SFIDË STEREOTIPEVE TË SAJUARA

-- nga Mentor Quku

(Nail Draga, Meditime për identitetin, Botoi:Art Club, Ulqin 2005)
Me botimin e ri, Dr. Nail Draga na jep profilin e intelektualit, i cili në situatën e demokratizimit shoqëror dhe shtetëror kërkon të angazhohet në misionin e ndërgjegjësimit të identitetit kombëtar. Autori ka arritur të prezantohet me imazhin, që më parë asnjë studiues shqiptar nuk e kishte arritur në Mal të Zi. Ai mbetet ndër intelektualët e rrallë që, me guxim qytetar u bëri sfidë stereotipeve të sajuara politike, kulturore e arsimore për shqiptarët në Mal të Zi, ku me një këmbëngulje dhe pasion të veçantë iu kundërvu dukurive negative, duke demaskuar prapavijën e tyre. I pajisur me dijet e duhura në shkencat humane dhe shoqërore, Nail Draga bëri interpretimin më analitik dhe më të plotë të identitetit kombëtar dhe çështjes shqiptare në Mal të Zi.

Kohë më parë studiuesi, publicisti dhe pedagogu i njohur, Dr. Nail Draga, u paraqit para lexuesit me dy vepra të karakterit opinionistik dhe analitik, që u pritën me kënaqësi nga opinioni skencor dhe intelektual në përgjithësi, "Shqiptarët në Mal të Zi" dhe "Komente dhe opinione". Tani, me librin e ri, "Meditime për identitetin", autori përmbyll trilogjinnë e planifikuar prej tij lidhur me statusin e shqiptarëve në Mal të Zi. Janë tri vepra që profilizojnë intelektualin dhe veprimtarin e shquar, që në veprën e fundit, i ka shtuar vetes edhe një dimension të ri, atë të një politikani të aftë dhe të besueshëm. Kemi këtu tabllonë e rritjes së figurës së një intelektuali dhe studiuesi, organizatori dhe pedagogu, deri në përmasat e një politikani të shquar e aktiv. Me botimin e ri, Dr. Nail Draga na jep profilin e intelektualit, i cili në situatën e demokratizimit shoqëror dhe shtetëror kërkon të angazhohet në misionin e ndërgjegjësimit të identitetit kombëtar. Autori ka arritur të prezantohet me imazhin, që më parë asnjë studiues shqiptar nuk e kishte arritur në Mal të Zi. Ai mbetet ndër intelektualët e rrallë që, me guxim qytetar u bëri sfidë stereotipeve të sajuara politike, kulturore e arsimore për shqiptarët në Mal të Zi, ku me një këmbëngulje dhe pasion të veçantë iu kundërvu dukurive negative, duke demaskuar prapavijën e tyre. I pajisur me dijet e duhura në shkencat humane dhe shoqërore, Nail Draga bëri interpretimin më analitik dhe më të plotë të identitetit kombëtar dhe çështjes shqiptare në Mal të Zi.

Vepra hapet me një parathënie të shkurtër, por të ngjeshur e domethënëse, të hartuar nga redaktori i saj Ali Salaj, njohës i personalitetit dhe i veprës së Nail Dragës. Përmes kësaj parathënieje autori Salaj ka paraqitur mendime si mbi autorin, ashtu edhe për veprën e tij, meditime për identitetin, duke i parë si një tërësi organike.
Prezenca e shkencëtarëve të shquar Dr. Ruzhdi Ushaku, Dr. Anton Berishaj dhe Dr. Jusuf Shpuza, në panellin e bashkëpunëtorëve, (dy të parët si recensentë dhe i treti lektor) e rrit së tepërmi veprën në sytë e lexuesve.

Vepra është ndërtuar si një përmbledhje ligjëratash të mbajtura nga autori, në formë analizash, opinionesh dhe esesh. Kjo i ka dhënë veprës një karakter të thukët pragmatist, i cili, i gërshetuar me një masë idealizmi latent ka bërë që vepra të tingëllojë moderne. Mbasi përfundon së lexuari këtë vepër, të mbetet shija se autori ka si shqetësim kryesor problemet e identitetit kombëtar të shqiptarëve në Mal të Zi. Përmes një aktiviteti të stërmadh, autori ka arritur të kuptojë se problemi kryesor i prezantimit të shqiptarëve në tryezën e ditës të popujve të Ballkanit Përendimor ka qenë problemi më nevralgjik, ndofta më i neglizhuari nga rutinat burokratike të momentit, problemi i identitetit kombëtar të shqiptarëve në Mal të Zi.
Identitetin kombëtar autori e sheh në raport me pluralizmin, si dhe me gjuhën dhe shkollën shqipe, që pasqyrojnë elementin më të qenësishëm, pse jo edhe më të sulmuar të kombësisë shqiptare. Në trajtimin e këtij problemi themelor, autori ka treguar profesionalizëm dhe kulturë demokratike të një standarti të lartë.

