Pseudo-demokracia

-- nga Arbën XHAFERI, 08-12-2007

Zgjedhjet në Rusi morën fund. Partia e presidentit Putin, ashtu siç pritej, fitoi epërsinë në Dumën ruse. Faktori ndërkombëtar shprehu rezerva të qarta lidhur me organizimin dhe zhvillimin e këtyre zgjedhjeve. Presidenti amerikan, G. W. Bush paralajmëroi se nuk do t'i dërgojë urim homologut të tij, Putin, me arsyetimin se ai s' ka qenë kandidat në këto zgjedhje; Unioni Evropian vlerëson se këto zgjedhje kanë qenë nën standardet evropiane; lideri opozitar, shahisti i njohur Garij Kasparov i cilëson si fundi i demokracisë në Rusi, ndërkaq protestuesit me bindje liberale hodhën parulla për një Rusi pa Putinin.

Zgjedhjet në Rusi, që ashtu si u organizuan dhe përfunduan, nxisin nevojën për analizë të katandisjes së demokracisë, përkatësisht të mënyrës së legjitimimit, të marrjes dhe të zbatimit të pushtetit. Kjo fitore hap një dilemë të madhe lidhur me fenomenin e demokracisë, e cila, në vend që të përhapë, ta afirmojë lirinë, në thelb, përmes manipulimeve të ndryshme e ngulfat atë, instalon një klikë, një regjim që sundon pa legjitimitet të mirëfilltë demokratik.

A e tepron Kasparov, kur thotë se këto zgjedhje shënojnë fundin e demokracisë në Rusi? Do të thosha diçka edhe më shumë: mënyra e qeverisjes së Putinit, përmes një forme tipike pseudo-demokratike, në thelb e suspendon atë substrat të ideve dhe të standardeve mbi të cilat ndërtohen shoqëritë moderne, të ashtuquajtura demokratike, që gjithnjë e më tepër shtohen. Sipas të dhënave statistikore, në vitin 1900 nuk ka ekzistuar asnjë shtet demokratik në kuptimin e sotëm të kësaj fjale, ndërkaq, sot mëse 130 shtete konsiderohen si demokratike. Mirëpo, a janë realisht demokratike të gjitha ato shtete që hiqen si të atilla? Gjithsesi jo. Shndërrimi i demokracisë në formë është pasojë e papjekurisë morale të disa shoqërive. Tolerimi i këtij manipulimi, respektimi formal i procedurës demokratike arrihet vetëm nëse një shoqëri, nga frika ose motive të tjera, pranon të mashtrohet, pranon cinizmin si mënyrë të komunikimit. Një kohë të gjatë, në shtetet e demokracive të ashtuquajtura popullore organizoheshin "zgjedhje demokratike" ku votohej vetëm një kandidat. Ky manipulim sot duket qesharak, naiv, por në atë kohë askush nuk kishte guxim që të kundërshtonte këtë formë pseudo-demokratike. Edhe sot, në shoqëritë që ende nuk janë të pjekura për demokraci, shfaqen forma të ndryshme të manipulimit që elektorati i toleron. Këtë lloj mashtrimi të vetëdijshëm, të ndërsjellë, filozofi Peter Sloterdike do ta quante cinizëm radikal. Pikërisht, kjo ndodh në Rusi: mashtrimi i ndërsjellë, në trajtën e cinizmit radikal.

