"Krijuesi muzikor është i vetmuar në mes të botës, me gjuhën e vet pak a shumë të pakuptuar"

Të bisedosh me Akil Koçin duhet të kesh motive të shumta. Ngase të bashkëbisedosh me të, për veprimtarinë krijuese të tij, domethënë të flasësh për një fenomen të rrallë të muzikës shqipe, që i ka dhënë nder e dinjitet kombit shqiptar në rrafshin universal të muzikës, artit muzikor. Me shpirtin e pasionuar për të bukurën dhe të këndshmen estetike, Akili Koci ka tharmuar misteret më magjike të muzikës, për t'u bërë një model në vete krejt i veçantë në botën shqiptare, por edhe me gjerë, në atë europiane. Ai është personifikimi më i mirë i një kulture të emancipuar muzikore, duke harmonizuar stilet e dukuri muzikore, me qëllim të krijimit të veprave të mëdha muzikore.

Kompozitori, pedagogu, publicisti dhe organizatori i jetës muzikore në Kosovë tash e 50 vite, Akil Koci është i lindur në Prizren më 1 shtator 1936, ku ka kryer shkollën fillore dhe atë të Mesmen muzikore gjatë viteve (1954-57). Në vitet 1957-58 ka qenë arsimtarë në Shkollën Normale të Prishtinës. Ndërsa në vitin 1958 regjistrohet në Akademinë muzikore të Sarajevës dhe e përfundoj me 1962. Pas këtyre studimeve emërohet si kryeredaktor i programit muzikor në Radio Prishtinë. Në ndërkohë vijon një varg specializimesh profesionale të kompozimit, kurse në vitin 1972, regjistrohet në Akademinë muzikore të Shkupit, dega e kompozimit te kompozitori Prof. Dr. Toma Proshev. Më tutje, shkollimin dhe specializimin e vazhdon në Konseravatoriumin e Kelnit me kompozitorin K. Shtockhauzen, muzikë elektronike me prof. Karkoschka dhe në Nyrnber te profesori Baumgartner.

Fiton bursën shtetëror Gjerman DAAD dhe vazhdon studimet dy vjeçare te Profesori dhe kompozitori i njohur kroat Milko Kelemen, në Stutgard në Staatliche Hochschule fur Music në Stutgart (Gjermani). Akil Koci përfundon studimet postdiplomike në muzikologji në Akademinë muzikore të Sarajevës-Bosnjë me 1981 te Profesor Dr. Zija Kuçukaliq. Në vitin 1975, pranohet në Fakultetin e arteve, pas kryerjes së studimeve postdiplomike emërohet docent, gjegjësisht profesor i rregullt i lëndës Njohuri e literaturës muzikore. Dy herë ka qenë prodekan. Në vitët 60-90, Koci mori pjesë në shumë konferenca, simpoziume dhe kongrese ndërkombëtare, duke lexuar punimet e tija shkencore, kurse ka mbi 250 artikuj, kritika, ese dhe studime shkencore të botuara në gazeta dhe revista nacionale dhe internacionale.

Është anëtar i shumë asociacioneve dhe Shoqatave profesionale të kompozitorëve, siç janë Shoqata e kompozitorëve të Kosovës, Kroacisë, Britanisë së Madhe, i Qendrës së informacionit muzikor të Britanisë, anëtarë i Akademisë së Britanisë së Madhe të kompozitorëve, anëtar i Akademisë Shqiptaro–Amerikane të shkencës dhe arteve në Nju Jork, dhe i disa shoqatave të tjera profesionale. Koci Ka qenë promotor i jetës muzikore në Kosovë dhe të ish Jugosllavisë. Ishte një ndër themeluesit e Shoqatës së kompozitorëve, pedagogëve, artistëve muzikor, kryetar i Rinisë muzikore të Kosovës, sekretar, nënkryetar dhe kryetar i shoqatës së kompozitorëve të Kosovës, nënkryetar dhe kryetar i Shoqatës së kompozitorëve të Jugosllavisë. Themelues dhe bashkëthemelues i shumë manifestimeve muzikore, Akordet e Kosovës, Skena muzikore, Ditët e muzikës kosovare dhe një ndër bashkëthemeluesit e festivalit të muzikës së Re, Tiranë.

