Serafin Fanku, shuhet mistiku i kulturës shkodrane

Për Serafin Fankun dihej vetëm që ai ishte rritur në një shtëpi jetimësh në Shkodër, pasi prindërit i ndërruan jetë në moshë fare të njomë. Por pakkush e dinte sa ndikim pati në jetën dhe karrierën e tij, fati i ligsht i fëmijërisë. Një prej miqve të tij, Ilir Çumani, me të cilin ka pasur telefonatën e fundit para së të ndërronte jetë, thotë se ndjeshmëria e tij ndaj jetimëve, të ngjashmëve në fat me të, ishte natyra e parë e tij. Arti vinte më pas. Artistit dje iu dha lamtumira e fundit, duke marrë me vete dhimbjen e shumë miqve e kolegëve, por dhe krerëve më të lartë të shtetit.

Serafin Fanku:
"Du me ju thanë një të fshehtë. Mua s'më ka pëlqy asnjëherë vetja ime në film dhe s'kam shku asnjëherë në kinema kur ka dalë premiera e filmit. Unë kam parë vetëm dublat në kinostudio kur dublohej zëri. Nuk më ka pëlqy vetja absolutisht ndonjëherë. Jo se kam mendu se kisha mundësi me punu më mirë, por në fakt do doja të punoja dhe më mirë."

Njeriu i heshtur që refuzoi pompozitetin e Tiranës jo për rebelizëm, as për kokëfortësi por donte të qëndronte stoik në kulturën që i dha vendi i tij i lindjes, Shkodra, Serafin Fanku, të cilit, dje iu mbyllën sytë, në moshën 70-vjeçare. Vetëm së fundi, në projektin e dramës "Babai" të shkruar nga Ruzhdi Pulaha, Fanku do të thoshte po-në e tij për në Tiranë, me shumë zor. Skena e Teatrit Kombëtar në Tiranë për më shumë se dhjetë vite ishte tabu për "artistët e provincës". Ndërsa Fanku vetë, pas heshtjes së gjatë do të mund të fliste qartë, duke u rikthyer në gjuhën e teatrit filozofik. Teatri "Migjeni" ishte mjedisi që regjisori shfrytëzoi pa smirën dhe xhelozinë kryeqytetase. Ky regjisor i takon plejadës së fundit të artistëve të teatrit dhe ekranit, që ndjenë fort krizën e shndërrimeve demokratike në Shqipëri, sidomos pas përmbysjes së diktaturës. Dilemat për një vazhdimësi të traditës, apo të përmbysjes së saj e kanë prekur dhe këtë regjisor, duke u përpjekur në qytetin e Shkodrës për të ringjallur teatrin poetik, një kulturë që shkon më herët se vendosja e diktaturës në këtë qytet. Regjisori Serafin Fanko i përket një dosje të vetme që lidhet me historinë e teatrit dhe filmografisë shqiptare.

Ndërkohë që motoja e tij duket se u bë risjellja në skenën kulturore shkodrane të personaliteteve të mohuar, dhe të harruar. Kjo shënon ndoshta rastin më të pastër në këto vite, ku regjisori Fanku i qëndroi indiferent përpjekjes së zorshme të artistëve të pas '90-ës për t'i rezistuar kohës, duke mos pranuar kompromisin me burokracinë kryeqytetase. Serafin Fanku ka lindur në Shkodër në 1937-n, ku dhe ka zhvilluar pjesën më të madhe të veprimtarisë së tij si regjisor e aktor. Filloi të merret me art që në moshën 16-vjeçare, si muzikant e balerin. Më pas u diplomua për regji filmi në akademinë e Fam Famu, në Pragë. Me t'u kthyer në Atdhe, nisi punën si regjisor i Teatrit "Migjeni". Gjatë karrierës së tij 40-vjeçare Fanku ka realizuar rreth 125 role në kinema e teatër dhe ka fituar shumë çmime e tituj.

