeshë kuvajtiane atë natë, në një restorant luksoz në një nga kullat e famshme të Kuvajtit. Selma mbërriti me porshian e saj ekstravagante dhe më priste në lobin e hotelit. Ishte veshur kujdesshëm edhe Selma. Mbuluar fund e krye me një hixhab të firmosur, Roberto Cavalli, (qëndismat e stilistit italian dekoronin shpinën, mëngët dhe bordurat e fundit të hixhabit) dhe me një vel të trashë e të zi, apo ferexhe që i mbulonte fytyrën. Fëshfërima e hixhabit të Selmas çakordohej bezdisshëm nga tak-taku i takave të mia teksa u drejtuam për nga tryeza e rezervuar.

Por unë, edhe pse ulur përbri dritares nga ku mund të këqyrja nuancat e qytetit kredhur në një tis dritash verbuese, sytë i kisha nguluar te dorashkat me tyl të zi që mbulonin duart e Selmës: Vloja nga kurioziteti të dija se si do hante mikesha ime me tërë atë cohë të zezë që i bllokonte fytyrën. Si mund të hash një thelë mishi gatuar me erëzat pikante arabe e si mund te pish një gotë fanta (në mungesë të çfarëdo pijeje alkoolike që janë të ndaluara në Kuvajt) kur pesë shqisat e bekuara janë krejtësisht të mbuluara?

Më parë se t‘ju tregoj se si, s‘më rrihet pa ju thënë se po darkoja me një 30-vjeçare, që sapo kishte shpenzuar rreth 400 dollarë për, lyerje, stilim dhe krehje të flokëve që tashmë i shtrëngoheshin nën ferexhenë dhe hixhabin mijëra dollarësh. Përkundër çdo gjase, Selma që nuk mund ta zgjidhte bashkëshortin e saj, e le më të “kuturiste” ndonjë aventure seksuale, adhuronte Keri Bredshoun në serialin e famshëm televiziv “Sex and the city”. Pa “delikatesa të tilla” udhëtimet e mia si punonjëse humanitare nga Iraku ku punoja 2 vjet më parë në Kuvajtin tejet të shtrenjtë, do ishin tejet të mërzitshme e monotone në këtë vend mbushur me supermarkate, ku mund të blesh rroba që s‘mund t‘i veshësh dhe me restorante tejet klas, ku s‘mund të shijosh një gotë verë me gatimet e stërholluara orientale.

Selma, ndonëse e edukuar në Universitetin e Oksfordit, përgjigjej disi e bezdisur kur vinte puna për t‘iu shpjeguar “pseve” të mia të artikuluara me kujdes, por këmbëngulëse rreth statusit të gruas në vendet e Lindjes së Mesme edhe ato të pasura. “Të ndryshosh nuk do të thotë të bëhesh si dikush tjetër - do të thotë të arrish një fazë përkryerje, por duke mbetur vetvetja. Ndryshimi duhet të ndodhë siç e projektojmë dhe e kërkojmë ne vetë dhe jo siç na e servirin përditë recetat bajate perendimore”. Bujtësja ime, Selmë, që s‘ka të drejtë të votojë, as të punojë e as të udhëtojë vetëm, e bindur në argumentin e saj, preku më në fund pirunin dhe thikën dhe preu me delikatesën rrëshqitëse të shifonit të dorashkave një copëz mishi.

Me dorën e djathtë ngriti pirunin në lartësinë e asaj çka do ish nofulla fshehur në velin e fytyrës. Me dorën e majtë ciku cepin e velit që i derdhej mbi kraharor, e ngriti aq pak sa mund të rrëshqiste pirunin nën cohë. Për një sekondë, piruni, dora, copëza e mishit u tretën në errësirë. Unë fshiva lehtë buzët me pecetën e mëndafshtë, mora frymë thellë dhe vazhdova të ha e qetë duke dëshiruar, si ato alkoolistët e thekur, një gotë a qoftë edhe një gllënjkë verë përbri pjatës sime.

Ia tregova Fatimës, këtë episod, koleges sime irakiane me të cilën punova për një vit e gjysmë në Irak. Qeshi me zë të lartë kur i shpjegova në detaj incidentin e të ngrënit dhe komentoi vetëm faktin që gratë kuvajtiane kanë portofolat plot, por vetveten bosh. Është si puna e grave në Arabinë Saudite që u hodhën përpjetë nga gëzimi kur mbreti i atjeshëm zemërmadh u njohu një të drejtë “thelbësore”: të drejtën për t‘i dhënë makinës”.

