Historia e rranxës së Kullës së Rrasës në Traboin të Hotit

Malësia e Hotit, përmes bijve të saj të denjë, ka një histori të lavdishme në rrjedhat e shekujve, e mbushur plot episode, ngjarje, heroizma, që kanë lënë gjurmë të thella në kujtesën e vendasve dhe në librat e hershme e të sotme të historisë së popullit shqiptar. Nuk mendohet Malësia pa Hotin kreshnik për gjurmët e thella që ka lënë me historinë e saj të lavdishme. Ajo ka ekzistuar si qendër banimi qysh prej vitit 1330, kur është përmendur për herë të parë në mbrojtje të fesë katolike, të lënë trashëgim nga të parët tanë.

Të përmendesh fjalën malësor është fjalë e madhe të cilët me vite dhe shekuj me radhë u mbrojt me shpatë e gjak për të ruajtur të pastër kombin, gjuhën e traditat e shëndoshta origjinale arbërore, prej gjakpirësve aziakë turk; do të thotë nënkuptosh faqet e ndritura të kësaj krahinë, që asnjëherë gjatë historisë shumëshekullore, nuk u gjunjëzua para armiqve të shumtë, që u munduan të ulin krenarinë, ta nënshtronin me të gjithë format, ta shqiptarizonin, por më kot. Ajo i mbijetoi rrëbesheve e furtunave të egra të kohëve, duke qenë sot një dëshmi e lavdishme e kohëve të shkuara.

Për këto male jetuan dhe jetojnë si vital, tash sa e sa shekuj malësorët autokton. E për ketë mbijetesë të ndritur, ekzistojnë shumë shkrime hartuar nga autorë vendas dhe të huaj, për të kaluarën dhe të tashmen. Udhëtarë e vizitorë të ndryshëm, klerikë katolikë të huaj dhe vendas e trajtuan, shpesh temen e Malësisë, në revista, gazeta, monografi historinë e mbushur plot shembuj trimërie, për mbrojtje të lirisë dhe identitetit shqiptar.

Mbi të gjitha revista shkencore kulturore "Hylli i Dritës" (1913) dhe "L.E.K.A.", pothuajse për çdo numër të saj, pasqyruan në faqet e tyre pjesë nga historia dhe ngargjet e rëndësishme të Malësisë, që ishin dhe mbetën ndera dhe krenaria e gjithë trojeve etnike shqiptare.
Malësorët, ishin dhe mbetën historikisht burrat e dheut, që mbajtën brez pas brez nderin besën, trimërinë, mikpritjen, bujarinë, duke u lënë pasardhësve detyra të rëndësishme, për ruajtjen dhe çuarjen përpara të virtyteve më të mira, që dallojnë dhe nderojnë këtë pjesë të rëndësishme të kombit shqiptar.

Kurdoherë gjaku i derdhur, për ruajtjen e këtyre vatrave, të varreve të gjyshërve dhe katragjyshërve, bënë që ata të kenë një motiv më shumë, për të ruajtur ndër shekuj dashurinë e pashuar për Atdheun, vendlindjen dhe tokën e shnjtë, që ua lanë trashëgim të parët e tyre. Kjo mbetet një ndër përmendoret më të gjalla të identitetit nga iliria deri në ditët tona.

Në këto male të ashpra, me pak tokë buke, pak misër, grurë u shpreh nderi, bujaria dhe fisniëria, në shpirt fisnik të malësorit tonë. Bukë e krypë e zëmër tradicionale shqiptari, pati e ka gjithnjë malësori, për të gjithë miqtë dhe dashamirët e vet, qofshin këto të huaj, vendas apo bashkëkombas.
Fjala bujare dhe mikpritëse, "Mirë se të ka prue Zoti" dhe "Shtëpia e Zotit dhe e miqve", kanë qënë e janë fjalët e para, që i zoti i shtëpisë falë bujarisë, në kullat e hershme në rrazë të Rrasës në Traboin të Hotit, i kanë uruar mirëseardhjen të gjithë miqve e dashamirëve, që i kanë mësyer si miq të nderuar, shtëpisë së tyre të njohur në krahinën e Malësisë.