Filloi të merret me art që në moshën 16-vjeçare, si muzikant e balerin. Më pas u diplomua për regji filmi në akademinë e famshme FAMU, ne Pragë. Me t'u kthyer në Atdhe, nisi punën si regjisor i Teatrit "Migjeni". Ndër pjesët të cilat ai ka realizuar janë: "Pse", "Shtegtimi ndër ankth", "Çmurosja", "Ftesë për darkë", "Quo vadis" etj. Serafin Fanku ka dhënë kontributin e tij dhe në dramaturgji me dramat: "Përtej pragut", "Pse", "Çmurosja", "Quo Vadis" etj.

Homazhet për artistin e popullit do të mbahen nesër në Teatrin Kombëtar në orën 10:00-11:30, ndërsa në orën 12:00 artisti do të përcillet për në banesën e fundit.

Fanku është fitues i mjaft çmimeve në regjisurë, brenda dhe jashtë vendit, madje edhe si aktor. Për gjithë aktivitetin e tij të dendur artistik është vlerësuar me titullin e lartë "Artist i Popullit". Serafin Fanku u lind më 24 maj 1937 në Shkodër. Pasi mbaroi Liceun Artistik "Jordan Misja" në Tiranë, dega dramatike, vazhdoi studimet në Pragë, në Akademinë e Arteve, për regji filmi. Në Akademinë e Arteve të Pragës ka studiuar tre vjet për regji filmike, mirëpo prishja e të famshmit kamp socialist, e detyroi të kthehej pa i mbaruar studimet. I përfundon studimet në Institutin e Lartë të Arteve "Aleksandër Moisiu". Që në vitin 1953 ka filluar karrierën e tij artistike. Ka qenë një operetë, libretin e së cilës e kishte shkruar po vetë, pa qenë profesionist. Ishte vetëm 17 vjeç. Kjo operetë u vu në skenë nga Garnizoni i Shkodrës. Më vonë u angazhua me teatrin e estradës, para specializimit për regjisurë. Ka punuar një spektakël, i cili përbëhej nga dy komedi, një nga Jovan Vujoshi dhe tjetra e Çehovit.

Ndërsa shfaqja e parë që ka vënë në skenën e Teatrit "Migjeni" ka qenë pas diplomimit, një dramë e Fadil Krajës, "Fisheku në pajë". Më pas ka nisur në vitin 1963 si aktor i Teatrit "Migjeni", menjëherë pas studimeve të larta në Institutin e Arteve. Si aktor i "Migjenit" angazhohet deri në 66-ën, duke luajtur rreth 30 role, përfshi këtu edhe angazhimin aktoresk të mëvonshëm, në kohën kur ishte regjisor. Në vitet '66-'67 specializohet pranë Akademisë së Arteve për regji teatri dhe në të njëjtën kohë ka qenë edhe pedagog në Akademinë e Arteve të Bukura. Që nga ajo kohë punoi për afro 40 vjet si regjisor. Ndër shfaqjet më të mira në Teatrin "Migjeni" veçojmë "Toka jonë", "Këshilli i ndrikullave", "Viti 61", "Baca i Gjetajve", "Kënga e dhimbjes krenare", "Çështja e Blertës", "Çifti i lumtur", "Gjaku i Arbërit", "Hetimi", "Tregim për Makbethin", "Pse", "Shtegtimi ndër ankth", "Ç'murrosja", "Ftesë për darkë", "Quo vadis" e tjerë. Në regjistrimin televiziv të "Zekthi"-t, që u quajt teledrama e parë shqiptare, me regji të Albert Mingës dhe operator Stefan Gajo, Serafin Fanku kishte rolin kryesor. Pas kësaj Fanku është angazhuar në rreth 12 filma televizivë e artistikë. Filmi i parë ka qenë "Fijet që priten". Më pas "Shembja e idhujve", "Yjet mbi Drin", "Vendimi", "Pranvera s'erdhi vetëm", "Natë pa dritë", "Ditët që sollën pranverën", (roli i Cubel Brecës), "Emblema e dikurshme", etj.

