TË QENËT SPONZOR ËSHTË NDER DHE AKT I LARTË KULTUROR

-- nga Ali R. Berisha

(Roli i krijuesve është përzgjedhja e vlerave, roli i sponzorëve është ndihma për t'i publikuar ato, kurse roli i shtetit është ndihma institucionale)

Sponzirizimi si akt i kulturës së intelektualitetit të një populli, ka filluar të praktikohet edhe te ne sheshazi këto vitet e fundit. Kuptimi dhe domethënia e këtij veprimi ka filluar të kuptohet e të zgjërohet, por, ma merr mendja se ka edhe më tej moskuptime. Në vendet me traditë në lëmin e biznesit, të reklamës dhe të ndihmëdhënies për veprimtari kulturore, pra, të qenët sponzor, është një nder i madh. Në ato vende njeriu që ka nevojë për mbeshtetjen e një sponzori nuk i afrohet kujtdo e gjithkujt, nga shkaku se ka edhe të tillë që sponzorizimin e keqpërdorin për spastrim parash a dic tjeter. Ata që kanë njolla apo duhmë në biznesin e tyre mezi presin t'u afrohet ndonjë poet, shkrimtar, muziktar, shkencëtar, skenarist a diç tjetër. Mirëpo, edhe shtresa e ndihmëkërkuesve ka kujdes të madh se kujt i afrohet Te ne, ndërkaq, matje-çmatjet në këtë punë nuk bëhen sa duhet. Mbase për shkak se veprimtaria sponzorizuese është akoma e re, e jo pse i marrim me mend sherret e dikujdikujt. Sidoqoftë në këtë qark punësh te ne ka pamaturi, pavendosmëri e paqartësi e më së tepërmi pakuptueshmëri.

Do të duhej, pra, që edhe te ne një sponzorizues ta ndjej veten krenar pse ka ndihmuar daljen në dritë të një pune a krijimtarie kulturore a artistike. Autorët e krjimeve të tilla, për ta bërë atë publike duhet të kërkojnë ndihmën e atij që ka mjete financiare. Ndonjë njeri ka aftësinë të bëhet biznesmen, menaxher a tregtar i zoti, por nuk ka aftësi të krijojë vepra arti, mesa ky, të bëjë punët e atij të parit. Për këtë shkak kërkohet, është e arsyeshme, natyrisht edhe shenjë e kulturës, ndihma e njëri tjetrit.

Ta themi lakuriq, por lakuriq nuk do të duhej të kuptoheshin këto gjëra; ai që ka mundësi të jep para, jep, kurse ky i dyti gjithë atë mirësi a e shpërblen vetëm me atë fjalinë falënderuese në fund të veprës apo me një paraqitje me rastin e përurimit a në media? Nëse dikush këtë punë e shikon lakuriq do të mund të thoshte "jep para për një falenderim", por nuk është ashtu. Nuk është për shumëçka, por edhe pse: me një veprim të tillë sponzorizuesi dëshmon se është parafitues i ndershëm, se ka rerspekt edhe për aktivitete të tjera brenda popullit të vet, se në familjen e tij frymojnë e gjejnë nderim edhe veprat artistike dhe, ç'është më e rëndësishme, në këtë mënyrë edhe ai bëhet pjesëtar i domosdoshëm në çështjet kulturore të kombit të vet.

Jemi dëshmitarë edhe të një dukurie tjetër, jo të mirë, të publikimit të krijimieve artistike (sidomos të shtypjes së librave) nga ana e fëmijëve. Është shumë mirë që në rastet e tilla biznismenët veprojnë me kujdes të madh, prandaj këtë barrë e bartin prindërit, familjarët, ndonjë dajë, kumbarë apo dikush tjetër. Nuk mund të thuhet se është e keqe një punë e tillë, përkundrazi. Ajo nxit fëmijët për diçka të mirë. Fundi i fundit më mirë është të shtypet një libër, edhe pse i vlerës së kufizuar, se sa të "shtypet" tek fëmija një ves apo dukuri e keqe. Madje edhe nuk dihet se vlera e nesërme ku e ka zanafillën sot.