Fitues i shumë çmimeve, siç janë vendi parë dhe Okarina e artë në Akordet muzikore të Kosovës, Shpërblimi vjetor i Shoqatës së kompozitorëve të Kosovës për baletin e parë Kosovar, Sokoli e Mirusha, Çmimin e nëntorit të komunës së Prishtinës, të Dhjetorit të Kosovës, pastaj Mirënjohje nga Ministri për kulture dhe sport Astrit Haraqija, Mirënjohje nga Drejtorati për kulturë nga drejtori Mustafa Halili, ato të 7 korrikut të Serbisë dhe 4 korrikut të LNÇSH të cilat pas përjashtimit nga puna si në fakultet si në RT të Prishtinës me 1989, i ka kthyer prapa me këto fjalë: "deri sa bëni gjenocid ndaj popullit tim liridashës, mirënjohjet e juaja nuk kanë kurrfarë vlerë për mua". Gjatë këtij viti ka shënuar 70 vjetorin e lindjes dhe 50 vjetorin krijimtarisë së tij muzikore me një koncert autorial, manifestime të tilla janë bërë edhe në Londër dhe Zagreb.

Shprehja muzikore e Kocit bazohet në tendencat zhvillimore të muzikës avangarde europiane-dodekafoninë e lire e cila është e rastësishme dhe jotematike. Veprat e tija janë interpretuar në shumë festivale, Bienaleje dhe koncerte në europë dhe botë, si premiera botërore. Nga veprimtaria kompozicionale dallohen baleti i parë Kosovarë "Sokoli e Mirusha", veprat orkestrale Filigranet I-XVI, Sirigmofonia, Pentalfa, Ab aeterno, Multiple sonorities, Koncerti për violë dhe orkestër. Veprat kamertale 3 monologë për klarinet, Arabesques, Impresionet, Asimetria plus atematikon, Diskordia, Transfiguracionet, Dialogjet, Mikrosonata, Filigranët IV muzikë elektronike, Ritmet e zgjuara, muzikë për katër balete, Kënga e Rexhës, Zef Lush Marku, Apokaliptika, veprat vokale Krenar edhe ne litar, këngët popullore Zambaku i Prizrenit dhe mbi 30 të tjera, këngët korale,Vashës, Pa titull, Mes Njerëzve, kaltërsirat dhe shumë të tjera. Me rastin e përvjetorit të 2 jubileve janë ekzekutuar këngë korale "Pslam", këngë Nënës Tereze dhe fragmente nga Kanata "Gloria Festiveë". Akil Koci është qytetar nderi i komunes se Prishtines e vitin 1974

(Akil Koci)

1. Cilat janë rrugët e zhvillimit tuaj si artist, do të donim të dinim diçka më shumë për fillimet e para të marrjes me artin muzikor?

Tash kur kam hy në dekadën e tetë të jetës sime dhe në dekadën e gjashtë të krijimtarisë është vështirë që njeriu të përkujtoj për fillimet e krijimtarisë sime artistike, megjithatë me pika të shkurtra do të i përgjigjem pyetjes së Juaja. Muzika si art i "pastër" jo ekspresiv siç është edhe arkitektura dhe kërkon një angazhim të gjithanshëm, kështu edhe unë që nga dita e pare, më kujtohet, kur e kam kompozuar këngën "Zambaku i Prizrenit", jam mundua që mos të shkëputëm nga hulumtimi i së bukurës në muzikë. Me të drejtë thotë Albert Rusel se "krijuesi muzikor është i vetmuar në mes të botës, me gjuhën e vet pak a shumë të paktuar".

Në kohën kur fillova të studioi muzikën, mentaliteti i popullit tim ku jetoja në Prizren ishte në nivel jashtëzakonisht në nivel të ulët, kur më shihnin me violinë në dorë thoshin qe ky "jevgu i bardh", megjithatë kam ber përpjekje të vazhdueshme, jo vetëm si nxënës, por edhe si student, e sidomos si profesor që tua ofroj muzikën jo vetëm time, por edhe atë të klasikëve masave të gjëra përmes emisioneve në Radio Prishtinë, shkrimeve e ligjëratave, ngase muzika dhe teoria e saj muzikore e konsideron jo vetëm si pjesë integrale të saj, por edhe të ontologjisë, për karakterin e saj universal, të pushton dhe në ketë mënyrë krijuesi e transferon jo vetëm muzikën por edhe kuptimin e saj subjektiv.

