Historia e martirëve në arkivat e Vatikanit dhe Shqipërisë

-- nga Klajd Kapinova, Manhattan, New York

Dr. Pjetër Pepa (1942), lindi në qytetin e Shkodrës, ku, kreu mësimet fillore e të mesme. Në vitet 1960-1965, kryen me rezultate të larta Fakultetin e Mjekësisë, dega Stomatologji. Emrohet mjek stomatolog, në Klinikën e qytetit të Shkodrës. Falë pasionit për mjeksinë, merr pjesë aktive, në sesionet e para shkencore në shkallë vendi, që zhvillohen në vitin 1967, në vendlindje e rrethet të tjera të Shqipërisë, sidomos ato të Fakultetit në kryeqytet. Në vitet 1969-70, shërben në lokalitetin e thellë malor të Dukagjinit, ku, vijon të mbledhë materiale e botojë tema shkencore, përkthime e botime të ndryshme. Gjatë vitit 1974, specializohet pranë Katedrës së Stomatologjisë për Ortodonti. Jep provimet pasuniversitare, në gjuhët italisht, frëngjisht, rusisht etj. Më vonë, pervehtëson gjuhën gjermane. Pengohet, për motive politike, të mbrojë disertacionin, për gradën Doktor i shkencave, të cilën e merr në vitin 1992, me temen: "Epidemiologjia e sëmundjeve stomatologjike në fëmijtë e qytetit të Shkodrës".
Në periudhën 1990-1997, përfshihet në proçeset demokratike, duke u zgjedhur deputet i Kuvendit Popullor për dy Legjislatura rradhazi. Kryen detyrën e Ambasadorit të Shqipërisë pranë Selisë së Shenjtë (Vatikan), Romë gjatë vitit 1997. Më 1998, kthehet në profesion të lirë dhe përkohësisht si pedagog i jashtëm pranë Fakultetit të Mjekësisë, në profilin e Ortodontisë. Eshtë autor i afro 100 botimeve shkencore e propagandistike, si dhe monografive: "Stomatologjia praktike" (1980, përkthim), "Të njohim sëmundjet stomatologjike" (1981), "Anomalitë e Numurit të dhëmbëve" (bashkautor, 1981). Ka botuar, disa libra politikë e kulturorë, si: "Dosja e Diktaturës" (e përkthyer në italisht e anglisht), "Pranë dhe Larg", "Proverba nga gjithë bota", etj. Ka qenë antar i Këshillit Shkencor të rrethit të Shkodrës dhe Kolegjumit të Stomatologjisë, pranë Ministrisë së Shëndetësisë për periudha të ndryshme kohore.

Tragjedia e Kishës Katolike Shqiptare

(Udha e Kryqit Shqiptar; Nga Kryqi Tek Ringjallja; Profile Martirësh)

