Zgjedhjet 2009, a ka ardhur koha të dëgjojmë: "të lira, të ndershme"?

-- nga Arbën XHAFERI, 11 nëntor 2008

A mendoni se ka ardhur koha të dëgjojmë “zgjedhjet ishin të lira, të ndershme” për zgjedhjet e 2009-ës? A janë pjekur kushtet? Popujt që, rishtazi, e pranuan konceptin demokratik, si procedurë që legjitimon vendosjen e një regjimi që ta drejtojë shtetin, megjithatë, përkundër retorikës intensive nuk arrijnë të krijojnë një rend të mirëfilltë demokratik. Sistemi demokratik nuk mund të reduktohet vetëm në mënyrën e organizimit të zgjedhjeve. Demokracia, pa konceptin e shoqërisë së hapur, pa sistemin e vlerave që garanton respektimin e të drejtave të njeriut, pa funksionimin e shtetit ligjor, pa transparencë në veprimin e institucioneve, pa respektimin e ndarjes së pushtetit në atë ekzekutiv, ligjvënës dhe gjyqësor, pa respektimin e autonomisë së tyre, pa decentralizim të pushtetit, pa kontrollin intern të veprimtarisë së aparatit shtetëror, pa kontrollin civil të forcave të armatosura, pa pjekuri morale, etj., shumë shpejt shndërrohet në instrument të një tiranie legale, në procedurë eliminimi të kundërshtarëve politikë, etnikë, fetarë, në inzhinjering manipulues elektoral, etj.

Nuk duhet harruar se diktatorët më të mëdhenj të shekullit të XX, Hitleri, Musolini, Stalini, Millosheviqi, pastaj Sadam Huseini, Mubaraku e të tjerë, u zgjodhën me votat e lira të elektoratit. Millosheviqi, madje, edhe katër herë. Kur faktori ndërkombëtar kërkon nga këta presidentë që ta demokratizojnë shoqërinë, përgjigja është identike: Mos vallë dëshironi që në pushtet të vijnë ekstremistët? Çdo shtet jodemokratik ka një opozitë ekstremiste që, për shkak të manipulimeve elektorale e radikalizojnë atë. E keqja më e madhe është se ky proces, ky antagonizëm i radikalizuar, zgjat me dekada dhe nëse përfundon, atëherë kjo ndodh me gjakderdhje, me tragjedi. Pra, demokracia, vetvetiu, nuk mund t’i zgjidhë problemet e një shoqërie. Ajo nuk është medikament që shëron, që me automatizëm i zgjidh problemet e qytetarëve, papunësinë, varfërinë, ruajtjen e ambientit, mbrojtjen shëndetësore, etj. Demokracia është medikament që parandalon vendosjen e diktuarës në një shoqëri, madje shpeshherë nuk arrin as këtë ta bëjë. Aktualisht, shumë shtete në botë, duke filluar nga Korea Veriore, Bjello-Rusia, e deri te disa shtete të Amerikës Latine, udhëhiqen nga diktatorë të zgjedhur me procedurë demokratike.

Shtetet, përkatësisht shoqëritë jodemokratike, përpiqen që manipulimet elektorale t’i fshehin prapa kuintave të ligjeve të përsosura që garantojnë barazi, respektim të të drejtave të pakicave, të barazisë elektorale, por në fakt, ky formalizëm krijon pakënaqësi edhe më të madhe, ngaqë mashtrimi është vulgar, i pacipë. Në këto shoqëri mungon etika publike, vetëdija se me këto mashtrime, gjithnjë e më tepër radikalizohen antagonizmat jo vetëm politikë, por edhe ndërnjerëzore. Shtrohet pyetja sesi suspendohen parimet morale, si njeriu e errëson vetëdijen? Janë disa faktorë psiko-socialë që ndikojnë sheshazi të mos respektohen normat, ligjet. Arsyeja kryesore është varfërimi i skajshëm i popullatës gjatë periudhës së komunizmit. Ndalesa e pronës private në kohën e komunizmit krijoi lakminë, posesivizmin e pakontrollueshëm për pronë në kohën e demokratizimit të shoqërisë. Ky motiv ishte më i fuqishëm sesa parimet morale, kështu që korrupsioni, mitoja u shndërruan në kulturë të veprimit të suksesshëm. Paradigma e suksesit u bë ai që ka pasuri, që ka ndikime në politikë, polici, gjyqe, spitale, në kompani të ndryshme, ai që e shëtit botën. Ata që sipas funksionit, klasa politike, sistemi gjyqësor, policia, kishin për detyrë ta parandalojnë këtë degjenerim të sistemit, vetë u bënë pjesë e këtij procesi.

Ata që kanë kulturë teorike pandehin se problemi qëndron te modeli i sistemit juridik, duke sugjeruar se vetëm modeli anglosakson është preventivë për këtë murtajë. Mendoj se asnjë sistem juridik nuk mund të parandalojë manipulimin, po qe se dominon mendësia që toleron shkeljen e normave. Në këto shoqëri me mendësi të këtillë, zhvillohet sensi cinik, sensi formal i respektimit të rregullave të lojës. Në këto shoqëri, nga aspekti formal-juridik, çdo gjë është në vijë, por nga aspekti përmbajtësor asgjë nuk është në rregull. Në këtë garë në mes të cinizmit, fromalizmit dhe realitetit, infantilizohet diskursi politik. Argumentet bëhen gjithnjë e më joserioze.

Por, si është e mundur që njeriu ta suspendojë imperativin kategorik moral (shprehje e filozofit Kant) në vetvete? Në shoqëritë postkomuniste ky suspendim i parimeve morale u arrit përmes shpalljes së kundërshtarit politik si e keqja më e madhe, ndaj të cilit nuk duhet të përfillen normat, skrupujt moralë. Këtë model politik, K. Shmiti e përkufizoi raport mik-armik, që nënkupton sjelljen morale ndaj mikut dhe atë amorale ndaj armikut. Mekanizmi tjetër, që ndikon që të zhvillohet kultura cinike, suspendimi i parimeve morale dhe i vetëdijes është mendësia, që parapëlqen autoritarizmin. Në shoqërinë shqiptare u dënua totalitarizmi dhe autoritarizmi në planin ideologjik, por këto vetë u ricikluan dhe tolerohen në nivele më të ulëta. Asnjë parti politike nuk mund të pretendojë të ketë sukses pa një prijës autoritar, karizmatik, që ka veti të jashtëzakonshme, i cili është mbi ligjin. Autaritarizmi krijon servilizëm dhe eliminon vlerësimin kritik, e vret sensin për moral.

Ligjet pa mendësinë që vlerëson se ato janë të domosdoshme për një shoqëri moderne nuk vlejnë asnjë dysh.