Pra, kur kemi parasysh përvojën e gjatë pa tjetër duhet të insistojmë që bukuria, eleganca që na sjell ky art të jetë prone e popullit tim, në mënyrë që të lirohemi nga paragjykimet që përjetonim në çdo çast. Me qëllim nuk u përgjigja në pyetjen e juaj direket, sepse problemi nuk ka qenë a duhet të merrem me një degë që vet e kam zgjedh me dëshirën dhe me talentin që kam treguar në muzikë, dhe për muzikë, por problem ka qenë a të vazhdohet me krijimtari apo me popullarizimin e saj.

Pra, gjenerata e jonë ka bërë edhe njërën e dhe tjetrën, sepse për mua, si krijues është me rëndësi "Qenja dhe koha". Unë ekzistoj, e kjo do të thotë se edhe krijoj, kurse masat duhet edukuar drejt e mire që ta kuptojnë krijimtarinë tone dhe atë të mirëfilltë muzikore. Krijimtaria e ime për opinionin e Ars Poetikës është e njohur dhe nuk kisha hyrë në detale që ta shpjegoj, sepse, me siguri se lexuesit e nderuar të rivistës Ars Poetica i përcjellin krijimet e krijuesve shqiptarë.

2. Na flisni për rrethanat e largimit tuaj nga Kosova dhe kalimit në Angli, në një qendër të madhe të kulturës perëndimore, ishte vështirë për një artist shqiptar?

Kur nuk kam menduar që ta lëshojë Kosovën, mirëpo me qenë se kisha problem me sëmundjen e bashkëshortës sime, këngëtaren e mirënjohur Xhejlane Broqin-Koci, u detyrova që të shkoj në Angli për t'u shëruar, por pa efekt.
Shumë vështirë ishte të largohem e më vështirë të integrohem në rrjedhat jetësore të Britanisë.
Është dashtë të tregohem çdo ditë, dhe të verifikohem si artist, si krijues, si njeri që i takoj një populli me vlera të larta morale, intelektuale dhënë çdo aspekt, pra vështirë ka qenë të mbrojë dinjitetin e popullit tim prej lloj lloj provokimeve me të cilat jo vetëm unë, por shumica e njerëzve tanë ballafaqohen ditë për ditë.
Megjithatë, kam krijuar një rreth, duke sforcuar pozitën krijuese dhe tani jam anëtarë i Shoqatave më prestigjioze muzikore, siç janë Shoqata e kompozitorëve të Britanisë së Madhe, anëtar i Akademisë Britanike të kompozitorëve, anëtar i Qendrës për informim të muzikës, po ashtu këtu në Londër dhe i disa shoqatave profesionale që ekzistojnë. Jam po ashtu anëtarë i Akademisë Shqiptaro Amerikane në Nju Jork.

Merrem me krijimtari dhe ndijë kënaqësi, nuk jam larguar nga Kosova, jam jo vetëm me vepra prezent, por edhe aktivitete të tjera të shumanshme.
Sa për dijeni jap mbi 6 Shpërblime dhe dy bursa. Garat ndërkombëtare të Muzikës klasike mbajnë emrin tim "Çmimi i kompozitorit Akil Koci-Grand Prix", që është një nder për mua.
Më ekzekutohen veprat anë e kënd europës, para një kohë kam patur ekzekutimin e një vepra në Gjermani, kurse tani kam ekzekutimin një vepra në Pulla të Kroacisë dhe shi atë e ekzekuton në Kitarë Genc Çivalaku, shqiptar i cili jeton në Split, fitues i shumë shpërblimeve kombëtare dhe ndërkombëtare, kurse sivjet ai në Prishtinë fitoi Çmimin e kompozitorit Akil Koci Grand Prix në Garat ndërkombëtare të muzikës klasike.

3. Ju jeni ndër kompozitorët më të njohur shqiptar, si e vlerësoni muzikën shqipe sot dhe sa është reprezentative ajo në botën perëndimore?