Dy fjalë…

Lexuesi, ka të drejtë të befasohet, që autor i këtij libri të jetë një njeri, që në detyrën e tij, nuk është klerik, historian as shkrimtar. Këtë përshtypje e ka pasur nga fillimi e deri në fund edhe vetë autori…, por që më në fund, ka arritë në përfundimin, se ishte thjeshtë e premtuar prej Zotit, një detyrë e ngarkuar dhe e zgjidhur vetëm prej Tij.
Autori, i përket një familjeje të krishterë, të dokumentuar sëpaku, që nga koha e Kuvendit të Arbërit (1703). Në një dokument, gjetur kohëve të fundit, të famullitarit të Tophanës (Dukagjin, Malësi e Madhe) don Pal Kamsit (18.VI.1737), në listën e familjeve të vjetra katolike shkodrane (lagjen Arra e Madhe). Asokohe pjesa më e madhe e të krishterëve, ishin këthyer në islam, një pjesë në "laramanë" (në shpirt të krishterë). Të paktat ishin ato familje qytetare, të mbetura dhe deklaruar hapur si të krishterë. Më 1858, kur vihej guri i themelit i Katedrales së Shkodrës, në atë foton historike të pjesmarrësve, gjendet edhe stërgjyshi i devotshëm, Jak Pepa.
Edhe mbas afro 50 vjetësh tjera, është këtë rradhë gjyshi, Pjetër Jaku, të cilit, autori i trashëgon edhe emrin, ("Pranë dhe Larg" f.13), që gjendet pranë Misionarëve Shetitës, si: atë Ded Passi, atë Frano Genovizzi etj., duke i shoqëruar ata, që me rrezik jete. Ata sëbashku, shkonin për të përhapur dritën e dijes dhe fesë, në skajet më të largëta e më të thella të malësive shqiptare.
Në Arkivin Qendror të Shtetit në Shqipëri (Tiranë), gjendet një dokument, ku, provohet se dy klerikët e mëdhenj, atë Anton Harapi O.F.M. (1886-1946) e atë Mark Harapi O.F.M. (1886-1974), u zbuluan pikërisht nga këta misionarë në Obot, e që, si pranuan deshirën e tyre për xhakoj, duke qenë ende të vegjël në moshë, i strehuan në shtëpinë e qytetarit shkodran Pjetër Jaku (asokohe katekist), pranë Misionareve Shetitës dhe kafaz pranë Konsullatës Italiane.
Ndoshta, për këtë ndihmes modest, në ditën e vdekjes së tij (nëntor 1929), në revistën "Kumbona e së Dielës", është shkruar: "Më një mënyrë të veçantë, po jau porosisim lexuesave shpirtin e Pjetrit Jakë Pepës, i cilli në djelmni të vet, për shumë vjet, kje shok shumë besnik i Misionarëve t' onë*, tuj u ndihmue me vepren e vet si katekistë, edhe kje ndimtàr i madh i Rektorve n'Uratore të Zemres së Krishtit.-Zemra e hyjnueshme e Jezu Krishtit i dhashtë shperblimin per ato vepra aq shejte!" ("Pranë dhe Larg", v.2000, f.269)
Tradita vazhdon. I jati i tij Ndoc Pepa, gjithë jetën e tij mbeti mik e ndihmëtar i ngushtë i etërve françeskanë e jezuitë, jo vetëm në ditët e lulëzimit, por edhe të rrezikimit e të ndeshkimit të rëndë të tyre. Kjo ndikoi edhe tek vetë autori i librit, i cili, duke u gjetur, që në fëmijërinë e tij të herëshme, gjithnjë pranë institucioneve fetare dhe sherbyesve të saj, njohu shumicën e tyre. Ai mbeti i lidhur gjatë gjithë kohës me jetën, veprimtarinë dhe vdekjen e tyre. ("Dosja e Diktaturës", 1995 f.600; "Pranë dhe Larg" 2000, f.15).
Një fotografi e thjeshtë dhe e vogël, por me domethënie të madhe, është ajo e vitit 1953, kur autori tashmë 11 vjeç, gjendet në Merçijë të Lezhës, ku, festohet, edhe në kushtet e mbaskomunizmit, 250-vjetori i Kuvendit të Arbërit; (ndërsa 50 vjet më vonë, Nunci Apostolik Imzot Giovanni Bulaitis, i dhuron një ndër të paktat kopje), të Kuvendit të Arberit, botuar nga Selia e Shenjtë, në 300-vjetorin e mbajtjes dhe botimit të tij (1703-2003).
Pesë vite më vonë, në 1958, edhe ai, si gjyshat e tij shekuj më parë, gjëndet ndër protagonistët e Festës së Madhe të 100-vjetorit të Katedrales, në korin e punimet e shumta, që kryhen me këte rast, e një goditje në koke, një rrjedhje gjaku mbi themelet e elterit të ri (që ndërtohet), mbetën dëshmi e lidhjes së tij të pandashme me Kishën dhe klerikët e Saj. ("Pranë dhe Larg", f.19).