Përgatitja e tij si pedagog i shkencave humane e shoqërore, i ka dhënë ideve dhe metodave të analizës hapësirën dhe kohën e duhur për të nxjerrë konkluzione sa më pranë së të vërtetës.
Mbështetur në statistika dhe terminologjinë shkencore, autori u del zot të drejtave njerëzore pakicave qoftë pjesëve të popujve. Ai është për vendosjen e shqiptarëve si popull me të drejtat e tij. Ai kërkon që termi popull pakicë, i cili tashmë ka hyrë në veprim në mënyrë të arsyeshme në Mal të Zi të jetë edhe kategori kushtetuese. Lidhur me këtë ai përcakton tre faktorët për përcaktimin e statusit të popujt e vegjël apo popujt në pakicë: vullnetin e pushtetit, angazhimin e partive nacionale si dhe bashkëpunimin me shtetin amë dhe faktorin ndërkombëtar. Është tragjike e dhëna se nxënësi shqiptar, deri në klasën e tetë, mëson vetëm 2.5% të historisë kombëtare ndërsa 97% të historisë së popujve të tjerë. Autori kërkon që nxënësi shqiptar të edukohet në frymën e identitetit kombëtar si kudo në botën bashkëkohore dhe demokratike. Me të drejtë autori vë në dukje se gjendja e pakicës është pasqyra e shumicës, e cila ka përgjegjësi morale për të mbrojtur pakicën në tërë elementët e barazisë, sepse pjesëtarët e popullit shumicë nuk do të jenë të lirë, deri sa pjesëtarët e popujve në pakicë të mos relizojnë të njëjtat të drejta. Në botën bashkëkohore të drejtat njerëzore dhe të drejtat e pakicave nuk janë më çështje të brendshme të një vendi. Natyrshëm, Dr. Nail Draga vën shenjën e dallimit rrënjësor mes shoqërisë civile demokratike dhe shteteve të ish-kampit socialist të Evropës JL, të cilët kanë patur mungesa elementare në lidhje me të drejtat e njeriut dhe barazinë nacionale.

Në tërë faqet e librit, autori trajton në këndvështrime të ndryshme raportet mes pushtetit dhe demokratizimit të shoqërisë, e të shtetit. Ai kërkon që shqiptarët të mos jenë një dekor në qeveri, por të eleminohen dështimet që kanë ekzistuar për dekada lidhur me kërkesat e shqiptarëve mbi gjuhën e arsimin shqip, të drejtën e informimit si dhe të përdorimit të simboleve kombëtare. Në mjediset multinacionale duhet të ekzistojë decentralizimi i pushtetit dhe për këtë autori sjell modelet e Belgjikës, Zvicrës, Suedisë, Finlandës, Hungarisë etj. Ai kërkon që për një mjedis multinacional, multikulturor dhe multikonfesional, siç është Mali i Zi, nevojitet një qasje më pragmatike e pranueshme për të gjithë qytetarët e republikës, duke iu larguar qasjeve totalitare me premisa hegjemoniste që duhet t`i kalojnë së kaluarës. Si zgjidhje për bashkësitë multinacionale, autori propozon barazinë mes popujve si kategori juridike dhe politike të pranueshme për të gjithë. Në këtë dimension pluralizmi ofron mundësi dhe mekanizma mbrojtës për popujt e vegjël, deri më tani të rrezikuar dhe të nëpërkëmbur nga pushteti dhe burokracia totalitare. Lidhur me situatën e shqiptarëve në Mal të Zi autori kërkon modele për realizimin e dimensionit kulturor, lidhur me organizimin e veprimtarive kulturore, si dhe të atyre botuese. Për këtë kërkon krijimin e fondeve për botimet shqipe, si dhe për kulturën shqiptare, parë në planin lokal dhe republikan, e në mënyrë të veçantë për komunën e Ulqinit. Ai bën pyetjen: A nuk e kishin merituar shqiptarët që japin kontributet e tyre, që të botohet të paktën një libër në gjuhën shqipe? Gjë që vlen edhe për mosfinancimin e revistave të ndryshme që botohen në gjuhën shqipe në Mal të Zi.