Ju falënderojë në kompliment por nuk jam më i njohur kam kolegë që janë po ashtu të çmuar dhe cilësor. Sa i përket muzikës klasike si në Kosovë, po ashtu edhe në Shqipëri, ndërsa nuk dij se çka po ndodh në Maqedoni dhe Luginën e Preshevës, muzika ka një zhvillimi normal. Kompozitorët krijojnë vepra dhe prezantohen jo vetëm opinionin shqiptar por edhe më gjërë. Sa i përket muzikës, si e quajnë popullore, zbavitëse, ajo është duke e marrë një kahe shqetësuese sepse shumë kemi "kompozitor" që nuk dinë as të lexojnë as të shkruajnë gjuhën muzikore, krijojnë muzikë talla–vam që nuk bëjnë asgjë tjetër, pos janë turpi i kombit dhe e quajnë Turbo folk, e ardhur prej armiqve tanë të përbetuar sllave, por në ato "këngë" ka një lloj përzierje të melosëve më të shumta në kuptimin më primitivë si janë sllav, oriental, jevg, grek e tjera. Është më interesant se të gjitha ato këngë transmetohen nëpër televizionet dhe radiot nacionale pa kurrfarë kriteri dhe kontrolli. Turp, turp,turp.
Ne kemi një folklor muzikor që na kanë lakmi, jo vetëm fqinjët tanë, prej të cilëve vjelim "folklorin" e tyre muzikor, por edhe më gjerë, prandaj bazamenti i këngëve tona duhet të jetë e jo ato që i përmenda më pare.

4. Çfarë i duhet më shumë muzikës shqipe sot?

Një edukate më e madhe në lëmine e muzikës, e për këto janë fajtore shkollat e ulta, të mesmet dhe fakulteti i arteve në Prishtinë, që nuk i kushtojnë kujdes më të madhe edukimit të nxënëseve të tyre në aspektin estetik dhe në drejtim të vlerave të njëmenda. 5. Cilat krijime do i veçoni nga krijimtaria e juaj në fushën e muzikës? Pa dyshim baletet e mija. Baletit i pare kosovarë Sokoli e Mirushaq, Kënga e Rexhës, Zef Lush Marku, Apokaliptika si dhe shumë vepra orkestrale, pra ato nuk ndahen, janë sikur të i thuash prindërve cilin e keni fëmiun më të mire.

6. Ju në Londër keni edhe shkollën tuaj, si arrini të zhvilloni gjithë këto aktivitet, të kompozoni, të shkruani, të merreni me aktivitete humanitare?

Jo, ajo nuk është shkollë me parametra normale. Në kuadrin e Koci KocicontemporaryArts Center, ekziston edhe dega e muzikës me disa seksione, por sivjet me qenë se nuk kemi lokale jemi të detyruar ta reduktojmë aktivitetin tonë, por këta nxënës japin provime në Royal Music School në Londër, pra me një shkollë muzikore mjaft prestigjioze ku është Patrone Mbretresha Elizabeta, kurse kryetar i Bordit Princ Çarlsi.

7. Një kompozon i juaji është zgjedhur që të prezantoj Anglinë në Lojërat Olimpike 2012?

Në një konkurs të shpallur nga Këshilli i lojërave Olimpike, të cilat do të mbahen në Britaninë e Madhe, mora pjesë dhe kënga e ime "Vera" në tekstin e Ndre Mjedës u zgjodh që të këndohet nga kori mbretëror i të rinjve me 1912, në Lojnat olimpike në kuadrin e programit kulturor, jam i lumtur që ajo do të këndohet në gjuhën shqipe si e vetmja.

8. Na flisni për projektet tuaja të ardhshme?

Si çdo krijues edhe unë kam ca projekte, edhe pse në ketë moshë të shtyrë, por nuk mendoj të flas, sepse flas vetëm atëherë kur ato realizohen.
Krijuesit e shumtë flasin në shumësi për projektet e tyre e kur vjen te realizimi nuk janë kërkund. Një fjalë popullore thotë "Mos bënë hop, pa e kapërcyer gardhin". Kjo domethënë shumë për një artist.

9. Për fund, çfarë do t'i sugjeronit brezit të ri, cilat janë mesazhet tuaja për artistët ane e kënd ku gjendet bota shqiptare?