Në bardhezi

-- nga Alban Bala, TemA, 26.02.2008

Si ish-pjesëmarrës i grevës studentore të urisë së shkurtit 1991 dhe i lëvizjes që nismoi ndryshimet e vështira demokratike në Shgipéri, kam menduar se misioni yne në fakt përfundoi aty, ku edhe nisi. te çlirimi i energjive popullore për ndryshim, falë vrasjes së frikës (që për mua fillonte te prindërit e mi) dhe permes deheroizimit të mitit të diktaturës. Ne sfiduam diktaturën në e sai - irnazhin e diktatorit dhe u rebeluam kundrejt nënshtrirnit dhjetëravjeçar ndaj frikës, me të cilën sundohej Shqipëria. Kaq. Pjesa tjetër është histori, betejë e gjatë dhe e panevojshme për t'u analizuar a shpjeguar këtu. Por, para disa netësh u përballa me të shkuarën dhe u trondita pa masë. Një takim përkujtimor, i shestuar nëpër ca foto bardhezi të Roland Tashos (prapë bardhezi, si dikur), më ktheu mbrapsht ne kohë dhe më seliti idetë në trurin tim të mpirë nga përditshmëria sfilitëse.

Ishte fat i madh që në atë takim askush nuk u përpoq të bënte heroin si dikush tjetër, dikur një anonim perfekt, që tani mbush gazetat. Atë mbrëmje ishim përsëri bashkë, jo si dikur natyrisht, sepse koha ka rrjedhur mbi të gjithë ne dhe na ka ndryshuar. Por ishim pranë dhe të sjellshëm, shumë më të vëmendshëm se atëherë, 17 vite të shkuara, një të artikuluar në gjeste e maniera, shkurt të rritur. Ishte si një takim veteranësh, të dënuar të quhen të tillë, edhe pse ende të rinj në moshë. Muret e akullt, të bardhë, me gjurmët e fotove në bardhezi, drita e ftohtë dhe heshtja kotësisht solemne të sillnin ndër mend një mauzoleum varrezash, ku ca njerëz të vdekur nga pikëpamja historike, rijetonin pazëshëm kohët kur kishin qenë gjallë. Ishim bashkuar të gjithë përpara atyre fotove, përpara monumentit të rinisë sonë të humbur dhe po festonim ndoshta Kujtesën, faktin që brenda nesh ajo ngjarje nuk kishte vdekur plotazi, siç ka ndodhur me të në kujtesën popullore. Për ironi, edhe Kujtesa ime në ato çaste ringjallej po ashtu në bardhezi.

M'u kujtua një djalosh, i cili, kur gazetarë të huaj dhe fotografë (Franc Kuznicic spikaste mbi ta, shtatlartë), hynë në mjediset e grevës, ai u kthye nga muri dhe me çfarë mundi shkroi mbi të "Nënë, jam këtu". Ishte në fakt barrikada më emocionale ku mund të strukej heroizmi ynë pa adresë. Epitafi më epik i një misioni të përbashkët. Kishim pasur nevojë për të, për këtë personalizim të qëllimit, për këtë koordinatë të zemrës së hutuar nga e panjohura, që mund të na arrinte nga çdo anë. Prej këtij çasti nuk kishte më rëndësi në ishim gjallë, nëse do të vdisnim, nëse do të mbijetonim në fitore apo do të humbisnim në dëshpërim. Ne e dinim ku përkisnim! E kam mbajtur në mendje për shumë gjatë më pas atë slogan të thjeshtë e burrëror, ku sundonte e panjohura. Por tani ishte shumë vonë ta ri-thërrisje atë kujtim, tani kur e panjohura nuk është më mes nesh. Çdo gjë është bërë e njohur deri ne vetëpërbuzje.