Ja një rast: Në njërën nga komunat tona, në sallën e Kuvendit Komunal, u bë përurimi i librit të një nxënëseje të klasës së katërt te shkolles fillore. Salla ishte mbushur përplot të ftuar, qenë aty edhe udhëheqës komunalë, gazetarë, profesorë, intelektualë, udhëheqës të shkollës dhe më shumë familjarë. Mbase nuk mund të thuhet se me ate rast pati diçka të keqe, aq më pak nga se mbulesat harxhimore bëheshin nga familjarët e autores. Përshtypja më e madhe e asaj "feste" qe fjala përshëndetëse e autores, e cila, pa i pëshpëritë njeri, pa e lexuar kund, si bilbil, mahniti të pranishmit me ato goxha do fjalë të saj të thëna mirë e bukur. Dhe po e them prapë se s'pati gjë të keqe në atë përurim, por ka gjasa se do të duhej të kishte. Do të duhej të kishte madje në disa aspekte. Në radhë të parë se, derisa bëhen përurime të tilla me aq pompozitet, në anën tjetër vepra të shumë autorëve, bile edhe të autorëve veteranë, për mungesë mjetesh nuk mund të botohen.

Edhepse krijuesit e vlerave të qëndrueshme nuk do të duhej të kishin nevojë për sponsorë, kjo nuk vlen për periudhat tranzitore, siç është kjo jona. Pastaj krijimet e tilla nuk kanë nevojë vazhdimisht për sponsorë. Por edhe këtu ka një por… Vepra me vlerë, në kohën e ekonomisë së tregut, ndonëse krijimtaria artistike nuk do të duhej të kishte varësi nga ajo, shndërrohet në mbulesë aspektesh materiale për veprat në vijim. Kështu është në botën e qytetëruar e me tradita të lashta kulture dhe arsimimi. Te ne ende nuk është kështu, prandaj fajet e ngecjeve tona duhet kërkuar edhe te subjekti shoqëri. Pra atje ku gërshetohen mentaliteti, tradita, shkalla e ngritjeve të gjithanshme si dhe ndonjë ngulfatje së jashtmi.
Po ta krahasonim punën e sponsorizimit me punën e një tavoline tregu, sponsori do të duhej të kishte disa vepra si ofertë, ku do të mund të zgjedhte edhe ai vetë, duke vu në veprim edhe aftësitë e tija vlerësuese. Kur nuk po ndodh kështu, atëherë ndonjë krijues a autor po i vë në veprim aftësitë e tija bindëse të gojtarisë.

Në këto vitet vlimtare e pritëtare për ne kosovarët, kemi qenë të ballafaquar me krijues vlerash të llojllojshme. Motivet dhe temat e tyre kryesore kanë qenë lufta e UÇK-së, rimarrja në shqyrtim e dative dhe personaliteteve të së kaluarës dhe Statusi i Kosovës. Motivi tjetër ka vazhduar të jetë erotica, por një erotikë ekstreme, kinse moderne. Veprat e këtij grupimi kohor, tuk që kanë pasë tejfryrje në çdo aspekt, e rrallta prej tyre ka pasë nevoje për sponsorë. Tek ato ka dominuar nxitja, ngutia, euforia, dëshira për të thënë çdo gjë a për t'u ekspozuar tërësisht, gjë që ka ndikuar në vlerën artistike. Po gjinden sponsorë (mjete) për gazeta të reja, për revista të reja e nuk po gjenden për "Jetën e re"! Po gjenden për ekspozita piktorësh të rinjë e jo pëe ata kulmorë a për ndonjë koncert për të qenë. Po gjenden mjete për llojlloj monografish, por mungojnë për veprat e shkrimtarëve tanë që janë të depërtuar në botë. Dhe ja rikthimi i fenomenit të vjetë, të cilin e patëm sharë e përsharë: Disa parti politike, duke mos u besuar sponsorëve, se, sa u përket krijuesve, thanë; "ata kanë liri të plotë krijuese", filluan t'i marrin mbi vete punët e tyre.

Po ta kundrojmë këtë dobësi tonën nga këndi i të gjeturit të fajtorit, këtu sponsorët e pasherr, do të ndaheshin më së lehti.
Le të mirëkuptojnë me këtë rast ata që e meritojnë emërtimin sponsorë a donatorë, dhe patjetër të mirëkuptojnë se të qenit sponsor nuk është keqpërdorim i ndonjë njohjeje të ndërsjellë por është nder, madje nder shumë i lartë kur bëhet fjalë për vlerë, kurse mirëkuptueshmëria nga ana e tyre është edhe solidaritet, humanitet, bile bile edhe akt patriotik. Subjektët përkatës në këto çështje kanë, por do të duhej ta ndjenin peshën e rolit të tyre me nuanca të larta përgjegjësie.
Fundimisht, në këtë botën tonë, e cila nuk është bash krejt e përçudtë, siç do ta thoshte ndonjë poet, mund të bëjmë edhe më shumë për të qenë më të mira punët tona për ne e akoma më të mira për fëmijët tanë dhe fëmijët e fëmijëve tanë, duke mos e kursyer mundin tonë e duke mos e parakeqsuar nijetin tonë.