Në përiudhën e bukur e të vështirë të ndryshimeve demokratike, shtyrë nga vullneti i Zotit ai, është në krah me një tjetër qytetar shkodran, z.Mark Morana, që thërret don Simon Jubanin, për Meshën e Parë (4 nëntor 1990), çka do të thotë, se pati fatin e madh të shohë, mbas sa dekadash, në Fushën e Rrëmajit. Disa javë mbas, ndihmon në hapjen e Kishës "Zoja Rruzare" (tek lagja e tij), ku, kishte ndihmuar meshë, që në fëmijërinë e tij ("Pranë dhe Larg", f.73)
Pas kësaj, të thuash fare rastësisht, ai lë bluzën e bardhë dhe e sheh veten në Parlamentin shqiptar, si përfaqësues i forcave demokratike, posaçërisht i pjesës së krishterë. Një kujtim i fëmijërisë, një thirrje gjithë dëshpërim e babait: "Po këta kanë vra kot patër Faustin me shokë … po ai ka kenë shejt", bëhet shkak për gjurmimet në arkivat deri atëhere tabu të Sigurimit famëkeq të shtetit diktatorial komunist, që e çojnë në tubime të shumta e në dekorimin e tyre si "Martirë të Demokracisë", e më pas në botimin e librit "Dosja e Diktaturës", 1995, për të cilin, Kardinal Mikel Koliqi (1902-1997), do të shprehej: "Një meritim i madh, për të mbetë në histori..."
Gjatë punës afro 6-vjeçare në Parlament, duke mos e harruar asnjëherë detyrën e vet si katolik e duke mbajtur qëndrim të hapët në mbrojtje të Klerit dhe Fesë së krishterë, një ditë, ai përballet me një incident të bukur. Juristi Fehmi Abdiu, gjatë një seance parlamentare (që përmes televizorit, përcillej në gjithë Shqipërinë), në zemrim e sipër, duke dashur t'a fyej e shanë "katolik" dhe merr një përgjigje, prej një faqeje gazete, ku, ai i tregon, se cili, ka qenë kontributi i krishtërimit në botë e në Shqipëri dhe pse diktatura komuniste, ishte kaq e tërbuar me Klerin e krishtërimin shqiptar… Kjo gazetë, që shitet ne Shkodër, mbrenda disa orëve e me kaq jehonë, bën që imzot Frano Illia (1908-2001) t'a emërojë atë, si përfaqësues të Klerit katolik në Parlamentin shqiptar ("Pranë dhe Larg" f.117) Dhe ndoshta, si shpërblim i punës së deri atëhershme, në vitin 1997, shkon ambasador pranë Selisë së Shejtë dhe Shejtit Atë Papë Gjon Pali II (Karol Wojtyla 1920-2006). Ndodhi si pakuptuar, që edhe vetë ai, në mbylljen e jetës, e sheh veten si një qytetar, që për 50 vjet mbeti i pandarë ndarë nga Kisha, Institucionet dhe sherbëtorët e Saj, me lidhje miqësore, të hapta dhe të fshehta, sipas përiudhave të ndryshme, që Ajo kaloi, duke njohur personalisht afro 100 klerikë nga të gjithe ata, që u ndodhën përballë "furtunës së tërbuar komuniste".
Kishte afro 10 vite punë, kërkime e botime, mbi sakrificën dhe martirizimin e tyre, dhjetra libra me autografe, dhuruar nga personalitetet e kësaj kishe, si: Koliqi e Ilia; Masafra e Sinishta, Mirdita e Simoni, Pllumbi e Nogaj, Jubani e Gjolaj, Luli, Gardini e Sinishta, e sa e sa emra, kujtime e dhurata klerikësh e martirësh, nga Shqipëria në Itali e Amerikë. Pra, njohje personale, që shkonin nga më i vogli e deri tek më i madhi, deri te Papa Gjon Pali II e Nënë Tereza, në pragun e vdekjes por edhe të Shenjtërimit të Saj…
Fryt i këtyre njohjeve dhe kujtimeve, bëhet libri tjetër: "Pranë dhe Larg". E, kur në 60-vjetorin e ditëlindjes dhe në promovimin e disa botimeve modeste, mendoi se tashmë i ishte afruar fundit, çka do të thoshte të pushonte pak. E përfundimisht…, ja ku vjen edhe detyra më e madhe e më e vështira… Imz.Masafra, në emër të Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë, e ngarkon me detyrën e re, atë të Komisionit Historik për Kanonizimin e martirëve katolikë shqiptar, çka do të thoshte, të fillonte sërish një pune sa delikate e të rëndë. Sërish me kujtimet e deshmitë, me dokumentat e arkivat, Qendrore apo të Sigurimit të Shtetit, me shkrimet e botimet, të dikurshme dhe të tashmet. Ndoshta, nuk ishte më koha, për një detyrë të tillë, por… pikërisht kjo, e bën më bindës faktin, se ishte e premtuar prej Zotit. Ai duhej t'a pranonte atë për shumë arësye.