Mungesa e përgjegjësisë për respektim të standardeve demokratike hap një shqetësim edhe më të madh, nëse merret parasysh se Rusia është ende superfuqi nukleare. Zakonisht mungesa e përgjegjësisë nuk shfaqet vetëm në një segment të veprimit shoqëror, por përhapet si murtaja. Zhvillimet e sotme në Rusi na përkujtojnë dështimin historik të politikës së revolucionarit Lenin. Ai arriti të çmontojë një klikë despotike, atë të Romanovëve, por jo edhe despotizmin si formë e qeverisjes. Tanimë të gjithë e dinë se despotizmi u ringjall dhe mori përmasa të përbindshme gjatë periudhës së Stalinit. Në vazhdë të këtyre shqetësimeve është krejtësisht e parëndësishme dilema se në ç'mënyrë ka fituar zgjedhjet presidenti aktual i Rusisë, Putini, me manipulime apo realisht, por mënyra se si do të qeverisë ai. Askush sot nuk di se çfarë bindjesh politike ka ai, të majta apo të djathta, cili është programi i tij për rimëkëmbje të Rusisë, a është ai ekonomik, ushtarak apo social? Hë për hë, dihet vetëm për gatishmërinë e tij të shantazhojë, ta sfidojë paqen dhe rendin e ri botëror, që ngrihet mbi parimet e liberalizmit, standardeve që mbrojnë të drejtat e njeriut, lirinë e shprehjes dhe organizimit politik. Sipas të gjitha gjasave ai nuk synon të ndërtojë një doktrinë të qartë politike, që do të shërbente për orientim, për të kuptuar se ku shkon Rusia, por mëton pushtetin e zhveshur, pa koncepte, që do ta obligonin atë para elektoratit që ia dha besimin. Nuk duhet të shpërfillet konstatimi dëshpërues i opozitarit Kasparov për fundin e demokracisë në Rusi, ngaqë ai paralajmëron një rrezik global: rikthim të procesit historik në despotizmin klasik rus, rrjedhimisht edhe në periudhën e luftës së ftohtë. Politika e presidentit rus, Putin, nuk shënon vazhdimësi me frymën e perestrojkës së Gorbaçovit, as me vendosmërinë delirante të Jelcinit për demokratizim kaotik të Rusisë, por ajo është një përzierje, një galimatias mënyrash të sundimit që kanë një emërues të përbashkët, qeverisjen autoritare, që gjithnjë e më tepër merr trajta të oligarkisë, të të zgjedhurve sipas kritereve të KGB-së, të cilët do t'i kontrollojnë të gjitha proceset që zhvillohen në këtë shtet.

Kjo oligarki, e liruar nga politika, pa mapë ideologjike, tashmë kontrollon sistemin financiaro-ekonomik, pasuritë natyrore, resurset e gazit, të naftës, me të cilat do të përpiqet ta shantazhojë Evropën, ta detyrojë atë që të ketë kujdes, ose të mbajë një pozitë neutrale. Është fakt i pamohueshëm se gjatë periudhës shpresëdhënëse të Gorbaçovit, asaj kaotike të Jelcinit u krijua një shtresë pasanikësh, që njihen me emrin tajkunë, por ata nuk kishin ambicie politike, nuk patën krijuar struktura pushtetmbajtëse si kasta aktuale e Putinit, prandaj shumë shpejt u shpartalluan nga goditjet e strukturave putiniane. Problemi që shfaqet me Putinin është ngushtë i lidhur me kastën e re të pasanikëve të mëdhenj, të cilët krijojnë truste dhe monopole, përmes të cilëve në të ardhmen do të kontrollojnë procesin zgjedhor, instalimin e vazhdueshëm të tyre në pushtet, që paralajmëron fundin e demokracisë në Rusi. Putini është prijësi i këtij zhvillimi dhe ai, për ta përfunduar, për ta rrumbullakuar atë duhet të mitizohet, të ngrihet në qiell. Për ta arritur këtë qëllim, shtrohet nevoja e mistifikimit të aftësive të tij, të guximit të tij, që korrigjon gabimet e të tjerëve, të karakterit të tij, që sfidon të paprekshmit. Prandaj, ai me arrogancë jo diplomatike ua tregon dhëmbët atyre që janë superiorë - SHBA-ve, UE-së, NATO-s - ua mohon çdo iniciativë, duke filluar prej çështjes së Kosovës, vendosjes së mburojës raketore e deri te telashet që shfaqen me Iranin. Këto projekte, përvetësimi final i pasurive shoqërore, krijimi i një strukture oligarkike-financiare me ambicie politike, nuk mund të formohen brenda një mandati, ngaqë gjurmët e një manipulimi të këtillë nuk mund të fshihen aq lehtë. Prandaj, Putini aspiron që tani të instalojë një President dhe qeveri kukull dhe pastaj, pas 4 vjetësh të rikthehet në pozitën e Presidentit edhe për dy mandate. Të gjitha veprimet që i bën, për bazë kanë shantazhin dhe cinizmin radikal. Qëllimet e tij dhe të oligarkëve rreth tij, nuk janë ato që ai publikisht i thekson, por marrja e pushtetit për qëllime krejtësisht profane dhe legjitimimi "demokratik" i këtij projekti. Temat që ai publikisht hap, janë në funksion të mistifikimit të potencialeve të tij, si prijës i pa kontestueshëm që ka kapacitete ta rimëkëmbë perandorinë e gjunjëzuar, t'ia rikthejë shkëlqimin dhe namin Rusisë unike. Sipas të gjitha gjasave, hyjnizimi i tij tashmë ka filluar. Këtë proces Kasparov e cilëson si fund i demokracisë. Ky shqetësim i tij, kuptohet më drejtë nëse kundrohet nga perspektiva historike.