Më habiste gjithnjë kuraja dhe sensi i humorit i Fatimës 36 vjeç, që punonte pa orar, kish tre fëmijë, jetonte me burrin e papunë, kunatën nursezë dhe vjehrrën e sëmurë. Fatima mbante një shami në kokë që e kish vënë vetë kur përfundoi universitetin në Bagdad. Fytyrën ia hijeshonte përherë një grim i lehtë, ndërsa ngjyra e shamisë së kokës përcaktonte humorin e saj të ditës, bash ashtu sikundër flokët e një gruaje përcaktojnë gjendjen shpirtërore në ditë gri e ditë rozë. Por ngaqë u bëmë mikesha të ngushta e pyesja shpeshherë se si ndihej kur dëgjonte tërë këtë debat për shaminë a petkat myslimane në përgjithësi. “Duhet të mësojnë të shohin se ç‘ndodh brenda kokës dhe jo majë kokës së një gruaje” i pëlqente herë pas here të citonte thënien e famshme të mbretëreshës së Jordanisë, Rania.

Dhe brenda kokës së Fatimës zienin të gjitha pasiguritë, romanticizmat, meritë e xhelozitë e çdo gruaje që jeton e përpiqet të çajë në ambientet supermaskiliste që mbizotërojnë sidomos në vendet në zhvillim - pra, Shqipërinë përshirë gjithashtu. “Problemet e një gruaje arabe janë pa fund, janë probleme të karakterit social, politik dhe ekonomik, por të gjykosh kaq cekët për mua është përtesë e refuzim për të ditur se ç‘ndodh brenda kokës së një gruaje që shkon në shtëpi dhe s‘e di a do t‘i vijnë fëmijët gjallë apo jo, që shkon nëpër funerale së paku 2 herë në javë dhe që ka drita 4 orë nga 24 orët e Allahut. Mua më vjen plasja që ne nuk shihemi si gra që stërmundohen të përfaqësohen politikisht dhe fuqizohen politikisht, por si myslimane që shfrytëzohen se kanë shami mbi kokë. Kjo është qesharake”. Ti si ndihesh me shallin mbi kokë?, më pyeste me djallëzi, duke qeshur me rrëmbim dhe me ton të lartë.

Sikundër Selma, përgjigjja ime reflektonte humorin e ditës kur më bëhej pyetja. Në ditë me shi, ndihesha si paciente “alla Tarantino” me kokë fashuar e qafë korracuar. Në ditë dielli përvëlues ndihesha si “karakter Turgenievi”: një kërpudhë me kësulë gjigante luhatur përmbi një bishtuk të imët: në ditë me erë ndihesha si personazh vizatimor: një bëzhdilë rraseplasur brenda një thesi gryka e të cilit shtrëngohej nga cepat e shamisë që valëvitej nga era; në ditë autobombash ndihesha si ekzistencialiste alla Kamy që bindet se njeriu, pasi kalon një farë kohe (në rastin tim 8 muaj me shami mbi kokë) mësohet me gjendjen e tij dhe nuk e qan më “lirinë e humbur”.

Shamia mbi kokë e rrobat pa formë, ndonëse me shpëtonin nga sytë e kureshtarëve dhe ishte një mjet sigurie që më bënte të ndihesha e sigurt, më tëhuajti gradualisht, por vendosmërisht nga vetvetja. Kaq shumë më dukej mbytëse, saqë me të dalë nga Iraku, shkoja në Jordani ku i “trajtoja” trupin e “burgosur” me një maskë me baltë nga Deti i Vdekur, flokët e poshtëruar me një prerje, e stilim ,e krehje e bashkë me krehrin e flokëve dhe lëvizjet e stërvitura të estetit jordanez, një gotë verë në restorant e birrë në pub, me të tillë “qindra asgjësh të përditshme”, nuanca vetvetesh më ktheheshin ngadalë.

Të gjitha përgjigjet e mia i dukeshin tejet të kuptueshme mikeshës sime, Fatima. “Askund në Kuran s‘është thënë nga profeti se gratë duhet të mbulojnë kokën ose sesa duhet të mbulohen. Vonë, shumë vonë pas Kuranit, u shkruan sura e hadithë mbi kodet e veshjes islame. Për mua dhe mikeshat e mia, kjo veshje është më tepër pjesë e identitetit arab, sesa “shenjë përkushtimi islamik”.