Falë gjithë asaj, që u parashtrua më lart, falë përvojës e mundësisë, se tashmë bëheshin sëpaku dhjetë vjetë, që nuk i ndahej atyre temave, falë mundësisë, për t' iu futur sërisht atyre arkivave, ku, tjetërkush nuk ishte futur e nuk mund t'i futej pa lejet e posaçme.
Ja pra, se pse ai medoemos duhej ta pranonte këte detyrë e këte ndèr! Ndèr i madh, sepse mjerisht në Shqipëri, martirët dhe dëshmitarët e Fesë, ishin më të shumtë se kudo tjetër.Vuajtja dhe qëndresa, kishte qenë më e fortë se kudo, mbasi edhe vetë diktatura kishte, qenë më e egër dhe kishte jetuar më gjatë...
Përgjegjësi e madhe, sepse ata ishin martirë të vërtetë, por të torturuar e të baltosur nga një djall i vërtetë. E kishin fituar me vdekjen e tyre të lavdishme martirizimin, por diktatura, kishte zhdukur gjithçka duhej ditur mbi jetën e veprën e tyre.. e madje, edhe kishte përbaltur gjithçka.
Dhimbje e madhe, sepse do të jetonte me vuajtjen e sakrificat e tyre e të familjeve, me nënën, që mbeste pa djalin e vetëm, me motrat e vëllezërit, që fillonin kalvarin sapo humbisnin me të afërmin e më të dashurin e tyre, me misionarët, që kishin lënë atdheun e familjen e tyre, italiane e gjermane, që vinin për t'i sjellë dritë e kulturë, besim e shprese, këtij populli, kaq të prapambetur e të humbur. Ata lanë eshtrat, në vendet e panjohura, në një zall lumi apo një hendek rruge. Ndërsa, në anën tjetër, do të ndeshej me torturat, që nuk mund të përshkruhen, që nuk gjenden as në shekujt e mesjetës e për të cilat, flitet aq shumë, duke lënë në heshtje e harresë ato të shekullit të XX, që i pranonin e i tregonin vetë kriminelët, me deshmitë dhe dokumentat e tyre.
Ju vu punës, i bindur si gjithmonë, se Ai, që e premtoi, do t'a ndihmoj, ta kryej edhe këte detyrë të vështirë. E, mbas disa viteve pune të pandërprerë, më në fund, paraqet sot këtë punë modeste, që padyshim, ka për të pasë mangësitë e dobësitë e veta, por që lexuesi zemër gjërë ka për t'ia falur, i bindur se e bëri për të vetmin qëllim fisnik, për nxjerrjen në pah të Sakrificës së Pashembullt të Kishës dhe Klerit Katolik Shqiptar, e cila, meriton shumë më shume dhe do ta marrë atë në shumë vepra tjera më të përkryera në të ardhmen.
Ajo që mund të them, me këtë rast, është fakti, se nga bukuria, dhembja dhe vlera e këtij libri, nuk i përket asgjë autorit, por vetëm jetës, veprës e vdekjes se atyre, që lumturisht vuajten dhe ranë për binomin me të shtrejtë të të gjitha kohërave Fe e Atdhe. Le të jetë kjo vetëm një pikë uji, në oqeanin e mirënjohjes, ndaj sakrificës së tyre të pashembullt..

Botime të autorit:

I-Botime shkencore:
1-Të njohim sëmundjet stomatologjike (1980)
2-Stomatologjia praktike (1981, përkthim)
3-Anomalitë e numrit të dhëmbëve (1981)
4-Epidemiologjia e sëmundjeve të gojës tek fëmijtë (2002)

II-Botime politike:
5-Dosja e diktaturës-Tiranë (1995)
6-Paggine sulla dittatura-Terlizzi (1998)
7-The Criminal File Of Albania's Comunist Dictator (2003, në botim)

III-Botime kulturore:
8-Pranë dhe Larg (2000)
9-Proverba nga gjithë bota (2001)
10-Gjosho Vasija, Meteor i humorit shqiptar (2001)
11-Shopenhauer "Arti si të jemi të lumtur" (2001, përkthim)
12-A. de Mello "Urtia popullore e Lindjes" (2002)