Gjatë tërë historisë së njerëzimit janë shfaqur probleme të llojeve të ndryshme, lidhur me legjitimimin, përvetësimin e së drejtës për përfaqësim të interesave të një grupi shoqëror, të shoqërisë apo të shtetit në përgjithësi ose thënë më shkoqur, lidhur me të drejtën e sundimit. Në këtë rrafsh janë bërë krime makabre, shpeshherë të pakuptimta, ku vëllai e vret vëllanë, nëna të birin, i biri të atin, në këtë rrafsh, parimet morale nuk kanë shërbyer si mapë për sjellje dhe orientim human, por kanë qenë pengesë, naivitet që përbuzej. Prandaj, tradhtia, pabesia nuk kanë ngjallur kurrfarë indinjate, por të kundërtën, adhurimin e fituesit, të forcës së tij mistike. Këta sundues shpeshherë, për ta përforcuar legjitimitetin e tyre, për ta mistifikuar edhe më shumë kapacitetet e tyre mbinjerëzore të pamposhtura kanë krijuar mitin e prejardhjes së tyre hyjnore, ose mitin e shndërrimit të tyre në hyjni.

Linja e prejardhjes hyjnore të një dinastie sunduese njihet me nocionin latin descensus, ku monarku apo Perandori fuqinë e vet e shpjegon me prejardhjen e tij hyjnore. Çuditërisht në gjuhën shqipe, në nocionin perandor puqen këto dy dimensione, ai i monarkut me atë të hyjnisë.

Linja e shndërrimit të sunduesit, monarkut, prijësit legjendar në hyjni, njihet me emrin ascensus.

Përmes këtyre dy formave të mistifikimit të fuqisë së tyre, sunduesve u jepej një legjitimitet hyjnor, sa të frikshëm po aq edhe të respektuar.

Ky fenomen është shfaqur në të gjitha shoqëritë njerëzore dhe në forma, ndonëse të kamufluara shfaqet edhe sot.

Krahas kësaj linje të mistifikimit, të hyjnizimit të legjitimitetit, janë shfaqur forma të tjera, gjithsesi më profane, më humane të legjitimit politik. Njëra nga këto, që u tregua si më e drejtë, më frytdhënëse është modeli i demokracisë, shpikje e Greqisë antike, të cilin e pranoi dhe e përsosi qytetërimi perëndimor. Kjo formë e legjitimimit të së drejtës për pushtet, qeverisje apo sundim u dëshmua se nuk mund të ketë alternativë konkurruese. Mirëpo edhe në këtë rrafsh, shfaqen efekte dhe dallime shqetësuese, që e shndërrojnë demokracinë dhe zgjedhjet e lira në instrument të instalimit legjitim të diktatorëve dhe diktaturave të ndryshme, duke filluar prej Sadam Huseinit, Kim il Jongu, Bashar al Sadat, emirëve të ndryshëm e deri te presidentët e sotëm tranzicionalë, si Millosheviqi, Llukashenkoja, Nurbajevi, Gurbanguly, Berdimuhamedovi, Karimovi dhe sipas të gjitha gjasave kjo do të ndodhë edhe me Putinin, i cili përgatitet edhe për dy mandate të tjera. Këtë shqetësim e theksoi edhe diplomati amerikan Riçard Hollbruk duke analizuar situatën në Jugosllavi: "Le të marrim parasysh se zgjedhjet kanë qenë të lira dhe të ndershme, por zgjidhen racistët, fashistët, separatistët. Kjo është dilema".