Për trajtimin e statusit të shqiptarëve në Mal të Zi autori ndalet edhe në problemet historike të dimensioneve demografike në rrethanat e luftës. Ai hedh dritë mbi dy projektet hegjemoniste në shekullin e kaluar në Evropën JL, "Megaliidean" greke dhe "Naçertanien" serbe. Këto projekte hegjemoniste kanë fituar terren në kushtet e luftërave dhe të konstituimit të shteteve të ndryshme nacionale në Evropë dhe gjetiu, me rastin e okupimit të territoreve të ndryshme, duke u shoqëruar me lëvizje të dhunshme të popullsisë, me lëndime e pasoja të rënda. Gadishulli Ballkanik është shembulli tipik i dhunës dhe i spastrimit etnik që u dëshmua praktikisht në dekadën e fundit të shekullit që sapo kaloi. Si rezultat i rrezikimit që kanë ndjerë popujt numerikisht më të pakët kemi një emigrim të vazhdueshëm të shqiptarëve në botën e jashtme. Përmes statistikave të hollësishme e bindëse, autori tregon pasojat e luftës, të dhunës, shoqëruar me emigrim nga krahina e Anës së Malit. Kurse me një ligjëratë të dhimbshme flet mbi emigrimin e dhunshëm të kosovarëve në Mal të Zi, në formën e eksodit biblik në vitet 1998-1999.

Nisur nga tema qendrore e ditëve të fundit në Ulqin, si dhe në tërë Malin e Zi, Projektligjin për qeverisjen lokale, autori merr një qëndrim identifikues, duke theksuar historinë e bujshme të qytetit, i cili që nga viti 1330 ka pasur statutin e vet, statut i ruajtur me xhelozi nga banorët e qytetit bregdetar. Por këtë radhë në kushtet e një demokratizimi të jetës sociale e shtetërore me të drejtë kërkon që Ulqini antik meriton, përveç statutit të qytetit, edhe një statut të veçantë, i cili parashikon iniciativën për vendosjen e tij nën mbrojtjen e UNESCOS, si monument kulturor i kategorisë së parë.

Duke iu qasur konkluzioneve lidhur me identitetetin e shqiptarëve në Mal të ZI, Dr. Nail Draga kërkon integrim, por me identitetin e tyre kombëtar. Në këtë kuadër ai ngre me forcë problemin e angazhimit maksimal për rikthimin e statusit të komunës së Tuzit, e quajtur ndryshe Komuna e Malësisë. Autori bën fajtor për mbrapambetjen ekonomike e sociale të kësaj krahine, eliminimin e statusit të komunës së Tuzit në vitin 1957, pa pëlqimin e banorëve vendas, duke kërkuar rivendosjen e një të drejtë të popullsisë vendase, të mohuar vite me radhë. Duke qenë se shqiptarët në Mal të Zi nuk kanë kërkesa maksimaliste, autori kërkon që, si në çdo shoqëri demokratike të plotësohet kërkesa e tyre. Kjo sepse realizimi praktik i të drejtave të pjesëtarëve të popujve pakicë sipas standardeve ndërkombëtare është në interes edhe të vetë Malit të Zi. Kjo temë shumë e ndjeshme për shqiptarët mbyllet me sentencën se shqiptarët do ta pranojnë Malin e Zi si shtet të tyre në masën sa ai do t`i trajtojë ata si qytetarë të tij, me të drejta të barabarta.

Një kapitull i veçantë i problemeve të statusit të shqiptarëve në Mal të Zi është ligjërata që autori ka mbajtur në Kongresin Amerikan më 30 tetor 2003. Para organit kryesor vendimmarrës në botë, autori ngre zërin për probleme si letërnjoftimi i shqiptarëve, regjistrimi i fëmijëve shqiptarë në gjendjen civile, emërtimet e vendeve publike, si sheshe, rrugë, plazhe, vendbanime, përdorimi i gjuhës shqipe në tabelat rrugore në Komunën e Ulqinit, etj. Autori bëri prezent para Kongresit Amerikan qëndrimet diskriminuese ndaj shqiptarëve si popull në pakicë në fushën e arsimit e në mënyrë të veçantë të lëndëve të identitetit kombëtar, të centralizimit të pushtetit qendror, i cili u ka marrë shqiptarëve kompetencat, kryesisht për formimin e Komunës së Malësisë me qendër në Tuz.