Vani Burda, Nikolla Naço dhe dashuria ndaj Shqipërisë

"Përkundër urdhërit kategorik të doktorit, që të mos lëvizte, Naçua s'e përmbajti dot buçitjen e zemrës, u ngrit menjëherë në shtrat, hapi krahët dhe briti: Rroftë Shqipëria! Plagët e shpirtit t'im u shëruan! Tashi le të vdes: Zoti i math më paska falur një vdekje të ëmbël..."

Sipas historiografisë sonë, "Lëvizja kombëtare shqiptare në periudhën e Rilindjes hartoi program të vet strategjik të veprimit, të bazuar në kërkesat që parashtronte çasti historik. Si kryesore në këtë veçoheshin: ngritja e vetëdijes kombëtare, lufta kundër përçarjes fetare me moto: Feja e shqiptarit është shqiptaria, përkatësisht bashkimi dhe çlirimi kombëtar" (I. Dërmaku, Nikolla Naço - Korça (1843-1913), Apostull i Shqiptarizmit, Prishtinë, 2001, fq.403). Njëri nga veteranët e kësaj lëvizjeje të shenjtë, ishte Nikolla Naço, themelues dhe drejtor i revistës 'Shqiptari' (1888), të cilin Fan S. Noli e konsideronte si Ushtarim më të vjetër dhe më energjik të çështjes shqiptare (letër e dërguar nga Bostoni (SHBA) më 28 nëntor 1911).

Nikolla Naço (1843-1913)

Ndër kolonitë shqiptare të mërgimit, kolonia e Rumanisë ishte më e njohur dhe më e pregaditur për realizimin e një programi të këtillë. Faktet historike flasin së më 16 dhjetor të vitit 1884, në Bukuresht u formua shoqëria e parë e pavarur kulturore shqiptare "Drita". Sipas hulumtuesit kosovar, Dr. Ismet Dërmaku, inspirues dhe prijës i saj, de facto, ishte Nikolla Naço. Për veprimtarinë e shoqërisë dhe veprën e Naços deri në muzgun e jetës së tij mund të shkruhen disa vëllime monografike. Monografinë e parë, de facto, e ka shkruar një kosovar, Dr. Dërmaku. Në kontekstin e këtij shkrimi po ndalemi te nipi i tij, Vani Burda, duke përshkruar një pjesë të kujtimeve të tij mbi Naçon, nga operimi i tij e deri në momentin kur ky apostull i shqiptarizmit i mbylli sytë përgjithmonë.

Nga një kartëpostale e 24 tetorit të vitit 1912, dërguar Vani Burdës në adresën Calea Mosilor, Nr.388, Bukuresht, kuptojme se Nikolla Naço ishte i internuar në spitalin Colentina, në sallën Nr.3. Sipas kujtimeve të Dimitrie Butculescut, "I sëmurë me një kancer në hundë, N. Naçua u operua në Spitalin Brancovenesc, para këqrshëndellave 1912. Pas operacionit gjendja iu keqësua gjithnjë e më shumë, derisa vdiq, më shumë nga hidhërimi sepse doktori Petrescu Galati, nja njëzet ditë para se të vdiste i tha se "Nuk kam më çfarë t'i bëj, po të dojë le të varë veten", kurse Naçua, duke shkuar në shtëpi, u tha miqve të vet: Ja ç'më thotë doktori mua, Naços. Do t'ia kisha futur një shuplakë po të kisha qenë i shëndetshëm". Kjo deklaratë e ashpër dhe e egër (e doktorit) ia shpejtoi vdekjen, saqë të mërkurën, më 24 prill 1913, në orën 10 të mëngjesit vdiq në shtëpinë e tij me qira, Calea Mosilor, nr.388.

Ai u transportua në Kishën Ene, të dhënë nga Mitropolia për besimtarët ortodoksë dhe u varros sot, të premten, në orën 3 pas dite, në varrezën Sf. Vinerea (Shën e Premtja), në vendin e blerë nga nipi i tij, Vani Burda. Do të shërbejnë në Kishë urata Fan Noli dhe prifti Harallamb, famullitari i Kishës Ene (Kishë shqiptare). Në orën 3 pas dite isha në Kishën Ene dhe mbajta një fjalim, pastaj eca më këmbë deri te stacioni i trenit, ku hipa në llandonin e priftit Ballamaçi deri në varrezën e Sf. Vinera. Pas varrimit u kthyem në qytet me priftin Ballamaçi. Zoti Vani Burda (është djalë motre i N. Naços), anëtar i shoqërisë Drita të shqiptarëve, Rruga Polona nr.89. Informacionin e kemi shkëput nga monografia e Dr. Ismet Dërmakut, fq. 4001/402, i cili bazohet në shkrimet e një funksionari rumun, pa e shënuar prejardhjen e dokumentit, ndaj vdekja e Naços në shtëpi dhe pjesmarrja e Fan Nolit në varrim duken diskutabile. Kartëpostalja që na ka rënë në dorë, të cilën Naço e dërgon nga spitali, konfirmon faktin se disa muaj para se të ndërrojë jetë, Nikolla Naço ishte pacient i spitalit Coltea. Si e përshkruan Lasgush Poradeci vdekjen e këtij korçari të shenjtë?

Në kuadrin e broshurës Një fatos i veteranërisë shqiptare, fq.15, Lasgushi thot se Naçua vdiq në spitalin Coltea të Bukureshtit, dhe se për të përkujdesej doktor Predescu Galati. "Pak minuta përpara vdekjes: në ditën e bardhë të 24 prillit 1913 (duke u bazuar në aktin e vdekjes), një tog patriotësh besnikë të ideve të Naços, e vizituan në spitalin Coltea të Bukureshtit, kryetarin e tyre të adhuruar, që dergjej në repartin e doktor Predescu Galatit, ku kish rënë për të fundit herë, pas një veprimtarie të pashëmbullt në luftën e tij sipërnjerëzore për Atdheun e kombin.

Më plaku syresh, i afrohet me drojtje shtratit të pacientit dhe me gas në buzë i bën të njohur lajmin e freskët të një evenimenti gazmor, i thonë se Konferenca e Ambasadorëve e Londrës do të shpallë për së shpejti autonominë dhe sovranitetin e Shqipërisë, duke caktuar edhe kufijtë tanë kombëtarë. Përkundër urdhërit kategorik të doktorit, që të mos lëvizte, Naçua s'e përmbajti dot buçitjen e zemrës, u ngrit menjëherë në shtrat, hapi krahët dhe briti: Rroftë Shqipëria! Plagët e shpirtit t'im u shëruan! Tashi le të vdes: Zoti i math më paska falur një vdekje të ëmbël!". Dhe me këto fjalë, që ishin të fundit, për mallin që ia pat përvëluar zemrën një jetë të tërë, mbylli sytë përgjithnjë nga drita e kësaj bote dhe vate në të Vërtetën".