Këngët e moçme popullore, me çiftelie, lahutë e sharki, i përjetuan përherë luftrat e njëpasnjëshme, të pishtarëve të pavarësisë dhe lirisë të trojeve të veta dhe më gjërë, që bënë trimat kreshnik të viseve e krahinave të ndryshme të Malësisë. Ata lanë pas veti aq shëmbëlltyra e dhunti njerëzore, trimërore e burrërore, me atë besë të lartë e të fortë shqiptare, që nuk gjindet në asnjë vend tjetër të shtetit amë. Të gjithë luftrat e tyre për ekzistencë, bukuria e jetës, zakonet e adetet, burrëritë e sofrave, logjëve, rreziqet, hallet e vajtimet për trimat e lirisë dhe fiseve të bajrakut, janë fiksuar shpesh në analet e historisë së popullit dhe krahinës së Malësisë, duke mbetur sot një dëshmi e vijimsisë së amanetëve të të parëve tanë, që bënë e shkruan historinë, që kemi sot.

Kullat në historinë e hershme të popullit shqiptar, kanë qenë kështjella të pamposhtura trimërie e sakrifice sublime, për të ruajtjen e banesave nga synimet grabiqare të pushtuesve të huaj. Ata kanë qenë ndërtuar me material të zgjedhur prej gurit të punuar me kujdes nga mjeshtërit duarartë, të cilët, kanë ruajtur konturet e fortesës, që shërbetnte edhe si banesë për të zotët e shtëpisë. Dritaret në faqet e mureve të saj, kanë shërbyer më shumë si frengji dhe për depërtimin e rrezeve të diellit brenda banesës.

Shtëpitë e banimit të tipit alpin në Malësi, filluan të ndërtohen, në formën e kullave me material shkembor guri, të marrë në natyrë, menjëherë kur pushtuesit turq shkelën me dhunë e masakra tokën e arbërit. Me shkatërrimin e qendrave të banimit në zonat fushore e kodrinore, banorët autokton, filluan të largohen në grupe dhe familje në drejtim të zonave të thella.
Shkaqet e vetëlargimit të tyre, janë të shumtë, por midis tyre, mund të përmendim, shpëtimin e komunitetit të krishterë nga dhuna sistematike e përhershme, që ushtronin kolonizatorët, asgjesimi fizik dhe konvertimi në fenë muhamendane përmes dhunës. Në këtë mënyrë, për të mos paguar taksen e rëndë të xhizies, që i ishte vënë çdo banori katolik në Sanxhakun e Shkodrës e provincat e saj nga administrata turke, që kërkonte konfertimin e popullsisë katolike dhe orthodokse në fenë islame të pushtuesit.

Kulla e rranxës së Rrasës në Traboin të Hotit, është ndërtuar në vitin 1571, në kohën e ekzistencës së ushtrisë latine veneciane, që ishte vendosur në qytetin e Shkodrës, Malësi, Ulqin e Tivar. Ajo fillimisht u ndërtua si bazë ushtarake, ku ishin të vendosur ushtarakë dhe armatimet e tyre asokohe.
Ushtria turke, gjatë dyndjes së tyre barbare në tokat e Arbërit, erdhi furishëm dhe shkatërroi gjithçka shqiptare, duke u munduar të zhdukte gjurmët e ekzistencës së jetës dhe kulturës autoktone të banorëve vendas. Ardhjen e pushtuesve të rinj të Perandorisë Otomane, banorët autoktonë e pritën si gjithnjë me armë, duke kundërshtuar herë mbas herë gjatë shekujve pushtimin e gjatë kolonial pesë shekullorë. Në bedenat e kësaj kulle, është ruajtur ndera dhe krenaria e malësorëve tanë në Traboin të Hotit.

Sipas burimeve historike të kohës dhe ato që kanë mundur të mbijetojnë nga gojëdhënat popullore dhe dëshmitë e transmetuar brez mbas brezi, nga të parët e familjes së fisit të njohur Nicajve, tregohet se banorët e saj asnjëherë nuk njohën nënshtrimin ndaj pushtuesve venecian dhe turq. Kur është marrë kulla në vitin 1911, kanë luftuar më një heroizëm të pashoq shumë bij të këtij fisi, duke e larë më gjak të pastër shqiptari muret dhe odat e kësaj kulle kreshnike.

Burrat e dalluar ndër shekuj, të fiseve, Lek Mark Gjeka, Palok Smajli, Zef Meti e Gjek Meti e shumë fise të tjera, që luftuan krah për krah me trimat e krahinës së Trabonit të Hotit, kanë shkruar përherë faqe të ndritur të historisë së familjeve të tyre dhe të tërë krahinës së njohur për pushkë, nderë, trimëri, bujari e mikpritje fisnike shqiptare.