Por, kjo nuk është vetëm dilemë, por edhe shqetësim, ngaqë zgjedhja e diktatorëve përmes zgjedhjeve të lira dhe të ndershme e demokratike, e dekurajon kritikën ndaj këtyre sistemeve dhe inkurajon manipulimin gjithnjë e më sofistik me demokracinë, që përmbyllet me cinizëm radikal. Në këtë pikë sërish shfaqet roli vendimtar i kulturave që parapëlqejnë lirinë dhe sundimin e ligjit, prandaj e kanë zhvilluar demokracinë si mënyrë më të drejtë për legjitimim të një politike dhe qeverisjeje dhe kulturave që vetëm formalisht e pranojnë demokracinë si mënyrë të legjitimit të tyre.

Në shoqëritë ku demokracia funksionon realisht dhe plotësisht, shihet qartë se ajo buron nga konceptet e lirisë, ndërkaq në shoqëritë ku liria është ngulfatur, demokracia respektohet vetëm formalisht, e shoqëruar me një retorikë cinike radikale. Mjerisht, demokracia vetvetiu nuk e sjell lirinë, por liria hap shtegun për paraqitjen e demokracisë. Liria në shoqëritë perëndimore zhvillohet me shekuj. Disa hulumtues, pikënisjen e lirisë politike e ndërlidhin me nënshkrimin e Magna Carta Libertatum-it (Kartën e Madhe të Lirisë) në vitin 1215, në Runnymede nga ana e Mbretit anglez, Xhonit, i cili nën presionin e Papës, Inocentit III dhe baronëve anglezë detyrohet ta nënshkruajë dokumentin që e ngushton pushtetin e tij. Kjo Kartë pastaj prodhon idenë e kushtetutës, përkatësisht të ligjeve kushtetuese që garantojnë liritë politike që paralajmërojnë triumfin e modelit të demokracisë liberale të ditëve të sotme. Kjo rrugë nuk ishte e lehtë. Bie fjala në Britaninë e Madhe, në vitin 1832 vetëm 1,8% e qytetarëve kishin të drejtën e votimit, në vitin 1867 vetëm 6,4%, në vitin 1884 vetëm 12% ndërkaq femrat këtë të drejtë e fituan në vitin 1930.

Në shoqëritë pseudo-demokratike, që nuk kanë një zhvillim të këtillë të koncepteve të lirisë, që e kanë pranuar demokracinë vetëm si formë, shfaqen një varg metodash për trukim të rezultateve të zgjedhjeve, vjedhja, blerja e votave, sistemi joadekuat zgjedhor, votimi kolektiv, manipulimi me listat zgjedhura, komponimi artificial i njësive zgjedhore, kontrolli i procesit zgjedhor përmes komisioneve zgjedhore të varura nga institucionet shtetërore, kërcënimet e ndryshme etj. Në këto shoqëri, në vend që të thellohen liritë e njeriut, zhvillohet inzhinieringu elektoral, pseudo-demokracia.

Asgjë, asnjë ide e vlerë, nuk mund të legjitimojë suspendimin e demokracisë. Shtetet e mirëfillta demokratike, kryesisht demokratike që i kanë tejkaluar këto joshje, metoda, në thelb kriminale të marrjes së pushtetit, duhet të gjejnë forma më efikase të dekurajimit të suspendimit, të anashkalimit të demokracisë. Në rastin rus, ku fitorja në zgjedhje arrihet me mitizim të prijësit Putin duhet të kontestohen atutë e tij, argumentet që krijojnë bindjen në opinion, veçmas në atë rus, se ai është fitues, rimëkëmbës i dinjitetit, i fuqisë, i famës, i shkëlqimit të Perandorisë Ruse. Njëri nga këto argumente ka të bëjë me Kosovën. Putini shtatshkurtër, që sillet si Car i Madh, tanimë merr lëvdata se ka arritur ta kthejë procesin prapa dhe ta pengojë pavarësinë e Kosovës. Argumentet që i përdor ai dhe diplomacia e tij, i takojnë kryekëput kategorisë së cinizmit radikal. Shtetet perëndimore duhet me urgjencë t'ia marrin këtë argument, ta njohin pavarësinë e Kosovës, nëse jo në emër të së drejtës, atëherë gjithsesi për të penguar instalimin e një Ahmadinexhati edhe më të rrezikshëm, më të fuqishëm që nuk heziton të shantazhojë, të përdorë kërcënimin si mjet të krijimit të kredibilitetit gati hyjnor, që ethshëm paralajmëron fundin e demokracisë në Rusi, siç thotë Kasparovi.