KOSOVA-SERBIA: MUND TE IKESH, POR JO TE FSHIHESH

-- nga Veton Surroi

Paradigma 3M (Moskë-Madrid-Managua) si qëndrim i politikës së jashtme ndaj Kosovës nuk mund të jetë e qëndrueshme

1.
Ekziston një lidhje traumatike dhe kauzale mes demokracisë në Serbi dhe shkallës së pavarësisë së Kosovës. Serbia kufizon liritë e veta të brendshme, liritë për qytetarët e saj me shkallën e okupimit të Kosovës, siç dëshmoi periudha e Milosheviqit. Anasjelltas, Serbia e çliruar nga Kosova, qoftë edhe në formën më dramatike të bombardimeve të NATO-s, është vetëm atëherë në gjendje të kërkojë më shumë liri për veten.

Kështu, Serbia e pati “revolucionin” e vet të Tetorit (2000), vetëm pasi NATO dëboi administratën serbe, së bashku me ushtrinë e policinë, nga Kosova më 1999. Dhe, Beogradi arriti të krijojë konsensus pro-evropian, duke kaluar në fakt Rubikonin për në Evropë me ratifikimin e Marrëveshjes së Asociim-Stabilizimit (dhe duke thyer dysh Partinë Radikale) vetëm pasi qe shpallur pavarësia e Kosovës e, në zgjedhje fitoi blloku pro-evropian.

Këtë e kanë kuptuar, ndonëse me një interpretim tjetër, në Beograd. Interpretimi i Beogradit zyrtar është se sa më larg të jetë çështja e Kosovës prej Beogradit, aq më mirë për rrugën pro-evropiane të vendit. Në këtë mënyrë e shpjegojnë propozimin e Rezolutës në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, me të cilën do të kërkohej mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë lidhur me legalitetin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës. Sipas këtij shpjegimi, çështja e Kosovës do të largohej nga politika e brendshme e Serbisë, do të vendosej për një kohë në refrigjeratorin e Gjykatës Ndërkombëtare e ndërkohë do t’i lejonte Serbisë të merret me dy objektivat parësorë në politikën e vet të jashtme për vitin 2009: krijimin e regjimit të udhëtimit pa viza për qytetarët e saj në BE dhe mbërritjen e statusit të kandidatit për anëtarësim në BE.

2.
Një varg rock and rolli thotë se “mund të vraposh, por nuk mund të fshihesh”, dhe ky do të duhej të vlente për Serbinë me planin e saj. Problemi gjeografik dhe politik i Kosovës është aty. Gjeografik sepse është vend fqinj, dhe politik, sepse shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk krijoi përmbyllje të procesit historik të marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës.

Që të dyja këto elemente janë të rëndësishme për objektivin integrues të Serbisë në BE. Gjeografia hyn me parakushtin për integrim, rregullimin e marrëdhënieve fqinjësore ndërsa politika me definimin e plotë të integritetit tokësor të vendit që paraqitet për integrim. Serbia, duke mohuar pavarësinë e Kosovës, nuk është duke ia mohuar tërësinë tokësore vetëm Kosovës, por edhe vetes. Sa e madhe është Serbia nuk është e qartë, në formë, eksplicite, për vetë elitat e Serbisë, e kjo është një pengesë evidente për të definuar hapat e mëtutjeshëm. Natyrisht, për marrëdhënie të mira fqinjësore as që bëhet fjalë. Kjo gjendje qartazi e dëmton, bile më së shumti Kosovën. Së pari në aspiratën e saj për të qenë shtet i pavarur funksional, e së dyti në aspiratën normale që ka ky shtet i pavarur për të qenë anëtar i BE-së.

Kosova dhe Serbia, në këtë gjendje, mund të jenë pengues të ndërsjellë të aspiratave të njëri-tjetrit, ndonëse do thënë, jo në formë simetrike. Kosova mund të pengojë aspiratën e Serbisë për në BE, por jo edhe funksionalitetin e shtetit; Serbia është pengesë edhe për funksionalitet e edhe për aspiratën evropiane. Një asimetri e tillë është e rrezikshme, jo vetëm nga aspekti i ardhmërisë së integrimeve evropiane, por edhe për sigurinë bazike rajonale-Kosova nuk mund të mbetet vrimë e zezë në një regjion i cili ecën qartazi nga Evropa.

