Parathënie për “Atdheu në zemrën e një mërgimtari”

Vitet e para të shekullit XXI, në gjirin e komunitetit të madh shqiptaro - amerikan, po shoqërohen me botime librash, për emigrantët e parë ose atyre, që ende jetojnë e punojnë në shtete të ndryshme të ShBA-së.
Rendja mbas kërkimeve serioze e thellësisht shkencore, do të ishte një pikë e mirë mbështetëse në hartimin e enciklopedive të ardhshme mbarëshqiptare, që për fat të keq mungojnë midis nesh.
Shumë shtete të Evropës e ShBA-së, kanë botuar me kohë serinë e volumeve, që i përkushtohen njerëzve. Ata bënë emër të madh në botë, pavarësisht nga rraca, ngjyra, nacionaliteti e seksi. Kjo më vonë, do t’i hap rrugën analizave e gjykimeve tëftohta të paanshme, e parë si një kërkesë rigoroze shkencore.

Eshtë e vështirë të mbulosh emocionet, që burojnë nga leximi librit: “Atdheu në zemrën e një mërgimtari”(New York, 2006), të cilin, e keni në dorë, me thjeshtësinë e të shkruarit nga publicisti e studiuesi i komunitetit Klajd Kapinova. Libri, vjen mbas serisë së botimeve, që po shkruhen në fushën e hulumtimeve tëfamiljeve emigrante, që u vendosën në gjysmën e dytë të shek. XX në ShBA. Ky jetëshkrim, më krijoi emocione të veçantë, shoqëruar menjë ndjenjë krenarie, që çliron mall e kujtime për Kosovën, malësorët fisnik metradita dje dhe sot. Pjetër Smajlaj, është një hotian i mbrujtur me visarin e traditës së vendlindjes, ku, gërshetohen genet e prindërve nga Kelmendi me Hotin e Malësisë së Dedë Gjon Lulit. Autori, ka hulumtuar materiale në libra, revista e gazeta. Ka udhëtuar në Detroit, duke intervistuar në jetën e gjallë të njerëzve, qëkanë përjetuar e njohur historinë, përcjell në fise e brezni. Vepra, ka vlera njohëse, përshkruese e informuese, nëpasqyrimin e gjithçkaje, që ka arritë të njohë e mësoj autori.

Ajo ështëshkruar me një ritëm e frymëzim. Lexuesit i duket, se përjeton ngjarjet e jetëshkrimit. Ai është dëshmitarë okularë, në rrëfimet origjinale të familjesSmajlaj e ardhur nga Malësia. Jetëshkrimi, nuk përshkruan udhën e emigracionit të PjetërKolë Smajlaj me familje, por në te jepet historia e njohjes me fytyrat endritshme të komunitetit në emigracion, përmes gjuhës së rrëfimit, që ofronvlera të veçanta, e parë në këndvështrimin e ri të autorit. Lexuesi njihet me Malësinë në tërësi dhe djelmninë e trevësnë veçanti, ndoshta unikale nga pikëpamja historike, etnokulturore, virtytet, ku, besa, mikpritja, fjala e dhënë, nderi, familja si një celulë e shenjtë, solidariteti njerëzor, morali, respekti për njeri tjetrin dhe gjënë (pronën) etjetrit etj., janë elemente esencialë, që i kundron hap mbas hapi.

Mënyra e re e hulumtuesit e përshkruari, pasuron të vërtetat historike, përmes vleravedokumentare të dhënë nga një auditor i gjërë pjesëmarrësish. Kjo e bën mëtërheqës librin, duke përshkruar ndër vite historinë, përmes fotove, kujtimevetë bashkëkohësve, arkivit të familjes Smajlaj, shtypi shqiptaro - amerikanëetj.Arratisja e Smajlajve nga Malësia, për arsyen epërndjekjeve të para, që po bënte rregjimi komunist në Shqipëri e Kelmend nëveçanti në vitet 1945 - 1946, është e mbushur me të papritura, që mund tëpërfundonin me tragjedi. A nuk humbën jetën, mes telave me gjemba e minave nëkufi, shumë familje e të rinj të guximshëm, të cilët, nuk mundën të kalonin nëbotën e lirë në Perëndim!?Unë jam një bashkëemigrant, që 28 vite më parë braktisa medhimbje Kosovën, për arsye të përndjekjeve sistematike të rregjimit serb. Kjomë bëri, që ta lexoj me kurreshtje e interesim të veçantë dorëshkrimin epërgatitur nga autori. Ai ka gjurmuar me pasion çdo gjurmë të përsonazhit të tijtë shpërndarë andej – këndej, duke e ofruar në jëtëshkrim jo si qëllim nëvetvete, por të shkrirë me jetën e malësorëve të Hotit e Kelmendit, udhën evështirë të emigracionit në vende të huaja, të mallit për Atdheun. Biografi gjurmimet e rrëfimet gojore, i ka gërshetuarbrënda strukturës së veprës, të shkruar rrjedhshëm, me frymë historike e stiltë spikatur publicistik, ku, nuk mungon filli i pastër kristian e human.

Kujtimet e një jete që s’harrohen zbulohen, duke lexuarpunën e qëmtuar me kujdes si bleta punëtore, pasurinë e pamat të kujtimeve nëdinamikën e tyre. Këtë detyrë, ai e bëri ditë për ditë me diktofon dhe bllokune shënimeve. Autori, ka kristalizuar librin e ofruar këndshëm në kohë ehapësirë. Tek ndjek gjurmët e historisë së familjes dhe mbijetesën epërsonazhit kryesor Pjetër K. Smajlaj (1941), nuk ke sesi të mos ndjesh kënaqësi e krenari, për mbijetesën shëmbullore të bijve malësorë. Historia e tyre, është e mbushur me tramvaje, sipjesë e historisë dhe jetës së familjeve të Hotit e Kelmedit. Eshtë ky shkaku, që më bëri të formuloj pak rreshta në vendtë hyrjes për jetëshkrimin në fjalë, duke cekur disa maja të historisë, që ruannë vetvete familja Smajlaj, e mbushur për 52 vjet me episode interesante, ngjarje, përsonazhe, përsonalitete shqiptare dhe të huaja. Shqiptaro – amerikani Pjetër K. Smajlaj, ka pasur fatin enderin të njihet e jetojë pranë me njerëz të njohur e të panjohur më parë, nëudhën e vështirë të emigracionit në Evropë e ShBA.