Herë mbas herë kulla e rranxës së Rrasës në Traboin të Hotit, është punuar me kujdes dhe mjeshtëri shembullore nga Prek Gjeka e Mark Gjekaj (Nicaj). Ajo e mori emrin në kohën e pushtimit turk, që daton vitin 1890, dhe për afro 20 vjet me radhë deri në agimin e vitit 1911, malësorët e kësaj kulle historike luftuan heroikisht me armë në dorë kundër hordhive të pushtuesve të Perandorisë mizore turke, që masakronte gjithnjë popullsinë shqiptare.

Mbi heroizmin e treguar nga të parët e kësaj kulle, kanë shkruar shumë autorë vendas dhe të huaj, gjatë përshkrimeve të tyre. Traboini i Hotit dhe banorët e saj, kullat si kështjella të pamposhtura, kanë qenë objekt vëzhgimi dhe studimi edhe nga anglezja shëtitëse Miss Edith Durhan, e cila, në librin e saj "Brenga e Ballkanit", shkruan shumë gjërësisht, për malësorët trima, dhe në veçanti trimat e kullave tipike alpine shqiptare në Malësi.

Kulla në fjalë, është marrë me luftë në vitin 1911, në luftën e ashpër të cilës, kanë marrë pjesë shumë hotjanë, duke ndihmuar bashkëatdhetarët e tyre, kundër armikut të përbashkët turk, që kishte pushtuar tokat e të parëve.
Sikurse mësohet nga burimet historike, në luftën e ashpër të zhvilluar midis ushtrisë turke të armatosur gjerë në dhëmb dhe malësorëve, që kishin një motiv më shumë, për të luftuar duke mbrojtur shtëpitë e tyre dhe tërë Malësinë, armiku vazhdimisht la në fushën e betejës shumë të vrarë dhe rob luftë, municione e armatime të tjera të kohës.

Kur kulla e rranxës së Rrasës në Traboin të Hotit, ra në duart e luftëtarëve të lirisë, armatimet e shumta, iu shpërndanë luftëtarëve shqiptarë malësorë. Kjo ngjarje e madhe historike, ka hyrë në histori si lufta heroike, për rimarrjen e kullës në fjalë, e cila, ndodhi më 14 mars të vitit 1911, taman në kohën kur luftarët e drejtuar nga trimi i pamposhtur Ded Gjon Luli, fituan betejën e tyre për marrjen e kalasë së Deçiçit më 14 prill të vitit 1911.

Lugina e Cemit, u bë arenë përleshjesh të përgjakshme, kundër taborreve të ushtrisë turke, që ishte e armatosur gjer në dhëmbë me të gjithë armatimet moderne të kohës dhe me një numër të madh ushtarësh, që si miza toke vërshuan drejt zonave të Malësisë. Filloi një luftë mes forcave të pakta vendase, por që kishin si ideal të lartë mbrojtjen e tokave të të parëve dhe kolonizatorëve turq, që kërkonin të largonin nga trojet e tyre stërgjyshorët banorët autokton.

Luftimet e ashpra, u përqendruan kryesisht më së shumti në Qepur, ku trimat e komanduar nga Lulash Zeka dhe vëllait të tij Fran Zeka (vrarë me dy djemtë e Lulash Zekës, shënimi mim Gj.F.I.), qëndruan heroikisht si burrat kreshnikë, në kështjellen e natyrës, duke mos lejuar ushtrinë turke të depërtojë në brendësi të vendit. Aty gjetën vdekjen si heroi ose dëshmor të vendit trimat e rinj, midis të cilëve përmendet trimi i maleve Kol Marash Vata Gojçaj etj.

Gjekë Leka me trimat e tij e rimorën kullën e Rranxës së Rrasës në Traboin të Hotit, duke dalë fitimtar përballë mizorisë së madhe të ushtrisë turke. Faqe të lavdishme heroike shkroi edhe trimi tjetër i malëve Lek Mark Gjeka Nicaj. Ai me një shkathtësi të pashoq kërceu si luan mbi mesin e ushtarëve turq me armë duke vrarë e plagosur shumë prej tyre. Për mbrojtjen e kësaj kulle luftuan heroikisht të gjithë fiset e Traboinit të Hotit, me në krye Lek Mark Gjeka Nicaj, kundër garnizoneve turke.

Shumë hotjanë të tjerë, iu bashkuan trimave në istikamet vetëmbrojtëse, duke bërë shpesh zmbrapjen e armikut, që nuk dinte nga shkonte sepse nuk njihte terrorin ku kishte shkelur, sikurse të zotët e shtëpisë që kishin lindur dhe rritur në Malësi.
Sërisht mbasi mbaroi lufta me sukses dhe fitoren e banorëve të Traboinit të Hotit, trofetë dhe armët iu shpërndanë banorëve për do shtëpi, për të qenë të gatshëm në rast mësymje ose sulmi të ri nga ana e ushtrisë turke. Robët e luftës, ata i lanë të lirë të shkojnë në atdheun e tyre, duke ia falur edhe jetën, mbasi e kuptonin se ata ishin vegla të verbera në duart e komandanmtëve mizorë turq.