3.
Pas Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, do rishqyrtuar Kosova, por tashmë në një kontekst evropian. Sado që të jetë temë shqyrtimi në nivel botëror, çështja e Kosovës është çështje që do të duhej të ishte parësore për BE-në në politikën e saj të jashtme dhe atë të zgjerimit. Pavarësia e Kosovës, në fakt, është shpallur vetëm në sajë të obligimit të ndërmarrë evropian për ta mbikëqyrur atë; dhe pavarësia në këso rrethanash mungese konsensusi në botë qe e mundur vetëm në sajë të mbështetjes së tërësisë së vendeve të BE-së ndaj propozimeve të Presidentit Ahtisaari.

Pika e takimit për Kosovën dhe Serbinë në fakt do të jetë ajo evropiane, dhe prapë asimetrike. Gjatë vitit 2009, e me kushtin e përmbushur të arrestimit të gjeneralit Mlladiq, Serbia do të bëjë përpjekje të fuqishme për mbërritjen e statusit të kandidatit (dhe regjimit pa viza). Kosova, ndërkaq as që do të nxjerrë vizat a aspiratën e vet evropiane si prioritet që dikush mund ta trajtojë seriozisht. Në vend të tyre, do të dalë në sipërfaqe ky apo ai modalitet i shtrirjes së EULEX-it në tërë territorin e Kosovës, ky apo ai modalitet i marrëdhënieve me serbët e Kosovës, ky apo ai modalitet i zgjidhjes së problemeve praktike mes Kosovës dhe Serbisë.

Por, sado të duket e pamundur, në sipërfaqe po ashtu mund të dalë një qasje krejtësisht e re në marrëdhëniet mes Serbisë e Kosovës; në vend të të shndërruarit në pengesë të ndërsjellë për integrimet evropiane, të dyja vendet do të mund të kenë para vetes një mundësi që duke e ndihmuar njëri-tjetrin, e ndihmojnë më së shumti veten.

Pas një kohe relativisht të shkurtër, do të mund të kuptohet se aspirata e Serbisë për të qenë anëtare e BE-së është interes i Kosovës; funksionaliteti i shtetit të pavarur kosovar në baza të planit “Ahtisaari” dhe rruga evropiane e Kosovës është interes i Serbisë. Kjo i jep kuptim tjetër edhe vargut “Mund të ikësh, por jo edhe të fshihesh”.

4.
Për të ndryshuar paradigmën, për të vendosur formën me të cilën Kosova e Serbia ndihmojnë njëra-tjetrën në aspiratat e veta evropiane, e jo që të bëhen pengesa, do krijuar një kornizë e re veprimi e shteteve të BE-së, e cila në formën e vet iniciale do të ketë tri shtylla. E para është funksionaliteti i pranisë ndërkombëtare në Kosovë. Beogradi duhet të pranojë vendosjen e EULEX/ICO, të parashikuar sipas planit “Ahtisaari”, dhe të adaptuar nga BE-ja si plan të vetin. Është e pakuptimtë që Beogradi të kërkojë anëtarësim në BE e të kundërshtojë planin e BE-së në Kosovë.

E dyta është funksionaliteti i shtetit të Kosovës, duke nënkuptuar këtu vendosjen e pikave kufitare e doganore në Veri, dhe integrim të plotë të serbëve të Kosovës në institucionet e Kosovës. Është e pakuptimtë që të flasim për integrime evropiane duke krijuar “konflikte të ngrira” në veriun e Kosovës, si ato që u krijuan në zhbërjen e ish-Bashkimit Sovjetik.

Dhe, e treta, çështja e legjitimitetit ndërkombëtar të Kosovës tashmë duhet të bëhet çështje evropiane. Ndarja e shteteve të BE-së në njohjen e pavarësisë së Kosovës ka sjellë akse absurde dhe të paqëndrueshme siç është ai 3M, Moskë-Madrid-Managua, ku këto tri kryeqytete, me sisteme krejtësisht të ndryshme e kundërthënëse politike, me sisteme krejtësisht të ndryshme e kundërthënëse vlerash dhe me realitete krejtësisht të ndryshme gjeografike, krijojnë qasje të njëjtë ndaj Kosovës. Është krejtësisht e paqëndrueshme që Spanja, një shtet me synime të qarta për të qenë pjesë e grupeve bërthamë të BE-së, të vijojë një politikë të jashtme që është në kundërshtim me këtë bërthamë, dhe në kundërshtim me rolin potencial unifikues që mund ta ketë ky vend i rëndësishëm.