"Ne e fituam betejën tonë, edhe pse luftën e humbëm", - u përpoga të bëja humor me dikë, sa për të thyer atë ndjesi. Në fakt, ishte një çast ku humori mund të ishte njëlloj si fotot mbi mure: bardhezi. "Ne fituam", - ishte pëgjigjja që mora dhe unë hoqa dorë nga debati. "Ne humbëm megjithatë" - thashë me vete. Beteja e atyre mijëra studentëve që u bashkuan në sheshin "Demokracia" në Qytetin Studenti nuk ishte thjesht mundësimi i rotacionit politik normal, rivendosja e lirive dhe demokracia liberale. Beteja jonë shkonte shumë përtej kësaj. Ajo ishte humaniste, ishte thelbësore - edhe pse pa një substancë idesh të kthjellëta, që trupëzoi më pas koha.

Beteja jonë ishte rigjetja e idealizmit, ringjallja e fuqisë së njeriut të vdekur e të nënshtruar ndaj një regjimi faraonik, ishte rikthimi i besimit te potenca se "kush ka guxim, mund të ketë edhe ëndrra" dhe se vlera e një kombi matet me rrezikun që ai pranon të përballë. Qasja jonë ishte njerëzore, dëshpëruese dhe shpresëlindëse njëherësh. Ishte e pafuqishme në guximin e saj dhe si e tillë motivuese për këdo. Ishte një frymëzim. Nëse i referohem humbjes, kjo është pika ku unë mendoj se ai brez i papërsëritshëm njerëzish thuajse tërësisht dështoi. Revolucioni i kadifenjtë, përmbysja demokratike, liritë politike dhe hapësirat e humbura për gjysmë shekulli u realizuan të plota - edhe pse me vonesa dhe vështirësi të mëdha. Por fitorja e betejës sonë të vogël vdiq, e mbytur në pellgun e suksesit të saj brenda pak vitesh. Koha tregoi se ngrehina shtetërore dhe shoqërore shqiptare, me prangat e saj, diku të reja e diku të trashëguara, por gjithnjë pragmatike, ia doli ta zvetënonte idealizmin e atij grupi të rinjsh, që aspironin përparimin dhe besonin te forca e ideve dhe te thirrja e së panjohurës. Vitet provuan se shumë - në mos shumica e atyre të rinjve - dështuan për të qenë më të mirë, më të drejtë, më të sinqertë, më mëndjehapur për të mbrojtur thelbin e asaj që i ktheu në subjekte historike në shkurt të vitit 1991. Brejtja morale e një shoqërie që nuk e kishte veshur demokracinë si vlerë, por si rrobë për të ngrohur shpatullat e ftohura për gati 50 vjet, i përfshiu edhe ata në një përmasë të ngjashme.

Fundi i mjerueshëm i idealizmit të atij brezi është dëshmia më e qartë e dështimit historik, që pësoi vendi në tërësi për të adoptuar një vizion të ri zhvillimor, të ngritur mbi të drejtën dhe mbi guximin për të vërtetën. Zvetënimi i barazisë, humanizmit si themel i respektit për tjetrin, pranimi i anonimatit social në shkëmbim të fitimit te ditës, apo rendja drejt karrierës së shpejtë si rrugë pasurimi, të gjitha kanë lënë pas një hije të rëndë e dëshpëruese në shpresën time për një ndryshim të afërt. Profesorët e grevës u bënë politikanë, ministra, titullarë. Dhe shumica e tyre dështuan. Të tjerë që mbanin fjalime dhe hutonin turmat me guximin anti-enverist pranuan të bëhen enveristë apo edhe eunukë të tyre, mjaft që të gjenin një strehë për revolucionarin e dështuar që iu qante brenda gjoksit. Nuk më shqetëson fakti se kjo thërrmijë revolucionare e atëhershme nuk synoi de-komunistizimin e vendit. E dija këtë. Qysh atëherë. Thërrmimi i mëtejshëm i grupeve, ndasitë në kampe diku më liberale e diku më pak, ishin të gjitha maska për të kontrolluar sado e kudo një mjedis, që ishte dënuar të mbetej i përlyer dhe i mjegullt në mungesën e gjatë të virtytit.