Ky gjest zemergjerësie, tregon edhe një herë, se malësorët tanë, asnjëherë, nuk kanë qenë vrasës, por kanë bërë gjithçka, duke dhënë edhe jetën, për mbrojtjen e trojeve të tyre të lënë trashëgim nga të parët brez mbas brezi.
Banorët e kullës në fjalë, ishin të dalluar në tërë krahinën e Hotit për nga bujaria, trimëria, zgjuarësia, mirësia, mikëpritja, të dashur e mikpritës për mikun dhe të ashpër me luftu deri në pikën e fundit të gjakut me armikun dhe pushtuesin e huaj, që kërkonin të zaptonin vatrat e tyre autoktone.

Edhe në ngjarjet historike të vitit 1911, sërisht trimat e kullës të Rranxës së Rrasës në Traboin të Hotit, kanë treguar shembuj trimëria, për mbrojtjen dhe ngritjen e flamurit shqiptar të Gjergj Kastriotit, në kalanë e Deçiqit. Ata ishin miq të nderuar të familjes së fatosit të lirisë e pavarësisë Ded Gjon Lulit, duke qenë krahu i djathtë i tij në ditë të mira dhe të vështira. Midis tyre, për heroizmin e treguar gjithnjë, mund të përmendim Zef Markun e Preloc Markun, që luftuan dhe mbetën heroikisht në kalanë e Deçiqit. Frano Marku, u varrua gjatë luftimeve të ashpra për marrjen e kalasë. Ai nuk e lëshoi për asnjë çast pozicionin e luftimit, ndonëse plagët e marra i pikonin gjak, që kishte ngjyrën e flamurit si martir i kombit për lirinë e vendit.

Lulash Zeka Nicaj (1877-1942), lindi në Traboin të Hotit. Ai gjithnjë është përmendur si luftatar i dalluar kundra ushtrisë turke në Deçiq, Bardhaj të Shkodrës, Qepur e gjetiu në Malësi. Në luftën kundra turqve, iu vranë dy djem të ri, që i qëndruan nga afër babait të tyre.
Në luftën e Qepurit, Lulash Zekës i ranë dëshmor dy djemtë e tij dhe vëllau Frani. Ndërsa ai vetë u varrua, duke qëndruar heroikisht si burrë i fortë i fisit Nicaj i Traboinit të Hotit, duke mos u tundur ndaj armikut që ishte i madh në numër. Ata ishin të edukuar qysh në djep, me ndjenjën e zjarrtë të dashurisë, për të ruajtur tokën e të parëve, nga synimet dhe pushtimet e huaja që prekën tokën e Arbërit ndër shekuj.

Kulla e Rranxës së Rrasës në Traboin të Hotit, ishte pushkë e ngrehur, për interesat e larta dhe të shenjta të atdheut. Dhe për merita të tija ushtarake e trimëri, ai u dekorua më shumë medalje nderi e vlerësimi të lartë për gjestin heroik në mbrojtje të tokave shqiptare. Ai vdiq në Traboin të Hotit në vitin 1942, në moshën 65 vjeç.
Atdhetari i flaktë, malësori kreshnik Pjetër Leka, sëbashku me familjen e tij, ka jetuar në kullën e të parëve djalë mbas djali. Në kullën mikpritëse të Pjetër Lekë Nicaj, janë shtruar sofra bujare dhe fisnike për malësorët e miqtë e të gjithë trojeve etnike shqiptare, ku këndohej me lahutë trimërisë të bijve të saj dhe atdheut tonë.Ai e njeh shumë mirë historinë e të parëve.

Jeta dhe vepra e tij, nuk harrohet asnjëherë në Malësi, por është shembull nderimi dhe respekti dhe një histori e gjallë, për brezat e rinj që ndodhen sot në Malësi. Vetë kënga popullore, këtë kullë historike dhe trimat e saj brez mbas brezi i përkujton, në saj të rapsodëve dhe çiftelisë në çdo përvjetor që feston Hoti, për trimat e vet të kryengritjeve kundër pushtuesve turq dhe ngritjes së flamurit në majën e Deçiqit më 6 prill 1911, të udhëhequr nga fatosi i lirisë Ded Gjon Luli.