Ka realizuar 125 projekte në Shkodër, Tiranë, Shkup, Strugë (në gjuhët shqipe dhe turke). Në vitin '80 ftohet në Teatrin e Kombësive Shkup, për të sjellë në skenë dramën "Nata" të arbëreshit klasik Josif Rela. Josif Rela ka qenë drejtor i Teatrit Popullor të Zarës, një nga figurat më të shquara të Kroacisë. Pjesa u shfaq shumë herë, derisa edhe u ndalua nga qeveria e atëhershme maqedonase për situatën politike që kalonte Maqedonia në pragun e ndarjes nga Jugosllavia. Por më vonë, në vitin 1991, Kujtim Spahivogli dhe Serafin Fanku nderohen me rastin e 40-vjetorit të teatrit nga Ministria për Kulturë e Maqedonisë me "Pllaketet e Arta" për kontributin e dhënë në ngritjen e nivelit artistik të Teatrit të Kombësive Shkup.

Më pas ka punuar me teatrin turk një përshtatje të romanit "Pse?" të Sterio Spasses. Në atë kohë punonte me trupën e Malit të Zi. Pas dramës "Quo vadis?", e cila u nderua me çmim të parë si shfaqja më e mirë dhe vetë ai si regjisori më i mirë në Festivalin e Mbarëkombëtar të Teatrove në 1997. Realizoi në Teatrin Popullor të Malit të Zi dhe dramën "Urdhri i fundit" e autores malazeze Aleksandra Bosniç, premierë e cila u shfaq më 11 prill 1998. Më pas u rikthye në skenën e TK, në vitin 2005, me dramën "Babai", një vepër që u prit mirë nga spektatori, por që nuk pati jehonën dhe lavdinë e veprave të tjera.

Përgatiti: V. Murati, Standard

Serafin Fanku: Ne vetëasgjësohemi

Ajo që më mundon është se shpesh ne si ballkanas jemi viktimë e ruajtjes së një psikologjie arkaike

Aktor dhe regjisor, skenograf dhe kostumograf, Artisti i Popullit, Serafin Fanko, ishte i integruar prej vitesh në një hapësirë të gjerë mbarëkombëtare me veprën e tij shumëdimensionale. I lindur në Shkodër në vitin 1937, regjisori i mbi 140 veprave duket se ai nuk e ka pasur të lehtë rrugën e karrierës. Fillimet artistike i nisi me mësimet e pianos, më pas ndoqi një kurs pikture, u mor me balet, dhe pastaj me fushën e artit skenik që e bëri të njohur edhe jashtë kufijve.

Vepra e parë e vënë në skenë nga regjisori Fanko është opereta "Me ne është gëzimi" në vitin '84. Është fituesi i shumë çmimeve në aktivitetet kombëtare dhe ndërkombëtare, ndër të cilët spikat çmimi për dramën "Quo vadis". Në veprimtarinë e tij artistike ka bashkëpunuar me teatrin e Shkodrës, Durrësit, Tiranës, Laçit, Lezhës si dhe me teatrin e Shkupit, Podgoricës, Malit të Zi dhe të Turqisë.

Keni vënë në skenë një numër të madh dramash. Cilat janë prirjet tuaja dhe ku synoni?
Vërtet, janë bërë mbi 140 vepra që kam vënë në skenë, ku përfshihen këtu opereta, opera, drama, komedi, estrada, koncerte të mëdha festive. Puna ime nuk ka qenë vetëm e regjisorit. Unë kam interpretuar edhe ne rreth 40 role në teatër dhe spektakle, por kam shkruar edhe 12 drama, të cilat janë vënë në skenë, madje disa prej tyre kanë marrë edhe çmime. Mjaft shfaqje të miat kanë edhe skenografinë dhe kostumografinë time.