Të njëjtën përgjigje më dha Rania në Liban. Piktorja sunite libanese aq mondane saqë i vishte peliçet e shtrenjta edhe pse moti në “Parisin e Lindjes së Mesme”, Bejrutin para konfliktit s‘ish kurrë për pellush, zor se ish për një xhaketë të lehtë. “Shamia është zgjedhje individuale, por sa më e rëndë dhe mbuluese janë teprimet në sajë të këtij simboli aq me i ulët është niveli arsimor dhe i kulturës personale të asaj gruaje”. Rania piktore, e përshkruan me brusha të forta Bejrutin e saj të dashur. “Këtu ka vend për të gjithë për hixhabin dhe minifundin për ferexhe-maninë dhe botox-maninë. Jemi të gjithë, arabë kristianë e myslimanë dhe ajo çka duhet të na bashkojë është Libani. Përndryshe, historia përsëritet rëndom”, përgjigjet mendueshëm Rania.

Më ranë si çekan mbi kokë fjalët e Fatimes. Teksa vërejta shtresëzimet e gjithfarësojshme të kulturës dhe fesë libaneze përmes shpjegimeve të duruara të Ranias, ndjeva më në fund një lloj katarsisi shpirtëror, një lloj çlirimi nga faji që ndieja sa herë që ndihesha kaq e privuar nën shami, ndërkohë që mijëra gra të tjera nuk bënin zë. Unë nuk isha ato. “Identiteti” im si shqiptare thjesht nuk puqej dot me petkat e sofistikuara arabe. Unë s‘mund të mbaj shami në kokë, njësoj sikundër gjyshja ime s‘mund ta heqë shaminë e zezë lidhur pas koke, njësoj si gratë e moçme mesdhetare, qoftë në Greqi, qoftë në jug të Italisë. Unë s‘mund të mbështjell flokët me shami, edhe pse një sunite në Irak e bën. Unë s‘mund të kërrusem nën tendën e errët të një hixhabi, edhe pse një shiite në Kuvajt e bën. Unë s‘mund të rruaj kokën dhe të vë paruke edhe pse një çifute në Jerusalem e bën. Unë jo, por prapë kuptoj.

E kuptoj se petkat islamike që janë bërë pjesë e përpjekjes arabe për “kthim në identitet” dhe zënë pjesën e luanit në lajmet e botës, lidhen me gërvishtje plagësh të vjetra të konfliktit historik Lindje-Perëndim. E kuptoj edhe këtë betejën për Zot që vazhdon ethshëm sot e kësaj dite në tokën e shenjtë Jerusalem. Porse asgjë s‘më kandis të kuptoj këtë “betejë për Zotin” në Shqipëri. Asgjë s‘më kandis të kuptoj se ç‘e shtyn një grup grash shqiptare të bërtasin për të drejtat e tyre për t‘u mbuluar.

Kur u ngrysën pa shami e kur u gdhinë me ferexhe? Përveç recitimit të Kuranit pesë herë në ditë, mbulimit me ferexhe dhe mbajtjes së ramazanit ç‘dinë me shumë për islamin, ethet e së cilit i kanë përndezur kaq keq? Së pari, janë shiite apo sunite? Cila organizatë islamike i konvertoi vallë? A ishin myslimanë turq apo arabë? A kanë njohuritë e duhura për sa u përket praktikave dhe riteve religjioze të njërës apo tjetrës palë? A e kanë të qartë se çdo praktikë fetare e importuar sjell me vete kulturën, traditën dhe sigurisht, edhe ekstremizmat e një vendi që s‘ka kurrfarë lidhjeje me kulturën, traditat dhe çudirat e këtij vendit tonë? Është tjetër gjë të rritesh e edukohesh që fëmijë me një besim të caktuar fetar, që përcillet në rrembat e tua nga prindërit të cilëve u është përcjellë tradicionalisht nga paraardhësit e kështu me radhë.

Por të kesh një të kaluar “krejt të spastruar” fetare dhe të zgjohesh një ditë me hovin dhe zellin e një haxhiu të Mekës, nuk duket edhe kjo një formë vakumi shpirtëror ku mund të ngjizen lloj-lloj ekstremizmash të formës shoqërore, por edhe ideologjike? A janë të qarta këto gra se çdo formë e tepruar zelli fetar fsheh nën vete mungesa të theksuara ekuilibrash psikikë e shpirtërorë, që mikesha ime irakiane i vuan përditë e prapë ruan një sens të mrekullueshëm humori dhe arrin t‘i kuptojë përpëlitjet e mia nën petkat e identitetit të saj? Ashtu Si Fatima, unë dua të di se ç‘ndodh brenda kokës së këtyre grave që vendosin verbërisht një perde mes tyre dhe realitetit ku jetojnë.