Jeni quajtur nga kritiket e artit "një autoregjisor". E pëlqeni këtë rol në realízimin e dramave tuaja apo preferoni të bashkëpunoni me artistë të tjerë?
Për artistët është më mirë kur bashkëpunojnë me piktorë të nderuar, me skenografë të mirë që të kuptojnë mendimin dhe sjellin mendimet e tyre për të plotësuar këtë mendim regjisorial. Unë kam pasur fatin të bashkëpunoj me skenografë shumë të mirë, si me Piktorin e Popullit Agim Zajmi, Shaban Hyseni, Ksenofon Dilon e shumë të tjerë, por nganjëherë bashkë me dramën dhe me konceptin regjisorial në skenë të lind edhe mendimi individual. Kam realizuar rreth 20 skenografi, ndër të cilat në dramën "Çmurosja", që mori çmimin e parë në festivalin mbarëkombëtar të teatrove në vitin 1994, skenografinë e dramës "Tetë për darkë", e Stefan Çapalikut, e vlerësuar edhe kjo me çmim në festivalin mbarëkombëtar të teatrove të vitit '95, "Urdhri i fundit", etj.

Cilat janë mesazhet e dramave tuaja ku ju vetë jeni autor?
Po të shohësh gjithë repertorin tim në një farë mënyre është dramë kombëtare. Shumë pak janë pjesë të huaja. Ndoshta në dramën kombëtare kam gjetur edhe vlerat (në qoftë se mund ti kem). Unë nuk i jam shkëputur tabanit dhe jam përpjekur që përmes mesazheve që sjell vet drama të jap edhe mesazhet e mia si qytetar, mesazhe që shkojnë drejt ruajtjes së vlerave kombëtare. Është një thirrje që i bën autori spektatorit dhe kohës për të përballuar dhe zgjidhur një problem, për të ruajtur vlerat e mirëfillta që kemi trashëguar si dhe për t'i çuar më tej ato. Ndoshta më tepër këtu mund të gjendet ajo që kam bërë diçka, kam thënë diçka, sigurisht një fjalë e vogël, sepse janë shumë njerëz të artit, që kanë folur me zë të bukur dhe kanë hedhur mendime të qarta. Unë jam një ndër ato që e plotësoj këtë thënie.

Drama që keni vënë në skenën e teatrit të Durrësit, "Qyteti pa dashuri", nga pikëpamja regjisoriale zë një vend të rëndësishëm në krijimtarinë tuaj...?
Kur kjo dramë më shërbeu për ta vendosur në skenë, plotësonte disa kushte estetike të miat, i përgjigjej kërkesave të brendshme që kisha si krijues dhe si artist, plotësonte ato vizione të reja për të cilat unë kam luftuar me kohë dhe që ndoshta kanë krijuar edhe fizionominë time si regjisor. Shpesh kam kërkuar të eci me kohën, me shije dhe në pamundësi për të vënë në skenë një teatër alternativ, krijova teatrin poetik që me shumë vështirësi... mori dëftesën e pjekurisë dhe u quajt nga kritika letrare "teatri poetik e filozofik i Serafin Fankos". Në fakt ky teatër në krijimtarinë time filloi me shfaqjen "Kënga e dhimbjes krenare" në vitin 1981, një inskenim poetik i veprës së Migjenit në tërësi. Kjo mori 'biletën e udhëtimit', u pranua nga kritika, dhe vazhdova me dramat e tjera si "Hetimi", e autorit gjerman Petër Vajc, "Tregimi për Makbethin" formuluar mbi veprën e Shekspirit dhe të autorëve Meri e Carl Lamb dhe të introduktes se Nolit etj. Këtij teatri i përkasin edhe "Çmurosja" si dhe "Urdhëri i fundit". Edhe drama "Qyteti pa dashuri" është vazhdim i këtij teatri ku unë jam edhe regjisor, skenograf, kostumograf, përcjellës i muzikës dhe mendoj se drama ka një ndër elegjitë më të mira që mund të kem bërë, pavarësisht nga vlerat që mund të jenë edhe të diskutueshme, mbasi përsosja në art nuk ekziston.